MỞ ĐẦU 1.Lời mở đầu Báo chí Việt Nam trải qua 148 năm ra đời và phát triển với hai giai đoạn: báo chí trong thời kỳ thuộc địa (1865 1945) và báo chí cách mạng Việt Nam (1945 nay). Trong mỗi giai đoạn, đều thể hiện những bước đi rất nhanh để lại nhiều dấu ấn, định vị cho từng bước nhảy của nghệ thuật làm báo. Mặc dù trong mỗi thời kỳ, chế độ chính trị có khác nhau nhưng nghệ thuật làm báo luôn là đích đến của những người làm báo. Ngay từ buổi đầu, tờ Việt ngữ Gia định báo bằng Việt ngữ đầu tiên ra đời, mang tính cách một tờ công báo còn đơn giản. Trên trang báo chỉ có hai nội dung trong hai chuyên mục Công vụ và Tạp vụ tồn tại từ 1865 đến 1869. Khi người Pháp chuyển giao việc quản lý tờ này cho ông Trương Vĩnh Ký thì diện mạo tờ báo bắt đầu có thay đổi. Tờ báo có thêm mục Thứ vụ để đăng tải những sáng tác của các nhà văn, nhà thơ đương thời. Việc mở mục Thứ vụ có ý nghĩa quyết định cho việc Gia định báo được lưu hành trong dân chúng, hay nói cách khác Gia định báo có cơ hội đến với công chúng nhiều hơn , đồng nghĩa với việc tính cách công báo giảm dần, mở đường cho Gia định báo, thực sự là một tờ báo lúc đó. Đầu thế kỷ XX, trước khi xuất hiện các tờ báo bằng Việt ngữ, những tờ công báo, kỷ yếu đầu tiên bằng Hán ngữ và Pháp ngữ xuất bản tại Bắc Kỳ. Thông qua các bài khảo cứu trên các tờ kỷ yếu ở Hải Phòng, Hà Nội, người Pháp đã “giật mình”cho rằng cái nôi văn hoá của xứ An Nam đâu phải Nam Kỳ như người Pháp từng nghĩ, mà là ở Bắc Kỳ. Từ nhận đinh đó hoạt động báo chí có sự chuyển hướng ra Bắc Kỳ. Điều đó được chứng minh rõ ràng là các tờ báo, tạp chí quan trọng bậc nhất của nhà cầm quền Pháp ở Đông dương được xuất bản tại Bắc Kỳ. Những người chịu trách nhiệm xuất bản cũng là những người tây học Bắc Kỳ. tiêu biểu: Nguyễn Văn Vĩnh với Đông Dương tạp chí, Phạm Quỳnh với Tạp chí Nam Phong v.v… Ngay từ những ngày đầu xâm lược Việt Nam, báo chí đã được Thực dân Pháp sử dụng như một công cụ để phục vụ cho quá trình xâm lược của chúng. Lịch sử cũng như nội dung các báo thời kỳ này phản ánh rõ quá trình xâm lược của thực dân Pháp cũng như vai trò phục vụ công cuộc xâm lược của báo chí. Ví dụ ngay trong quá trình xâm lược Nam Kỳ, Pháp đã ra tờ Nam kì viễn chinh công báo năm 1861. Đến năm 1865 khi ba tỉnh còn lại của Nam kỳ bị thôn tính thì tên báo được đổi là Nam Kỳ thuộc báo Pháp công báo và đến năm 1889, khi nền thống trị của Pháp được xác lập trên toàn cõi Việt Nam thì báo lại được đổi tên Đông Dương thuộc Pháp công báo. Nội dung của các tờ công báo chủ yếu là các nghị định, công văn, đạo luật, các chỉ thị của bộ máy thực dân, các bài diễn văn của thống đốc Nam Kỳ lưu hành chủ yếu trong đám sĩ quan và viên chức thực dân, vì vậy tất cả đều là báo bằng tiếng Pháp. Không chỉ có những tờ công báo bằng tiếng pháp còn có những tờ công báo bằng tiếng Hán như: Xã thôn công báo. Tờ báo tiếng việt đầu tiên là tờ Gia Định báo xuất bản ngày 1541865, lúc đầu cũng chỉ là một tờ tuần báo chủ yếu đăng những thông tư, chính luận, của chính quyền thực dân, một số bài thơ, ..chưa phải là một tờ báo có tính chất thông tin và truyền bá tư tưởng. Sau Gia định báo, tờ báo tiếng việt thứ hai là Phan yên báo xuất bản năm1868 và Nam kỳ địa phận xuất bản 1883 cũng có nội dung tương tự. Shawn.F.Mc.Hale trong công trình nghiên cứu “ấn phẩm và quyền lưc” của mình đã nhận xét: “Chính quyền thuộc địa Pháp cần rất nhiều tài liệu in ấn(mẫu đơn từ, hóa đơn, báo cáo..)