TIỂU LUẬN MÔN: LÃNH ĐẠO VÀ QUẢN LÝ VĂN HÓA Đề tài: TÌM HIỂU LÃNH ĐẠO VĂN HÓA VÀ GIẢI PHÁP XÂY DỰNG, PHÁT TRIỂN VĂN HÓA Ở NƯỚC TA TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY A MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài: Từ xưa, văn hóa có vai trò xã hội to lớn đối với việc hình thành tư tưởng, đạo đức, lối sống và thái độ chính trị xã hội, nên bất cứ giai cấp nào, chính đảng nào cũng muốn thông qua nó truyền bá tư tưởng, quan điểm của mình để tạo ra một xã hội với những con người phù hợp với lợi ích của giai cấp mình. Trong thời kỳ đổi mới hiện nay, Đảng ta đã khẳng định nền văn hóa mà chúng ta xây dựng là nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, được thể hiện qua Nghị quyết “Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc” mà Hội nghị Trung ương 5 khóa VIII (1998), Văn kiện Đại hội X (2006), Cương lĩnh xây dựng đất nước thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (Bổ sung, phát triển 2011) được Đại hội XI của Đảng thông qua đã xác định: “Xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, phát triển toàn diện, thống nhất trong đa dạng, thấm nhuần sâu sắc tinh thần nhân văn, dân chủ, tiến bộ; làm cho văn hóa gắn kết chặt chẽ và thấm sâu vào toàn bộ đời sống xã hội, trở thành nền tảng tinh thần vững chắc, sức mạnh nội sinh quan trọng của phát triển”. Đảng ta đã xác định: “Phương hướng chung của sự nghiệp văn hoá nước ta là phát huy chủ nghĩa yêu nước và truyền thống đại đoàn kết dân tộc, ý thức độc lập tự chủ, tự cường, xây dựng và bảo vệ tổ quốc xã hội chủ nghĩa, xây dựng và phát triển nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đạm đà bản sắc dân tộc, tiếp thu tinh hoa văn hoá nhân loại…” Hiện nay, với nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, tác động của xu thế toàn cầu hoá, quá trình hội nhập kinh tế quốc tế đã đưa đến sự chuyển đổi sâu sắc của hệ giá trị. Những giá trị mới đang hình thành đan xen với những giá trị cũ, những giá trị tốt đẹp đang phát huy ảnh hưởng tích cực bên cạnh cái phản giá trị đang tác động tiêu cực đến đời sống. Thế giới phẳng đã dần tạo nên một không gian đa văn hóa tác động nhiều chiều vào nền văn hóa dân tộc với tất cả sự phức tạp của nó. Bên cạnh những thành tựu, những mặt hạn chế trong xây dựng và phát triển văn hoá đang bộc lộ. Trên bình diện vĩ mô, xung đột giữa cái kinh tế và cái văn hóa đang hiện ra dần: tham nhũng tràn lan, ô nhiễm môi sinh đến mức báo động, phân hóa giàu nghèo, bất bình đẳng xã hội, ma tuý và mại dâm phát triển v.v… Ở bình diện vi mô, trong từng lĩnh vực xã hội, cái xấu đang bùng nổ. che kín được và làm đẹp được cho nó. Vì lý do trên, người viết chọn đề tài: “Tìm hiểu lãnh đạo văn hóa và giải pháp xây dựng, phát triển văn hóa ở nước ta trong giai đoạn hiện nay” để làm tiểu luận môn Lãnh đạo và quản lý văn hóa.
QUAN NIỆM VỀ LÃNH ĐẠO VĂN HÓA
Quan niệm về văn hóa
Văn hóa là một khái niệm phổ biến, liên quan đến các hoạt động xã hội của con người Trong lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn, văn hóa được nghiên cứu từ nhiều góc độ khác nhau, dẫn đến sự đa nghĩa của khái niệm này Mỗi ngành khoa học đều có cách tiếp cận riêng, làm phong phú thêm hiểu biết về văn hóa.
Văn hóa không chỉ phản ánh trình độ học vấn của mỗi cá nhân mà còn thể hiện tập quán và thói quen của một cộng đồng hay nhóm người cụ thể.
Văn hóa có thể được dùng với nghĩa chuyên biệt của trình độ văn minh của một giai đoạn lịch sử của một dân tộc hay cả nhân loại.
Văn hóa không chỉ phản ánh sự khác biệt giữa con người và động vật mà còn là thuộc tính đặc trưng của con người.
Văn hóa dùng để chỉ sự khác nhau về tinh thần giữa các cộng đồng người (các nền, các kiểu văn hóa và lối sống của các tộc người).
Văn hóa cũng dùng để chỉ sự đánh giá phẩm chất người của những cá nhân, cộng đồng (có văn hóa, thiếu văn hóa…).
Sự đa dạng trong cách hiểu văn hóa xuất phát từ sự phong phú và phức tạp của cả đối tượng nhận thức (văn hóa) và chủ thể nhận thức văn hóa (con người).
Theo Hồ Chí Minh, văn hóa được định nghĩa là tổng hợp của các phương thức sinh hoạt và biểu hiện mà con người phát triển để đáp ứng nhu cầu cuộc sống và yêu cầu sinh tồn.
Theo giáo trình “Lý luận văn hóa và đường lối văn hóa của Đảng” của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh (2005), văn hóa được định nghĩa là hoạt động tinh thần nhằm sản xuất ra các giá trị chân, thiện, mỹ.
Theo giáo trình "Quản lý xã hội" của Trường Đại học Kinh tế quốc dân (2000), văn hóa được định nghĩa là toàn bộ tài sản vật chất và tinh thần mà con người, trong các tập thể như gia đình, xóm làng, vùng miền và quốc gia, tạo ra qua lịch sử Mục tiêu của văn hóa là hướng tới cái đúng, cái đẹp, cái tốt và cái hợp lý, đồng thời góp phần vào sự phát triển bền vững và an toàn cho cộng đồng, xã hội và nhân loại.
Trong Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII), văn hóa Việt Nam được hiểu
Di sản văn hóa Việt Nam là tổng thể những giá trị vật chất và tinh thần do cộng đồng các dân tộc Việt Nam sáng tạo trong quá trình dựng nước và giữ nước Nó bao gồm các vấn đề quan trọng như tư tưởng, đạo đức, lối sống; di sản văn hóa; giáo dục và đào tạo; khoa học và công nghệ; văn học, nghệ thuật; thông tin đại chúng; giao lưu văn hóa thế giới; và thể chế văn hóa.
Văn hóa là tổng hợp các giá trị vật chất và tinh thần mà con người tạo ra qua lịch sử, nhằm hướng tới cái đúng, cái đẹp, cái tốt và sự phát triển bền vững, an toàn cho cá nhân, cộng đồng và xã hội.
Quan niệm về lĩnh vực văn hóa
Văn hóa là một khái niệm rộng lớn và trừu tượng, bao gồm tất cả các hoạt động sáng tạo của con người, đặc biệt là hoạt động sáng tạo tinh thần Để chỉ rõ lĩnh vực này, người ta thường sử dụng khái niệm văn hóa theo nghĩa chuyên biệt, liên quan đến việc sáng tạo, lưu giữ, trao truyền, phân phối và hướng thụ các sản phẩm và giá trị tinh thần Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh rằng trong việc kiến thiết đất nước, bốn lĩnh vực: chính trị, kinh tế, xã hội và văn hóa cần được coi trọng ngang nhau Do đó, lĩnh vực văn hóa, hay lĩnh vực tinh thần, cần được nghiên cứu, xây dựng, tổ chức và quản lý một cách riêng biệt so với các lĩnh vực khác.
Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) nhấn mạnh việc xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, mang đậm bản sắc dân tộc, tập trung vào văn hóa tinh thần với 8 yếu tố chủ chốt: tư tưởng, đạo đức và lối sống; khoa học; giáo dục, đào tạo; văn học, nghệ thuật, thông tin đại chúng; giao lưu văn hóa với nước ngoài và thể chế văn hóa Đặc biệt, tư tưởng, đạo đức, lối sống và đời sống văn hóa được coi là lĩnh vực quan trọng nhất hiện nay, cần được chú trọng phát triển.
Quan niệm về lãnh đạo văn hóa
Nội hàm của các khái niệm lãnh đạo gồm các nội dung sau đây:
Lãnh đạo là khái niệm chỉ cá nhân hoặc nhóm có vai trò quan trọng trong việc dẫn dắt, xác định mục tiêu và động viên một tổ chức hay cộng đồng hướng tới một mục đích chung.
Lãnh đạo là khái niệm thể hiện khả năng của một cá nhân hoặc nhóm trong việc xác định mục tiêu, tập hợp và động viên một cộng đồng hoặc tổ chức hướng tới một mục đích chung.
Lãnh đạo xuất hiện khi xã hội hoặc nhóm xã hội đạt đến một mức độ phát triển nhất định, vượt qua giai đoạn tổ chức bầy đàn và đám đông hỗn tạp, đánh dấu sự chuyển mình của xã hội vào giai đoạn văn minh.
Lãnh đạo xuất hiện từ nhu cầu xã hội, thể hiện trình độ và phẩm chất của con người qua năng lực, kỹ năng, nghệ thuật, khoa học và đạo đức của cá nhân hoặc nhóm, nhằm dẫn dắt người khác.
Từ đó, có thể đưa ra một quan niệm về “lãnh đạo” như sau:
Lãnh đạo là khái niệm liên quan đến việc xác định mục tiêu chiến lược và sách lược, đồng thời tác động, thúc đẩy và tạo động lực cho người khác nhằm đạt được mục tiêu chung của nhóm hoặc tổ chức.
Từ khái niệm lãnh đạo, có thể hiểu khái niệm lãnh đạo văn hóa như sau:
Lãnh đạo văn hóa là quá trình mà người lãnh đạo xác định các chiến lược và chính sách nhằm xây dựng văn hóa, đồng thời khuyến khích và tổ chức các lực lượng xã hội, đặc biệt là đội ngũ trí thức, để thực hiện thành công những chủ trương văn hóa đã đề ra.
TÌM HIỂU THỰC TRẠNG LÃNH ĐẠO VĂN HÓA Ở NƯỚC
Thành tựu
Tư tưởng, đạo đức, lối sống và đời sống văn hóa đang trải qua những chuyển biến quan trọng, góp phần nâng cao và phát huy nhiều giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc.