để hoạt động một cách trôi chảy (có người đã cho rằng chính phủ thực dân cần giấy nhiều như vũ khí để giữ dân dưới sự kiểm soát của họ) Báo chí xứ Bắc kì tờ báo đầu tiên dành cho người bản xứ đã xuất hiện, đó là tờ Đại Nam Đồng Văn Nhật Báo, tờ báo ra hàng tuần và in hoàn toàn bằng chữ Hán, do chủ nhà in Schncider sáng lập, nhưng thực tế do Nha Kinh lược chủ trì và hai cây bút chủ công của nó là Đào Nguyên Phổ và Hàn Thái Dương. Báo ra 8 trang, có giá bán là 2 xu và được phát hành ở khắp Bắc và Trung kì. Theo Dương Quảng Hàm trong “Việt Nam văn học sử yếu” thì tờ báo này xuất hiện lần đầu vào năm 1892, còn Trần Huy Liệu trong khi “giới thiệu lịch sử báo chí Việt Nam” thì ấn định vào năm 1893. Song sự bắt đầu tính từ số báo sớm nhất hiện còn giữ được (số 171, ngày 2711895) lần ngược trở lên thì có thể nó ra đời sớm hơn, vào năm 1891, tức năm Thành Thái thứ ba. Báo chí Việt Nam trong những năm 1914 1918, nằm dưới ô Bảo hộ của Thực dân Pháp. Với sự ra đời của hai tạp chí Đông Dương Tạp chí và Nam Phong Tạp chí, cả hai tờ báo đều do thực dân pháp gây dựng lên và trực tiếp chỉ đạo. Vì lẽ đó, nên hai tờ báo này không nằm ngoài mục đích nào khác ngoài việc tuyên truyền cho những chủ trương của bọn thực dân xâm lược, với mục đích dùng chữ Quốc ngữ để tuyên truyền cho chủ thuyết Pháp – Việt đề huề, và du nhập những tư tưởng, văn hóa pháp vào Việt Nam. Làm cho người Việt phải theo thực dân Pháp. Tuy nhiên, những đóng góp mà hai tạp chí này mang đến cho xã hội Việt Nam lúc bấy giờ là rất to lớn, có công lao trong việc truyền bá và dạy chữ Quốc ngữ cho người dân nước Việt Nam.
NỘI DUNG
I.Bối cảnh xã hội nước ta trong chiến tranh thế giới thứ nhất ảnh hưởng đến sự ra đời của báo chí.
Năm 1914, Chiến tranh thế giới thứ nhất bùng nổ, đánh dấu một cuộc xung đột đế quốc chủ nghĩa lan rộng không chỉ ở châu Âu mà còn ảnh hưởng đến các nước thuộc địa Cuộc chiến này không chỉ mang đến sự tàn phá mà còn làm ô nhiễm không khí bởi mùi thuốc súng và máu, phản ánh chính sách khai thác sức người, sức của của thực dân.
Sự thay đổi liên tục các viên toàn quyền ở Đông Dương, từ Vollenhoven đến Roume và Sarraut, phản ánh nỗ lực tìm kiếm một chính sách thuộc địa mới nhằm tối đa hóa nhân lực, vật lực và tài lực cho chính quốc, đồng thời duy trì trật tự an ninh tại thuộc địa Để gia tăng khai thác tài nguyên và sức lực của người Đông Dương, thực dân Pháp đã nhận được sự hỗ trợ từ Nam Triều, tạo ra một chỗ dựa xã hội vững chắc Bên cạnh đó, họ cũng thực hiện hàng loạt chính sách văn hóa và tư tưởng nô dịch nhằm củng cố tinh thần thống trị trong thời kỳ chiến tranh.
Về chính trị, thực dân Pháp tiến hành “chấn chỉnh quan trường”, bố trí cho “Hoàng Thượng ngự giá Bắc tuần” ban hành “Hoàng Việt tân luật”,
“Chính sách thuế mới:, củng cố “Hội đồng tư vấn”…
Trong lĩnh vực văn hóa giáo dục, chính sách thực dân đã được áp dụng thông qua việc ban hành "học chính tổng quy" và thực hiện "cải cách giáo dục", cùng với sự ra đời của "Đông Dương đại học cục" Những người thống trị văn hóa đã nỗ lực đào tạo một lớp người sống phụ thuộc vào thực dân, nhằm duy trì quyền lực và ảnh hưởng của họ.
BỐI CẢNH XÃ HỘI VÀ TÌNH HÌNH BÁO CHÍ VIỆT
Bối cảnh xã hội nước ta trong chiến tranh thế giới thứ nhất ảnh hưởng đến sự ra đời của báo chí
Năm 1914, Chiến tranh thế giới thứ nhất bùng nổ, đánh dấu một cuộc chiến tranh đế quốc không chỉ ở châu Âu mà còn lan rộng đến các nước thuộc địa Cuộc chiến này không chỉ để lại mùi thuốc súng mà còn làm ô nhiễm không khí bằng mùi tanh của máu, phản ánh sự tàn bạo của chính sách vơ vét sức người và tài nguyên của thực dân.
Việc thay đổi liên tục các viên toàn quyền ở Đông Dương, từ Vollenhoven đến Roume và Sarraut, phản ánh sự tìm kiếm một chính sách thuộc địa mới nhằm tối đa hóa nguồn nhân lực, vật lực và tài lực cho chính quốc Đồng thời, chính sách này cũng phải duy trì trật tự an ninh ở thuộc địa và đảm bảo guồng máy chính trị, kinh tế hoạt động trơn tru Để gia tăng khai thác tài nguyên và sức lao động của người Đông Dương, thực dân Pháp đã nhận được sự hỗ trợ từ Nam Triều, đồng thời thực hiện một chính sách văn hóa tư tưởng nô dịch, với nhiều chính sách thời chiến nhằm củng cố quyền lực.