Phát triển Chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh đã dẫn đến Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ mới, tạo sự nhất trí cao trong Đảng và đồng thuận trong xã hội, góp phần đạt được những thành tựu lịch sử qua 25 năm đổi mới Tư tưởng tích cực đã trở thành xu hướng chủ đạo, thúc đẩy sức mạnh tinh thần của dân tộc trong công nghiệp hoá, hiện đại hoá Tính chủ động, sáng tạo và tích cực xã hội của nhân dân được phát huy, mở rộng dân chủ trong đời sống xã hội Sự tham gia của nhân dân vào các hoạt động văn hoá đã tạo ra chuyển biến tích cực, hình thành nhiều giá trị văn hoá và chuẩn mực đạo đức mới Thế hệ trẻ tiếp thu kiến thức mới, có ý chí vươn lên trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Các hoạt động hướng về cội nguồn, đền ơn đáp nghĩa, từ thiện, xoá đói giảm nghèo và phong trào “Thanh niên tình nguyện”, “Thanh niên lập nghiệp” đã trở thành phong trào mạnh mẽ trong quần chúng.
Phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hoá” đang mở rộng và đi vào chiều sâu, mang lại hiệu quả thiết thực trong việc xây dựng môi trường văn hoá lành mạnh Công tác xây dựng làng, bản, buôn văn hoá đã chú trọng nâng cao chất lượng, trong khi phong trào xây dựng gia đình văn hoá góp phần thúc đẩy kinh tế phát triển và đề cao giá trị đạo đức, phát huy truyền thống tốt đẹp của gia đình Việt Nam Đời sống văn hoá cơ sở đã có bước phát triển, đặc biệt ở miền núi, hải đảo, và vùng sâu, vùng xa, mặc dù vẫn còn thấp so với đô thị và đồng bằng, nhưng đã có những cải thiện rõ rệt.
Nhận thức về giá trị di sản văn hóa và truyền thống văn hóa đang ngày càng được nâng cao, góp phần tạo ra sự đồng thuận trong cộng đồng và huy động nguồn lực xã hội để bảo vệ và phát huy di sản văn hóa Điều này giúp giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc một cách hiệu quả.
Di sản văn hoá vật thể và phi vật thể đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành bản sắc văn hoá và hệ giá trị của dân tộc, đồng thời là nguồn lực cho sự phát triển Nhận thức của lãnh đạo và nhân dân về bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá đã có những chuyển biến tích cực Hàng ngàn di tích đã được tu bổ và tôn tạo, trong khi hệ thống bảo tàng ngày càng thu hút nhiều khách tham quan, góp phần vào giáo dục truyền thống và phát triển kinh tế - xã hội Công tác bảo tồn và phát huy văn hoá, đặc biệt là văn hoá các dân tộc thiểu số, đang có những bước tiến mới cả về quy mô và chiều sâu, với nhiều dự án lớn về sưu tầm và tư liệu hoá di sản văn hoá được triển khai.
Lĩnh vực văn học và nghệ thuật đang trải qua những bước phát triển mới mẻ, với nhiều biến đổi sâu sắc và thành tựu nổi bật Những tiến bộ này không chỉ đóng góp tích cực vào quá trình dân chủ hóa xã hội mà còn làm phong phú và đa dạng hóa đời sống văn hóa.
Sáng tác văn học, nghệ thuật tiếp tục phát huy truyền thống tốt đẹp trong thời kỳ chiến tranh cách mạng, với nỗ lực phản ánh chân thực cuộc sống và làm phong phú thêm tính nhân văn Các tác phẩm mạnh dạn phê phán những tiêu cực về nhân cách và đạo đức, góp phần cảnh tỉnh xã hội Nhiều tìm tòi mới trong nội dung và hình thức diễn đạt đã làm phong phú các thể loại nghệ thuật, trong khi các bộ môn nghệ thuật truyền thống vẫn được gìn giữ và phát huy Văn hóa truyền thống được phục hưng, với nhiều tư liệu quý từ kho tàng văn hóa dân gian và bác học được sưu tầm và công bố Đồng thời, nghệ thuật hiện đại cũng có những bước tiến mới, với nhiều tác phẩm đạt giải thưởng cao trong nước và quốc tế Diện mạo kiến trúc đô thị và nông thôn đang thay đổi, nâng cao chất lượng và thẩm mỹ của các công trình Nhận thức về bảo hộ quyền tác giả và quyền liên quan cũng được nâng cao, hình thành tổ chức bảo vệ quyền lợi của người sáng tạo.
Văn học và nghệ thuật của các dân tộc thiểu số đã có những bước tiến đáng kể, đóng góp quan trọng vào nhiều lĩnh vực văn hóa nghệ thuật Sự phát triển này không chỉ làm phong phú thêm di sản văn hóa dân tộc mà còn phản ánh sự đa dạng và độc đáo của các nền văn hóa khác nhau.
Phong trào văn nghệ quần chúng đang phát triển mạnh mẽ với sự phong phú, đa dạng và chất lượng cao Sự ra đời của nhiều câu lạc bộ văn học, nghệ thuật không chỉ cổ vũ và động viên quần chúng sáng tạo mà còn giúp khai thác và truyền bá các giá trị nghệ thuật cổ truyền Điều này góp phần nâng cao đời sống tinh thần của nhân dân và khuyến khích thưởng thức văn học, nghệ thuật.
Hoạt động lý luận và phê bình văn học, nghệ thuật đã có những tiến bộ tích cực, với sự đổi mới trong quan niệm và phương pháp nghiên cứu, đồng thời tôn trọng tính chủ thể của văn nghệ sĩ Nhiều tác phẩm lý luận và trường phái nghiên cứu nước ngoài được giới thiệu, phản ánh sự phát triển mạnh mẽ và nhanh nhạy trong việc truyền bá sản phẩm văn học, nghệ thuật đến công chúng qua các phương tiện như truyền hình, triển lãm, và biểu diễn nghệ thuật Điều này đã hình thành một thị trường văn hóa phong phú trong nước và đưa sản phẩm văn học, nghệ thuật chất lượng ra quốc tế, khẳng định vị thế của Việt Nam trong giao lưu văn hóa toàn cầu.
Các hội văn học nghệ thuật từ Trung ương đến địa phương tiếp tục duy trì định hướng chính trị vững chắc, tập hợp đội ngũ và thúc đẩy hoạt động sáng tạo Nhiều văn nghệ sĩ cao tuổi vẫn giữ nhiệt huyết trong sự nghiệp, đồng hành cùng lớp văn nghệ sĩ trẻ năng động, tìm tòi cái mới Sự kết hợp này hứa hẹn mang đến triển vọng phát triển mới cho đời sống văn học, nghệ thuật trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.
Giao lưu văn hóa quốc tế của Việt Nam ngày càng được mở rộng, đồng hành cùng với quá trình đa phương hóa và đa dạng hóa các mối quan hệ quốc tế của Nhà nước.
Trong những năm gần đây, Việt Nam đã có nhiều cơ hội tiếp xúc và giao lưu văn hóa quốc tế, qua đó tiếp thu những tinh hoa văn hóa nhân loại và giới thiệu những giá trị độc đáo của văn hóa Việt Nam Các hoạt động hợp tác văn hóa quy mô lớn được tổ chức trong và ngoài nước đã tạo được ấn tượng tốt đẹp về truyền thống văn hóa và nghệ thuật Việt Nam, đồng thời kết hợp quảng bá du lịch và xúc tiến thương mại, đầu tư.
Lực lượng văn hóa, nghệ thuật trong cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài đã thực hiện nhiều nghiên cứu và sáng tác văn học, nghệ thuật thể hiện tình yêu quê hương Nhiều nghệ sỹ Việt kiều trở về nước để biểu diễn, làm phim và tham gia vào các lĩnh vực văn hóa khác, góp phần tích cực vào đời sống văn hóa, nghệ thuật của đất nước.
Việc xây dựng thể chế và thiết chế văn hoá đã chú trọng đến yêu cầu của thời kỳ mới, đảm bảo sự lãnh đạo của Đảng và quản lý của Nhà nước Mặc dù chưa hoàn chỉnh, nhưng nó vẫn phát huy tiềm năng sáng tạo của trí thức, văn nghệ sĩ và nhân dân trong việc tham gia xây dựng và phát triển sự nghiệp văn hoá.
Hạn chế, yếu kém
Mặc dù đã đạt được một số thành tựu trong lĩnh vực văn hóa, nhưng những tiến bộ này vẫn chưa tương xứng và chưa vững chắc, không đủ mạnh để ảnh hưởng tích cực đến các lĩnh vực khác trong đời sống xã hội, đặc biệt là tư tưởng, đạo đức và lối sống Chất lượng xây dựng đời sống văn hóa còn nhiều hạn chế cần được khắc phục.
Nhiệm vụ xây dựng con người Việt Nam trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá chưa tạo được sự chuyển biến rõ rệt.
Trước sự biến động phức tạp của tình hình chính trị toàn cầu, nhận thức tư tưởng hiện nay đang gặp khó khăn và có phần lạc hậu so với sự phát triển thực tiễn.
Sự xuống cấp về đạo đức và lối sống của một bộ phận xã hội đang gây ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống tinh thần và môi trường văn hóa Hiện tượng coi thường pháp luật, bạo hành gia đình, ứng xử thiếu văn hóa nơi công cộng, và sử dụng ngôn từ không chuẩn mực đang làm tổn hại đến sự trong sáng của tiếng Việt Bên cạnh đó, căn bệnh "vô cảm" với nỗi đau của người khác, cùng với nạn tham nhũng, hối lộ và sự mất đoàn kết trong một số cán bộ, đảng viên đang tạo ra những lo ngại lớn trong xã hội.
Nạn mê tín dị đoan và lợi dụng tín ngưỡng để trục lợi đang gia tăng, đặc biệt trong các hoạt động như cưới, tang lễ và lễ hội Bên cạnh đó, các hủ tục cũ và mới cũng đang tràn lan, tạo ra những vấn đề phức tạp trong đời sống tôn giáo và tâm linh.
Nhiều cơ sở in ấn, quảng cáo, quán bar, nhà hàng karaoke và vũ trường hiện nay đang hoạt động tràn lan với mục tiêu lợi nhuận đơn thuần, dẫn đến những biến tướng và hoạt động trá hình Điều này đã tạo ra sự phát tán của nhiều sản phẩm văn hóa, văn học và nghệ thuật kém chất lượng, không phù hợp với truyền thống đạo đức và văn hóa dân tộc Hơn nữa, không ít sản phẩm độc hại và phản động từ nước ngoài xâm nhập vào Việt Nam, gây ảnh hưởng tiêu cực đến đạo đức, lối sống và thuần phong mỹ tục của dân tộc.