Về chính trị, thực dân Pháp tiến hành “chấn chỉnh quan trường”, bố trí cho “Hoàng Thượng ngự giá Bắc tuần” ban hành “Hoàng Việt tân luật”,
“Chính sách thuế mới:, củng cố “Hội đồng tư vấn”…
Trong lĩnh vực văn hóa giáo dục, một chính sách thực dân đã được thực hiện thông qua việc ban hành “học chính tổng quy” và tiến hành “cải cách giáo dục” với sự ra đời của “Đông Dương đại học cục” Những người thống trị văn hóa đã nỗ lực đào tạo một lớp người phụ thuộc vào thực dân, nhưng lại không hiểu biết về truyền thống dân tộc và môi trường sống của chính mình Mục tiêu là tạo ra đội ngũ tay sai hỗ trợ cho việc cai trị thuộc địa và phục vụ cho “chiến thắng của Mẫu quốc”, như đã được nêu trong diễn văn của toàn quyền Roume vào tháng 2 năm 1915 khi ông mới đến Sài Gòn.
Ngược lại với ước vọng “một nền thinh vượng chung” của thực dân Pháp, chiến tranh bùng nổ đã kích thích các nhà cách mạng hành động mạnh mẽ nhằm “nêu cao quốc kỳ Việt Nam trên thế giới” Các hoạt động vũ trang diễn ra liên tiếp ở biên giới phía Bắc, bao gồm cuộc khởi nghĩa của Vua Duy Tân và vụ phá Khám lớn ở Sài Gòn, làm cho thực dân Pháp hoang mang Để đối phó, họ vừa đàn áp mạnh tay vừa thi hành chủ thuyết “Pháp Việt đề huề”.
Năm 1915, Bộ trưởng Giao dục và Mỹ thuật đã yêu cầu chính quyền Pháp ở Đông Dương tận dụng mọi phương tiện để tuyên truyền cho cuộc chiến tranh mà Pháp tham gia Tất cả các hình thức văn học nghệ thuật đều được thực dân huy động, với nhiều tác phẩm như “Vè lính tập và thơ đi Tây”, “Dân có nghĩa và dân bạc tình”, “Dân mộ di tây”, và “Tuồng lính tập đi Tây” được phát hành rộng rãi Trong thời gian này, Hoàng Cao Khải cũng cho xuất bản nhiều cuốn sách khác nhau.
“Vịnh Nam Sử”, “Tây Nam đắc bằng”… nhằm minh họa cho những mục tiêu chính trị của bọn thực dân.
Tình hình báo chí nước ta lúc bấy giờ
Trong bối cảnh chính sách văn hóa và tư tưởng, báo chí đã được thực dân chú trọng và khai thác như một công cụ mạnh mẽ.
Vào năm 1862, ba tỉnh miền Đông Nam Kỳ (Biên Hòa, Gia Định, Định Tường) đã được nhượng cho Pháp theo hòa ước Đến ngày 15/4/1865, tờ Gia Định Báo, báo Quốc ngữ đầu tiên tại Việt Nam, được phát hành tại Sài Gòn với tần suất một số mỗi tháng vào ngày 15.
1.Một số tờ báo ở xứ Nam Kỳ lúc bấy giờ
Sau Gia Định Báo, ở Nam Kỳ lần lượt xuất hiện những tờ báo kế tiếp là Nhật Trình Nam Kỳ (1883), Phan Yên Báo (1898), Nông Cổ Mín Đàm
(1901), Nhật Báo Tỉnh (1905), Lục Tỉnh Tân Văn (1907), Nam Kỳ Địa Phận
Vào những năm đầu thế kỷ 20, nhiều tờ báo nổi bật đã xuất hiện ở Nam Kỳ như Tân Đợi Thời Báo (1908), Công Luận Báo (tên mới của Tân Đợi Thời Báo từ 1916), Nam Trung Nhật Báo (1917), An Hà Báo (1917 tại Cần Thơ), Đại Việt Tạp Chí (1918 tại Long Xuyên), và Nữ Giới Chung (1918) Trong thời kỳ này, những nhà báo nổi tiếng như Pétrus Trương Vĩnh Ký, Paulus Huỳnh Tịnh Của và Diệp Văn Cương đã góp phần quan trọng vào sự phát triển của báo chí ở khu vực này.
2.Báo chí xứ Bắc Kỳ lúc bấy giờ
Báo chí Việt Nam phát triển từ Nam Kỳ đến Bắc Kỳ, với tờ báo đầu tiên tại Hà Nội là Đại Việt Tân Báo, được thành lập vào năm 1905 bởi Ernest Babut và do Đào Nguyên Phổ làm chủ bút, sử dụng cả chữ Nho và quốc ngữ Tờ báo thứ hai cũng kết hợp chữ Nho và quốc ngữ là Đăng Cổ Tùng Báo, ra mắt năm 1907, do Đào Nguyên Phổ phụ trách phần chữ Nho và Nguyễn Văn Vĩnh đảm nhận phần quốc ngữ.