Việc phục hồi và phát huy văn hoá truyền thống, đặc biệt là tổ chức lễ hội, hiện vẫn mang tính tự phát, thiếu chọn lọc và chưa khai thác đầy đủ giá trị độc đáo của văn hoá Vai trò của cộng đồng trong việc bảo tồn văn hoá chưa được coi trọng, ảnh hưởng đến chất lượng bảo tồn bản sắc văn hoá các dân tộc Hình thức và chạy theo thành tích vẫn phổ biến trong các hoạt động văn hoá, trong khi phong trào xây dựng gia đình văn hoá chưa được nhận thức đồng đều và chưa phát huy sức mạnh tổng hợp của xã hội Tại nhiều vùng nông thôn, đặc biệt là các khu vực sâu, xa, hoạt động văn hoá vẫn nghèo nàn và chênh lệch về hưởng thụ văn hoá so với thành phố là rất lớn.
- Di sản văn hoá đang đứng trước nhiều thách thức, chưa giải quyết tốt mối quan hệ giữa bảo tồn và phát triển.
Việc bảo tồn di sản văn hóa hiện chưa được thực hiện theo quy hoạch và kế hoạch dài hạn, dẫn đến tình trạng bị động và thiếu sự phối hợp đồng bộ với các dự án phát triển kinh tế - xã hội Điều này đã cản trở việc tạo ra cơ sở vật chất và môi trường văn hóa, sinh thái chất lượng tại các di tích Sự hài hòa giữa bảo tồn và phát triển còn gặp nhiều khó khăn, với tình trạng lấn chiếm đất đai, thương mại hóa hoạt động lễ hội, và tình trạng buôn bán cổ vật trái phép ngày càng gia tăng mà chưa có biện pháp giải quyết hiệu quả Đội ngũ chuyên viên bảo tồn còn thiếu về số lượng và chuyên môn, dẫn đến sự lúng túng trong việc xử lý các vấn đề phức tạp, ảnh hưởng đến chất lượng bảo tồn và có thể làm sai lệch tính nguyên gốc của di tích.
Các bảo tàng tại Việt Nam hiện nay vẫn còn lạc hậu trong việc trưng bày và bảo quản tài liệu, hiện vật Phương pháp quản lý và vận hành chưa đáp ứng tiêu chuẩn của bảo tàng hiện đại, dẫn đến việc các bảo tàng chưa thu hút được sự quan tâm của công chúng.
- Hoạt động văn học, nghệ thuật còn những mặt bất cập.
Trong lĩnh vực sáng tác và biểu diễn văn học, nghệ thuật, nhiều tác phẩm chưa thể hiện được tính tiên tiến và bản sắc dân tộc Mặc dù số lượng tác phẩm ngày càng tăng, nhưng ít tác phẩm đạt được đỉnh cao tương xứng với sự nghiệp cách mạng và thành tựu đổi mới của dân tộc Một số tác phẩm thiếu rõ nét về lý tưởng xã hội và thẩm mỹ, thậm chí có nội dung lệch lạc, khai thác tiêu cực và xuyên tạc lịch sử Nhiều tác phẩm dễ dãi, chiều theo thị hiếu tầm thường, trong khi một bộ phận văn nghệ sĩ gặp khó khăn trong việc tiếp cận và nhận thức những biến đổi của cuộc sống hiện đại Tình trạng bắt chước và mô phỏng trong sáng tác dẫn đến việc mất bản sắc văn hóa dân tộc Giáo dục thẩm mỹ cho giới trẻ chưa được chú trọng, và tình trạng nghiệp dư hóa trong hoạt động văn học, nghệ thuật ngày càng gia tăng Trong kiến trúc, sự thiếu định hướng và lúng túng trong việc thể hiện bản sắc truyền thống đã tạo ra sự lai tạp trong bộ mặt đô thị hiện nay.
Trong những năm gần đây, hoạt động lý luận văn học và nghệ thuật có dấu hiệu chững lại, không đáp ứng đầy đủ các vấn đề thực tiễn của đời sống Điều này dẫn đến sự xa rời giữa lý luận và thực tiễn sáng tác, cần có sự đổi mới để gắn kết hơn với nhu cầu xã hội.
Lý luận văn nghệ và mỹ học Mác - Xít chưa được nghiên cứu đầy đủ, dẫn đến hoạt động phê bình văn học, nghệ thuật không đáp ứng được yêu cầu và thiếu tính chuyên nghiệp Chất lượng phê bình bị xem nhẹ, với sự thiếu hụt tiêu chí đánh giá tác giả và tác phẩm Đội ngũ lý luận và phê bình không chỉ thiếu mà còn không có thế hệ kế cận, phân bố không đồng đều giữa các ngành nghệ thuật Cán bộ quản lý văn học, nghệ thuật chưa theo kịp sự phát triển phức tạp của lĩnh vực này, ảnh hưởng đến hiệu quả lãnh đạo Nhiều hội văn học, nghệ thuật chậm đổi mới và thiếu sự phối hợp chặt chẽ với các cơ quan quản lý, gây khó khăn trong việc thực hiện chính sách phát triển văn học, nghệ thuật của Đảng và Nhà nước.
- Giao lưu văn hoá còn thiếu chủ động; chưa tạo được nhiều nguồn lực để mở rộng hợp tác, giao lưu.
Quản lý lỏng lẻo và sự phối hợp chưa đồng bộ đã dẫn đến việc nhiều sản phẩm độc hại xâm nhập vào Việt Nam Đồng thời, việc giới thiệu văn hóa Việt Nam ra thế giới vẫn còn hạn chế, chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển Tuyên truyền về nền văn hóa và thành tựu đổi mới của đất nước trong lĩnh vực kinh tế - xã hội chưa đủ mạnh mẽ Hơn nữa, việc nhập khẩu và phát sóng quá nhiều phim ảnh, chương trình ca nhạc nước ngoài thiếu chọn lọc đã tác động tiêu cực đến tư tưởng, đạo đức và lối sống của giới trẻ.
Việc quản lý và giới thiệu văn hóa nước ngoài tại Việt Nam hiện đang gặp phải tình trạng thiếu nhất quán giữa các cơ quan quản lý chuyên ngành cũng như giữa Trung ương và địa phương Hơn nữa, sự thiếu hụt các văn bản quy định pháp lý cao để điều chỉnh các hoạt động này đã tạo ra những lỗ hổng trong quản lý Đặc biệt, việc kiểm soát các nghệ sĩ khi ra nước ngoài biểu diễn và trở về nước để biểu diễn, sáng tác vẫn chưa chặt chẽ, với trách nhiệm phân cấp không rõ ràng, dẫn đến những hoạt động không hợp lý và gây ra dư luận bất bình trong xã hội.
Công tác xây dựng thể chế văn hóa hiện đang gặp nhiều khó khăn, với các văn bản pháp luật còn thiếu đồng bộ và việc thể chế hóa nghị quyết của Đảng diễn ra chậm Nhiều quy phạm pháp luật chưa đi vào cuộc sống, trong khi một số lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật vẫn chưa có luật quản lý Chính sách đối với nghệ sĩ đã lạc hậu và chậm được cải cách Đội ngũ cán bộ quản lý văn hóa, đặc biệt ở địa phương, thường xuyên biến động, dẫn đến tình trạng quản lý lỏng lẻo và thiếu cơ chế phối hợp trong quản lý hoạt động văn hóa Công tác đào tạo cán bộ lãnh đạo và quản lý văn hóa chưa đáp ứng nhu cầu, gây thiếu hụt nhân lực ở các vị trí quan trọng.
Mạng lưới đào tạo phát triển nhanh nhưng chất lượng không đồng đều, với đội ngũ giáo viên chuyên môn cao đang dần nghỉ hưu Tỷ lệ giáo viên có trình độ cao tại các trường còn rất thấp, cho thấy sự thiếu hụt trong việc duy trì chất lượng giảng dạy Cần có chính sách lâu dài và cơ chế đặc thù để phát triển tài năng và năng khiếu văn nghệ.
QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN VĂN HÓA Ở NƯỚC TA HIỆN NAY
Quan điểm xây dựng và phát triển văn hóa
Đảng ta luôn khẳng định vai trò quan trọng của văn hoá trong sự nghiệp giải phóng dân tộc và xây dựng xã hội chủ nghĩa, đặc biệt từ thời kỳ đổi mới sau Đại hội VI Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) đã nêu rõ năm quan điểm chỉ đạo cơ bản cho việc xây dựng và phát triển văn hoá Việt Nam.
- Văn hoá là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội.
- Nền văn hoá chúng ta xây dựng là nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.
- Nền văn hoá Việt Nam là nền văn hoá thống nhất mà đa dạng trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam.
- Xây dựng và phát triển văn hoá là sự nghiệp của toàn dân do Đảng lãnh đạo, trong đó đội ngũ trí thức giữ vai trò quan trọng.
Văn hóa là một lĩnh vực quan trọng, và việc xây dựng cũng như phát triển văn hóa là một nhiệm vụ cách mạng bền bỉ, cần có ý chí kiên định và sự cẩn trọng.
Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) không chỉ xác định các nhiệm vụ cấp bách mà còn định hướng chiến lược cho việc xây dựng và phát triển văn hóa trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa Năm quan điểm chỉ đạo cơ bản, cùng với sự gắn kết giữa phát triển kinh tế, xây dựng Đảng và nâng cao văn hóa, được nhấn mạnh trong Kết luận Hội nghị Trung ương 10 (khóa IX) và Nghị quyết Đại hội X của Đảng Những quan điểm này là nền tảng cho Chiến lược phát triển văn hóa đến năm 2020 Để thực hiện hiệu quả Chiến lược, cần tiếp tục nghiên cứu và cụ thể hóa các quan điểm quan trọng này vào thực tiễn xây dựng và phát triển văn hóa trong thời kỳ mới.
Giải pháp
3.2.1 Nâng nhận thức tư tưởng, xây dựng con người
- Học tập, thấm nhuần tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hoá; học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh.
+ Tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hoá được thể hiện trên các mặt chủ yếu sau đây:
Văn hóa là một phần quan trọng của kiến trúc thượng tầng, có mối liên hệ chặt chẽ với kinh tế và chính trị Nó không thể tách rời khỏi những yếu tố này, mà luôn tồn tại bên trong và ảnh hưởng đến kinh tế và chính trị.
Văn hóa Việt Nam mang đặc trưng vừa nhân loại vừa dân tộc, thể hiện qua sự giao thoa giữa văn hóa Đông phương và Tây phương Để văn hóa Việt Nam phát triển bền vững, cần phát huy những giá trị tinh hoa của dân tộc, đồng thời tiếp thu và hòa nhập những tinh hoa văn hóa của nhân loại.
Văn hóa đóng vai trò quan trọng trong việc dẫn dắt quốc dân, thể hiện cốt cách dân tộc và cần phải hòa nhập vào đời sống xã hội Việc bảo vệ và phát huy di sản văn hóa dân tộc, văn hóa truyền thống và văn hóa hiện đại là cần thiết, đồng thời cần khắc phục những tàn dư lạc hậu, lỗi thời và bổ sung các giá trị mới để phát triển bền vững.
Con người không chỉ là chủ thể sáng tạo văn hóa mà còn là sản phẩm của văn hóa, do đó, việc phát triển văn hóa cần phải liên kết chặt chẽ với việc xây dựng con người Điều này đòi hỏi sự quan tâm đặc biệt đến sự nghiệp "trồng người", nhằm nâng cao giá trị văn hóa và nhân văn trong xã hội.
Việc giáo dục Chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam, giúp tạo nên bản sắc dân tộc Nhiệm vụ xây dựng văn hóa cần gắn liền với việc chỉnh đốn Đảng thông qua cuộc vận động “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”, từ đó tạo ra những chuyển biến tích cực trong hành động Mỗi tổ chức, cơ quan, đơn vị và khu dân cư cần thiết lập quy chế, quy ước và chỉ tiêu cụ thể, khả thi để thực hiện và noi gương theo tấm gương đạo đức của Bác.
Nghiên cứu và biên soạn tài liệu về tư tưởng Hồ Chí Minh trong văn hóa và giáo dục là cần thiết để cung cấp kiến thức và kỹ năng ứng xử văn hóa cho các môi trường như gia đình, công sở, trường học, bệnh viện, doanh nghiệp và nơi công cộng Để đạt hiệu quả trong việc tuyên truyền, cần huy động các phương tiện thông tin đại chúng, đội thông tin lưu động và áp dụng các hình thức tuyên truyền đa dạng, phù hợp với từng đối tượng.
Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX nhấn mạnh rằng con người là nguồn nội lực thiết yếu cho sự phát triển kinh tế - xã hội Việc phát triển văn hóa không chỉ khẳng định vai trò của con người mà còn là cách tối ưu hóa nguồn lực lớn nhất và quyết định nhất cho sự tiến bộ của xã hội.
Nâng cao chất lượng và hiệu quả trong việc xây dựng con người Việt Nam là cần thiết để đáp ứng yêu cầu của thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa Điều này bao gồm việc bồi dưỡng lòng yêu nước, phát triển năng lực, trí tuệ, tâm hồn và nhân cách, đồng thời nâng cao ý thức trách nhiệm trong xây dựng xã hội Cần kết hợp hài hòa giữa tính tích cực cá nhân và tính tích cực xã hội, khuyến khích sự năng động và sáng tạo của mọi người dân Giáo dục và nâng cao bản lĩnh chính trị, nhân cách văn hóa cho mọi người dựa trên các quan điểm của Đảng về phát triển văn hóa, đồng thời gắn kết mục tiêu xây dựng con người với các hoạt động thực tiễn và phong trào thi đua yêu nước trong quần chúng.
Dựa trên 5 đức tính của con người Việt Nam được xác định trong Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) và các yêu cầu mới trong việc xây dựng con người trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, các tổ chức, cơ quan, đơn vị và khu dân cư cần thiết lập các tiêu chí cụ thể phù hợp với từng đối tượng, lĩnh vực và địa bàn hoạt động.
- Nâng cao năng lực, hiệu quả lãnh đạo, chỉ đạo của tổ chức Đảng, chính quyền các cấp đối với lĩnh vực văn hoá
Xác định công tác văn hoá là nhiệm vụ quan trọng và thường xuyên của các cấp uỷ đảng và chính quyền Cần chủ động xây dựng quy hoạch và kế hoạch phát triển văn hoá gắn liền với sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, từng cấp, ngành, lĩnh vực và địa phương Việc thể chế hoá các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về văn hoá là cần thiết Các tổ chức Đảng và cơ quan nhà nước cần có kế hoạch và biện pháp cụ thể để thúc đẩy xây dựng văn hoá, tạo gương mẫu cho xã hội và nhân dân trong việc thực hiện nhiệm vụ này.
3.2.2 Đổi mới, nâng cao năng lực lãnh đạo, quản lý nhà nước
Là giải pháp có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong việc xây dựng và phát triển văn hoá.
- Nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước.