Tờ báo thuần túy quốc ngữ đầu tiên ở Bắc Kỳ là Đông Dương Tạp Chí, ra mắt vào ngày 15-5-1913 dưới sự giám sát của F H Schneider và chủ bút Nguyễn Văn Vĩnh Trong cùng năm, Schneider cũng phát hành Trung Bắc Tân Văn và giao cho Nguyễn Văn Vĩnh phụ trách Sau khi bán Trung Bắc Tân Văn cho Nguyễn Văn Vĩnh, ông đã cải tiến tờ báo này thành nhật báo, tồn tại cho đến năm 1940 Đến đầu năm 1915, báo chí Bắc Kỳ trở nên sôi động hơn với sự phân thân của Đông Dương Tạp Chí, tiếp theo là sự ra đời của Nam Phong Tạp Chí vào tháng 7/1917.
Trong chiến tranh thế giới thứ nhất, báo chí đã trở thành công cụ quan trọng của thực dân Pháp trong việc xâm lược Việt Nam Họ sử dụng truyền thông để tuyên truyền cho nước Đại Pháp, nhằm ép buộc người dân Việt Nam phải tuân theo, đồng thời cổ súy cho những quan điểm sai lệch về lòng yêu nước.
Dưới đây là một trích đoạn trong bài xã luận với đầu đề “Thế nào là yêu nước” của Nguyễn Bá Trác:
“Thế nào là yêu nước?
Yêu nước cần có chánh giáo, và hiện tại, không nơi nào tốt hơn nước Đại Pháp để học hỏi Việc học hỏi từ một quốc gia tiên tiến giúp mở mang lợi ích và bảo vệ giống nòi, cũng như giữ gìn bờ cõi của đất nước nhỏ bé của chúng ta Điều này không phải là một chủ nghĩa cao cả hay sao?
Nước chính là dân, và để yêu nước, trước hết cần yêu dân Yêu dân đồng nghĩa với việc yêu những người bảo vệ quyền lợi của họ Nước Đại Pháp đã đứng về phía dân tộc ta, vì vậy, yêu nước cũng chính là yêu nước Đại Pháp.
Trong thời kỳ này, báo chí tập trung vào việc ca ngợi công lao khai hóa của thực dân Pháp, đồng thời phản đối mạnh mẽ các tư tưởng yêu nước và tiến bộ Các tờ báo tuyên truyền chính sách của Pháp, kêu gọi người dân mua quốc trái, tham gia quân đội để bảo vệ mẫu quốc, và thúc đẩy phát triển kinh tế trong nước, đồng thời bài trừ hàng hóa Trung Quốc Tinh thần chủ yếu của các tờ báo trong giai đoạn này là cổ súy cho chủ thuyết Pháp – Việt đề huề, với Đông Dương Tạp Chí và Nam Phong là những tờ báo đi tiên phong.
Trong giai đoạn chiến tranh thế giới thứ nhất, báo chí Bắc Kỳ chứng kiến sự ra đời của hai tờ báo lớn là Đông Dương tạp chí và Nam phong tạp chí Dù chịu sự kiểm soát và phục vụ cho mục đích xâm lược của thực dân Pháp, hai tờ báo này vẫn đóng góp một phần quan trọng cho nền báo chí Việt Nam trong giai đoạn sau.
NHỮNG TỜ BÁO TIÊU BIỂU XỨ BẮC KỲ TRONG CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ NHẤT
Đông dương tạp chí
1.Vài nét về tác giả Nguyễn Văn Vĩnh
Nguyễn Văn Vĩnh là một nhà báo và nhà văn nổi bật, đồng thời là một người làm báo tài ba Chuyến du thăm đấu xảo tại Pháp đã truyền cảm hứng cho ông trong việc tạo ra một hình ảnh báo chí mới mẻ, đặc biệt trong bối cảnh khó khăn của ngành báo chí Việt Nam vào những năm 1908.
Năm 1913, tại Bắc Kỳ, ông đã sáng lập tạp chí Đông Dương với các định dạng 16, 24 và 32 trang, thể hiện sự hiện đại và phong phú Tạp chí này có vai trò quan trọng trong chính quyền Pháp, được tài trợ từ ngân khố nhà nước cho việc xuất bản và phát hành Dù vậy, ông vẫn chú trọng đến độc giả, khuyến khích họ mua báo và viết bài Bài báo nhấn mạnh rằng việc sao chép nội dung mà không có sự cho phép là cấm, đồng thời dành trang cuối để quảng cáo cho chính mình Ông yêu cầu các tác giả phải ký tên rõ ràng khi gửi bài, và quan điểm này được ông nhấn mạnh nhiều lần trên trang nhất của tạp chí.
Hơn một trăm năm có lẻ, thời đó ông Vĩnh đã nghĩ được và làm được như thế Quả thực ông đã đi trước thời đại
Đông Dương tạp chí được thành lập ngay sau vụ ném bom khách sạn Hà Nội vào ngày 26/3/1913, do Việt Nam Quang phục hội, được Phan Bội Châu thành lập năm 1912, làm tiền đề cho sự ra đời của tạp chí này.
Vào thời điểm đó, tinh thần đấu tranh của các tổ chức và người dân chống Pháp đang dâng cao Tạp chí ra đời với mục đích mang lại văn chương học thuật và văn minh của nhà nước Lang Sa để làm dịu bớt những lời kêu gọi gây rối Hơn nữa, Đông Dương tạp chí còn nhằm tuyên truyền cho chính sách “bảo hộ” của thực dân Pháp.
Sau Chiến tranh thế giới lần I (1914-1918), thực dân Pháp tập trung vào việc bảo vệ thuộc địa Đông Dương, cử toàn quyền An-be Xa-rô (Albert Sarraut) cùng với tay cai trị nổi bật khác Sarraut đã đưa Louis Marty, người được bổ nhiệm làm chánh mật thám Liên Bang Đông Dương, để cùng nhau xây dựng chính sách văn hóa tại Việt Nam.
Thực dân Pháp nhận thấy sự cần thiết phải thúc đẩy văn hóa Pháp tại Việt Nam thông qua việc sử dụng tiếng Việt và chữ Quốc ngữ Điều này dẫn đến sự ra đời của tờ Đông Dương tạp chí do Nguyễn Văn Vĩnh sáng lập vào năm 1913.
Tên tuổi Nguyễn Văn Vĩnh nổi bật và gắn với sự ra đời của tờ Đông Dương Tạp chí
Tiền đề ra đời của Đông Dương tạp chí xuất phát từ âm mưu của thực dân Pháp nhằm "nô dịch văn hoá tinh thần người bản xứ" Theo Soái phủ Nam Kỳ, việc mở mang giáo dục và truyền bá tư tưởng Pháp là cần thiết để thay thế chữ Nho bằng chữ Quốc ngữ Khi chữ Hán và đội ngũ nhà nho suy giảm, chữ Quốc ngữ cùng với tư tưởng mới từ phương Tây dần trở nên phổ biến, tạo điều kiện cho sự phát triển của văn học và báo chí Đông Dương tạp chí, xuất hiện ở Hà Nội vào ngày 15 tháng 5 năm 1913, trở thành một trong những tờ báo quan trọng nhất trong việc tuyên truyền văn minh phương Tây và chữ Quốc ngữ, thường xuyên đăng tải các bài viết, văn phẩm nổi tiếng từ văn học Pháp và các tin tức quan trọng của phủ toàn quyền Tạp chí đình bản vào năm 1917, mặc dù có tài liệu cho rằng số cuối cùng ra mắt vào ngày 15 tháng 9 năm 1919, nhưng không có số báo nào của năm này được lưu trữ Đông Dương tạp chí là một phụ bản của tờ Lục Tỉnh tân văn, phát hành hàng tuần tại Hà Nội và phổ biến rộng rãi ở Bắc kỳ và Trung kỳ.
3.Tôn chỉ, mục đích hoạt động.
Tờ Đông Dương Tạp Chí, dưới sự chủ bút của Nguyễn Văn Vĩnh, đã kịch liệt phản đối cách mạng và tố cáo những người cách mạng một cách dữ dội, điều này hiếm thấy trên báo chí Việt Nam sau chiến tranh Trong số đầu tiên, tờ báo đã mô tả các vụ bạo động của Việt Nam Quang Phục Hội là hành động của “quân cuồng dại” và chỉ trích việc sử dụng vũ khí “tiểu nhân” Đông Dương Tạp Chí chủ trương trung thành với Đại pháp nhằm cầu tiến bộ và cải lương, khẳng định rằng quyền lợi của người Pháp là sự đền bù cho công cuộc khai hóa và bảo hộ Họ cũng cho rằng mặc dù dân ta bị trị, nhưng sống dưới chế độ thuộc địa vẫn tốt hơn so với thời kỳ độc lập dưới chế độ nhà vua Tờ báo tự biện minh rằng chủ nghĩa Pháp-Việt mới thực sự là yêu nước và chỉ họ mới là những người yêu thương giống nòi, trong khi những người cách mạng chỉ gây loạn và hại nước hại dân.
Bên cạnh việc ca ngợi công ơn của thực dân Pháp, báo chí thời kỳ này, như Đông Dương tạp chí (1913) và Trung Bắc tân văn (1915), đã có những bước chuyển quan trọng về hình thức và nội dung, mở ra kỷ nguyên mới cho báo chí Việt Nam Đông Dương tạp chí, tờ báo đầu tiên chú trọng đến văn học chữ quốc ngữ, đã giúp bạn đọc Việt Nam tiếp cận văn học thế giới qua các tác phẩm dịch và đóng vai trò trong việc truyền bá chữ quốc ngữ Mặc dù ra đời với mục đích chính trị của thực dân Pháp, ban đầu tạp chí này đã đăng tải một số bài viết chống lại phong trào cách mạng Việt Nam, nhưng từ năm 1915, nội dung của tạp chí đã chuyển sang chuyên sâu về văn chương và sư phạm.
Đông Dương tạp chí, được thành lập trong bối cảnh xâm lược văn hóa của thực dân Pháp, phải chịu sự kiểm duyệt nghiêm ngặt từ nhà cầm quyền Do đó, nội dung của tờ báo chủ yếu phục vụ cho mục đích tuyên truyền của thực dân, phản ánh rõ ràng tôn chỉ mục đích của nó.
Trong số đầu tiên của Đông Dương tạp chí phát hành vào ngày 15 tháng 5 năm 1913, có đề cập rằng bản báo được in vội vì lý do khẩn cấp, do đó không thể trình bày rõ ràng về chủ nghĩa và cách thức biên soạn Tác giả hứa hẹn sẽ cung cấp thông tin chi tiết hơn trong số tiếp theo, nhưng trong kỳ này, họ đã tóm tắt nội dung chính, bao gồm một bài tổng thuật các sự kiện trong tuần, một bài bình luận về thời sự, tin tức toàn cầu, và những thông tin cần thiết về thương mại.
Bài viết nhấn mạnh việc cổ động cho người An-nam sử dụng văn Quốc-ngữ làm quốc văn và làm nền tảng cho việc học tập Nó cũng đề cập đến việc mở ra chương đề Đăng-văn cổ để trình bày những nguyện vọng và lý lẽ của dân An-nam lên chính phủ Trong số báo thứ 2, Đông Dương tạp chí khẳng định mục tiêu phổ biến văn hóa Tây phương, khuyến khích học chữ quốc ngữ, giới thiệu kiến thức thực nghiệp như canh nông và công nghệ, đồng thời tuyên truyền cho chính phủ bảo hộ Nhà nghiên cứu Nguyễn Văn Trung đánh giá rằng các mục tiêu của Đông Dương tạp chí tương đồng với phong trào Đông kinh nghĩa thục, ngoại trừ việc tuyên truyền cho chính phủ bảo hộ.
Đông Dương tạp chí, do Scheneider sáng lập và do Nguyễn Văn Vĩnh làm chủ bút, là tờ báo tiếng Việt đầu tiên xuất bản tại Hà Nội vào ngày 15.5.1913 Ban đầu, nó được xem như phụ bản của báo Lục tỉnh tân văn ở Sài Gòn, nhưng nhanh chóng trở nên nổi tiếng và có ảnh hưởng vượt trội hơn Tạp chí này phát hành hàng tuần và hoạt động trong 4 năm trước khi đình bản vào năm 1916 Trong hai năm đầu, Đông Dương tạp chí chủ yếu đăng tải các bài bình luận chính trị phản động và tin tức xuyên tạc Tuy nhiên, từ năm 1915, tạp chí đã chuyển hướng sang nội dung học thuật, văn chương, lịch sử và cổ học, với đội ngũ biên tập viên xuất sắc.
• Tân Nam Tử Nguyễn Văn Vĩnh (1882~1936)
• Bưu Văn Phan Kế Bính (1875~1921)
• Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu (1889~1939)
• Đông Châu Nguyễn Hữu Tiến
• Ứng Hòe Nguyễn Văn Tố
• Lệ Thần Trần Trọng Kim (1882~1953)
Phan Kế Bính nghiên cứu văn học, văn hóa, phong tục và danh nhân của đất nước, trong khi Trần Trọng Kim và Phạm Duy Tốn đảm nhiệm lĩnh vực tân học Tản Đà đóng góp một mục riêng trong tân học, và Nguyễn Văn Vĩnh dịch nhiều tác phẩm nổi bật của Pháp, bao gồm thơ ngụ ngôn của Lafontaine, kịch của Molière và tiểu thuyết của Balzac.
Vào năm 1913, bài thơ ngụ ngôn "Con Kiến và con Ve sầu" của La.J.De Lafontaine lần đầu tiên được đăng trên tạp chí và nhanh chóng nhận được sự yêu thích từ độc giả Đông Dương Tạp Chí, ra số đầu tiên vào ngày 15/5/1913 và kết thúc vào ngày 15/9/1919, đã hoạt động trong 6 năm 4 tháng và trở thành một trong những tờ báo quan trọng nhất trong việc tuyên truyền văn minh phương Tây và văn minh Pháp Tạp chí này thường xuyên có chuyên mục dạy và phổ biến chữ Quốc ngữ, dịch các tác phẩm nổi tiếng của văn học Pháp, cũng như đăng tải các diễn văn và tin tức quan trọng từ Phủ toàn quyền bằng song ngữ Pháp - Việt, bên cạnh việc quảng cáo và rao vặt.
Nhật báo Trung Bắc tân văn
Đầu năm 1915, báo chí Bắc Kỳ trở nên sôi động hơn nhờ sự "phân thân" của tờ Đông Dương tạp chí, trong đó có sự xuất hiện của phụ trụ.
Học báo ra vào ngày chủ nhật hàng tuần, tập trung vào nghiên cứu, học thuật và giáo dục Sau đó, hai tờ báo Trung Bắc tân văn và Công thị báo ra đời Trung Bắc tân văn, phát hành vào thứ năm hàng tuần, có số đầu tiên vào ngày 7/1/1915, không chỉ duy trì các mục truyền thống từ Đông Dương tạp chí mà còn bổ sung nhiều mục mới, đặc biệt là tin tức trong và ngoài nước Phạm Duy Tốn là cây bút chính của Trung Bắc tân văn, cùng với sự hỗ trợ của các tác giả như Phan Kế Bính, Nguyễn Đỗ Mục, Nguyễn Bá Trác và Dương Bá Trạc.
Tờ Trung Bắc tân văn được phép ra hàng ngày – tờ nhật báo đầu tiên và duy nhất ở bắc và trung kì
Cũng như ĐDTC, TBTV lúc đầu là một tờ tuần báo, đến năm 1916 thì
3 ngày ra 1 số và đến năm 1919 khi Nguyễn Văn Vĩnh mua lại tờ báo và nhà in từ Schneider thì báo ra hằng ngày.
Sau khi tờ Đông Dương Tạp Chí ngừng hoạt động, tờ Trung Bắc Tân Văn, do nhóm Snây đơ làm chủ nhiệm và Nguyễn Văn Vĩnh đảm nhiệm vai trò chủ bút, đã được ra mắt.
Tờ báo ra đời vào ngày 7/1/1915, ban đầu phát hành hàng tuần vào Chủ nhật, sau đó chuyển sang phát hành hai kỳ một tháng và cuối cùng là ba kỳ Đây là tờ báo duy nhất phát hành hàng ngày rộng rãi ở Bắc và Trung Kỳ, được chính quyền thực dân khai thác như một diễn đàn chính trị xã hội phục vụ cho chế độ thuộc địa, nhưng đồng thời cũng thu hút nhiều cây bút nổi tiếng trong lĩnh vực văn hóa Tờ báo tồn tại cho đến tháng 4/1941 với tổng cộng 7265 số, được coi là một trong những tờ báo có số lượng phát hành nhiều nhất Sau khi Nguyễn Văn Vĩnh qua đời vào tháng 5/1936, Phạm Văn Luận và Phạm Huy Lục là những người kế tục.
Trung Bắc tân văn thời báo chính trị, kinh tế, ấn hành thành 3 loại khác nhau:
Loại một, mỗi tuần một kì với tên Trung Bắc tân văn bằng chữ Quốc ngữ
Loại hai, mỗi tuần hai kì bằng chữ Nho với tên “Công thị báo”.
Loại ba, mỗi tuần một kì chỉ là một loại công báo với tên “Pháp Việt thông báo” bằng chữ Nho và chữ Quốc ngữ”
Tất cả các tờ báo hiện đang phát hành đều được bảo vệ công khai bởi nhà nước Các tờ báo này có thể tăng số lượng phát hành và giảm giá, trong đó hai tờ Công Thị Báo và Pháp Việt Thông Báo vẫn duy trì chế độ phát không.
Nam phong tạp chí ( Phạm Quỳnh)
Nam Phong (1917-1934) là một tạp chí quan trọng trong việc phát triển văn học quốc ngữ và nền quốc học Việt Nam, đồng thời đóng góp vào việc xây dựng văn hóa Việt Nam bằng cách kết hợp và dung hòa giữa hai nền văn chương, học thuật, tư tưởng Đông và Tây Các biên tập viên của tạp chí, trong đó có ông chủ bút Phạm Quỳnh, đều là những cây bút xuất sắc, nhạy bén với các vấn đề văn hóa.
1.Vài nét về chủ bút Nam Phong tạp chí
Nhà văn hóa Phạm Quỳnh, sinh năm 1892 tại Hải Dương, xuất thân từ một gia đình nho học, có hiệu là Thượng Chi Ông mồ côi mẹ từ lúc chín tháng và mồ côi cha khi mới chín tuổi Được bà nội nuôi dưỡng, ông đã theo học tại trường Bảo ở Hà Nội.
Hộ Năm 16 tuổi đậu thủ khoa bằng Cao Đẳng tiểu học Linh mục Thanh Lãng trong “Phê bình văn học thế hệ 1932” cho biết, muốn hiểu văn học Việt
Giai đoạn từ 1913 đến 1932 được đánh giá cao qua tạp chí Nam Phong, biểu tượng cho văn hóa của thế hệ đó Phạm Quỳnh, một nhân vật quan trọng, đã du thuyết tại Pháp năm 1922 và có 13 người con, gia đình ông cũng như nhiều gia đình Việt Nam khác đã sống rải rác ở Mỹ, Pháp và Việt Nam sau chiến tranh Ông từng được Bảo Đại bổ nhiệm làm Thượng Thư kiêm Ngự tiền văn phòng và sau đó là Thượng Thư Bộ Quốc gia Giáo Dục Năm 1945, sau cuộc đảo chính của Nhật, ông đã đại diện cho chính phủ Hoàng Gia ký bản “Tuyên Bố Độc Lập” cho Việt Nam khi đang giữ chức Thượng Thư Bộ Lại.
Giáo sư Sử học Văn Tạo nhận định rằng Phạm Quỳnh đã đóng góp quan trọng trong việc chuyển tải văn hóa Đông – Tây trên văn đàn và báo chí Việt Nam, qua đó làm phong phú thêm ngôn ngữ văn hóa Việt Nam Tuy nhiên, ông cũng chỉ ra rằng việc Phạm Quỳnh làm chủ bút cho báo Nam Phong, dưới sự điều hành của tên trùm mật thám Louis Marty, là điều đáng chê trách, vì với vai trò đó, ông không thể tránh khỏi những sai lầm có thể gây hại đến quyền lợi dân tộc.
2.Sự gia đời Nam Phong Tạp chí
Tạp chí Nam Phong nơi Phạm Quỳnh khởi nghiệp và nổi tiếng
Trước năm 1914, người Pháp đã thiết lập chế độ bảo hộ tại Việt Nam, hình thành quốc gia Đông Pháp ở miền Nam Đông Nam Á Trong giai đoạn đầu, họ thiết lập nền hành chính mới và hỗ trợ triều đình Huế đàn áp các phong trào chống Pháp, cả bạo động lẫn bất bạo động Khi tình hình ổn định, người Pháp bắt đầu khai thác tài nguyên Đồng thời, họ cũng chú trọng đào tạo quan lại mới để phục vụ trong các cơ quan hành chính, cải cách hệ thống giáo dục và khuyến khích người Việt tiếp cận văn hóa Tây phương, nhưng với tinh thần thiển cận, khiến họ quên đi các cuộc nổi dậy chống Pháp trong thời gian chiến tranh 1914-1918.
Chính phủ đã khởi xướng việc thành lập một tạp chí bằng tiếng bản xứ nhằm hỗ trợ người Annam thực hiện hiệu quả chính sách giáo dục và tuyên truyền mà chúng ta cần theo đuổi.
Tạp chí Nam Phong ra đời, A Sarraut giao cho Louis Marty, giám đốcPhòng an ninh và chính trị Đông Dương, có trọng trách điều khiển.
Theo "Việt Nam Văn Học sử Giản Ước Tân Biên" của Phạm Thế Ngũ, NPTC được thành lập bởi người Pháp nhằm hỗ trợ chiến thắng trong cuộc chiến với Đức Phạm Quỳnh tham gia tờ báo với mục đích phát triển quốc văn, cung cấp tài liệu để phiên dịch và truyền bá tư tưởng Âu Tây Vũ Ngọc Phan trong "Nhà Văn Hiện Đại" nhận định rằng sự thịnh vượng của quốc văn, với giọng điệu hoa mỹ và tư tưởng phong phú, là thành quả của hai tạp chí Đông Dương Tạp Chí và Nam Phong Tạp Chí.
Quỳnh là một nhà văn nổi bật, có khả năng thảo luận sâu sắc và sáng suốt về nhiều chủ đề, từ thơ văn, triết lý, đạo giáo cho đến chính trị và xã hội Ông luôn nghiên cứu kỹ lưỡng mọi vấn đề trước khi trình bày quan điểm của mình trên giấy.
Albert Sarraut từng nói: “Một tờ báo! Một cây viết! Quả là một sức mạnh phi thường” trong buổi khai mạc Nghiệp đoàn Báo chí thuộc địa tại Sài Gòn ngày 8/9/1917 Ông là một người thông minh, quỷ quyệt và có tài mị dân, và trước khi bước vào con đường chính trị, Sarraut đã từng là một nhà báo, giữ vị trí biên tập viên cho một tờ báo nổi tiếng.
La Dépêche du Midi, một tờ báo lớn ở tỉnh Toulouse, đã được viên toàn quyền Pháp ở Đông Dương lợi dụng cho mục tiêu chính trị Ông là một trong những viên Toàn quyền khôn khéo nhất, với khả năng mị dân xuất sắc, khiến nhiều trí thức Việt Nam tin tưởng vào "sứ mạng cao cả của đại Pháp ở Đông Dương" Điều này đặt ra câu hỏi về dụng ý thực sự của người Pháp khi xuất bản tờ tạp chí quan trọng nhất tại Việt Nam trong thời kỳ thuộc địa.
Có hai nguyên nhân khiến Albert Sarraut cho ra đời tạp chí Nam Phong:
Nguyên nhân gần: đánh bại ảnh hưởng của Đức ở Đông Dương
Nguyên nhân xa của việc tách rời các giới sĩ phu Việt Nam khỏi ảnh hưởng văn hóa Trung Quốc và quá trình "Pháp hóa" giới tri thức là nhằm mục đích dễ dàng thống trị lâu dài.
Nhằm chinh phục giới sĩ phu Việt Nam, chính phủ Đông Pháp đã sáng lập một tạp chí bằng tiếng bản xứ cho người An Nam, với mục tiêu giáo dục và tuyên truyền.
A.Sarraut viết tiếp: “Việc thành lập tạp chí này, mà ban biên tập đã được giao phó cho những nhà trí thức danh tiếng trong nước, đã được sửa soạn từ nhiều tháng trước, vì không những phải gom góp các vật liệu trước mà còn phải đợi nhà in tìm mua máy móc và làm những thứ chữ cần thiệt cho việc in tiếng quốc ngữ”[7]
Sau khi hoàn tất việc chuẩn bị vật liệu và máy móc, theo nghị định ngày 30.12.1916, văn phòng chính trị và an ninh được phép xuất bản một tạp chí giáo dục và tuyên truyền nhằm phổ biến thông tin trong giới trí thức An Nam.
L.Marty, người sáng lập chính thức của tờ báo, đã chọn cái tên Nam Phong cho tạp chí, có thể có sự tham gia ý kiến của Phạm Quỳnh, điều này cho thấy rõ mục đích ra đời của tờ báo Tên Nam Phong được lấy cảm hứng từ một bài thơ cổ nổi tiếng của Trung Hoa, sáng tác dưới triều đại vua Thuấn vào khoảng năm 2255 trước Công Nguyên.
Les tièdes effluves du Vent du midi
Dissipent les chagrins de mon peuple
La saison deu Vent du midi
Accoit la richesse de mon peuple!