Việc thể chế hoá các quan điểm, đường lối của Đảng về văn hoá, văn học, nghệ thuật trong bối cảnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá và hội nhập quốc tế đã đạt được những bước tiến quan trọng Để quản lý hiệu quả lĩnh vực nhạy cảm này, cần tuân thủ nguyên tắc Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý và dân chủ hoá công tác quản lý, kết hợp giữa quản lý theo ngành và theo lãnh thổ, đồng thời đảm bảo nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa Quản lý văn hoá cần thực hiện hai chức năng “xây” và “chống”, trong đó chức năng “xây” là chủ yếu Mục tiêu quan trọng là bảo tồn, phát huy và phát triển nguồn lực văn hoá thông qua việc xây dựng quy hoạch, kế hoạch, cùng với việc hoàn thiện pháp luật và cơ chế, chính sách.
Triển khai các biện pháp đồng bộ để chủ động phòng chống văn hóa độc hại và sự áp đặt văn hóa từ các cường quốc, đồng thời ngăn chặn "diễn biến hòa bình" trong lĩnh vực văn hóa tại Việt Nam Tăng cường phối hợp liên ngành trong quản lý thị trường văn hóa phẩm và giám sát việc sử dụng dịch vụ internet, bao gồm website, blog và portal Chủ động đấu tranh với những biểu hiện lai căng, phi văn hóa nhằm bảo vệ bản sắc văn hóa dân tộc và duy trì tính đa dạng trong thống nhất của văn hóa Việt Nam.
+ Tăng cường hiệu lực của công tác thanh tra nhà nước về văn hoá.
- Đổi mới tổ chức, nội dung và cơ chế quản lý.
Sự phát triển mạnh mẽ của thông tin đại chúng như truyền hình, internet và bưu chính viễn thông đã tạo ra nhu cầu cấp thiết về việc đổi mới tổ chức và nội dung trong quản lý văn hóa Sự xuất hiện của các hình thức thể hiện văn hóa, nghệ thuật mới như game online, blog và văn học mạng, cùng với sự xã hội hóa hoạt động văn hóa và mở rộng giao lưu quốc tế, đều góp phần thúc đẩy sự cần thiết này.
Để nâng cao chất lượng hoạt động văn hóa, cần đổi mới và nâng cao năng lực của cán bộ quản lý cũng như nghiệp vụ văn hóa Cần phân cấp rõ ràng trách nhiệm và thẩm quyền ở các cấp khác nhau, đồng thời thực hiện cải cách hành chính một cách hiệu quả trong lĩnh vực văn hóa Ngoài ra, việc áp dụng cơ chế phản biện xã hội cũng rất quan trọng để đảm bảo sự minh bạch và hiệu quả trong hoạt động văn hóa.
Đổi mới quản lý và tổ chức cung ứng dịch vụ công nhằm nâng cao trách nhiệm và hiệu lực của Nhà nước, khai thác tối đa nguồn lực xã hội để cải thiện chất lượng dịch vụ văn hóa, đảm bảo công bằng xã hội và đáp ứng nhu cầu văn hóa ngày càng cao Cần rà soát và sắp xếp lại các tổ chức sự nghiệp công theo đặc điểm và tính chất của từng loại dịch vụ, thực hiện cơ chế hoạt động không vì lợi nhuận, đồng thời đảm bảo quyền tự chủ trong tổ chức và tài chính của các đơn vị sự nghiệp công lập Đặc biệt, mỗi tỉnh cần có một đơn vị nghệ thuật công lập, tập trung vào nghệ thuật truyền thống, trong khi Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh có thể thành lập thêm một số đơn vị nghệ thuật công lập làm nòng cốt Tập trung phát triển các đơn vị nghệ thuật truyền thống và hiện đại tiêu biểu tại Trung ương, Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh.
KẾT LUẬN
Trong suốt 25 năm đổi mới, đường lối và quan điểm phát triển văn hóa của Đảng ta đã chứng minh tính đúng đắn, đáp ứng nhu cầu xã hội cấp thiết Nhờ những chỉ đạo đúng đắn này, văn hóa Việt Nam đã có những tiến bộ đáng kể, góp phần vào những thành tựu to lớn và có ý nghĩa lịch sử của dân tộc.
Quá trình thực hiện đường lối văn hóa của Đảng và nhà nước đã được triển khai nghiêm túc ở tất cả các cấp, đặc biệt sau Nghị quyết Trung ương VIII, với sự đồng tình và hưởng ứng của nhân dân Đảng luôn xuất phát từ thực tế khách quan, nắm vững nguyên lý của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, từ đó đề xuất những quan điểm và giải pháp cụ thể cho từng giai đoạn cách mạng, nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc Sự sáng tạo và năng động trong đường lối văn hóa đã đáp ứng nhu cầu của nhân dân, tạo ra động lực thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển, củng cố định hướng xã hội chủ nghĩa, hệ thống chính trị, an ninh quốc phòng, và góp phần vào sự phát triển bền vững của đất nước.
Sự nghiệp đổi mới trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế, dưới tác động của cuộc cách mạng khoa học công nghệ, mang đến nhiều cơ hội và thách thức cho việc phát triển nền văn hóa Việt Nam Để xây dựng và phát triển văn hóa, xã hội, việc bổ sung và hoàn thiện đường lối, chính sách là cần thiết Chúng ta cần phát huy những thành tựu đã đạt được, khắc phục các khuyết điểm và quyết tâm thực hiện các giải pháp đồng bộ để tạo ra sự phát triển mới, khẳng định sức mạnh con người và văn hóa Việt Nam trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa.