Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu phương pháp đóng vai trong giảng dạy văn bản văn học tại trường THPT nhằm tăng cường sự hứng thú và tính chủ động của học sinh, từ đó nâng cao kết quả học tập.
Nhiệm vụ nghiên cứu
Đề tài này hệ thống hóa các vấn đề lý luận về vai trò của việc đổi mới phương pháp dạy học, đặc biệt là việc áp dụng phương pháp đóng vai trong giảng dạy văn học Nghiên cứu sẽ đánh giá hiệu quả của phương pháp này trong một tiết học cụ thể cũng như trong thực tiễn giáo dục Mục tiêu là phát triển một số năng lực cho học sinh thông qua việc sử dụng phương pháp dạy học đóng vai trong môn Ngữ văn.
Tiến hành cho học sinh trực tiếp tham gia phương pháp DHĐV trong dạy học văn bản “Chữ người tử tù” của Nguyễn Tuân.
Phương pháp nghiên cứu
Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận bao gồm các phương pháp như phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa và khái quát hóa, nhằm xử lý các tài liệu lý luận và văn bản pháp quy một cách hiệu quả.
Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn: điều tra, tổng kết kinh nghiệm, phân tích số liệu nhằm khảo sát, đánh giá thực trạng.
Phương pháp thực nghiệm nhằm khẳng định tính hiệu quả, khả thi của các phương pháp đề xuất.
Tính mới của đề tài
Sáng kiến kinh nghiệm này đề xuất các bước cụ thể để áp dụng phương pháp đóng vai vào giảng dạy văn học trong môn Ngữ văn, nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và phù hợp với đặc thù của môn học Phương pháp đóng vai giúp học sinh không chỉ tiếp nhận kiến thức một cách chủ động mà còn sống trong nhân vật, từ đó hiểu sâu sắc hơn về tư tưởng nghệ thuật mà tác giả muốn truyền tải, tạo nên một "cảnh tượng xưa nay chưa từng có".
Cơ sở khoa học
Cơ sở lí luận
1.1.1 Khái niệm phương pháp đóng vai Đóng vai là phương pháp tổ chức cho học sinh thực hành “làm thử” một số cách ứng xử nào đó trong một tình huống giả định Ở đó học sinh lựa chọn cách giải quyết tối ưu nhất, nhằm tập duyệt để kịp thời ứng phó khi bắt gặp vấn đề xảy ra trong cuộc sống Từ đó giúp học sinh suy nghĩ sâu sắc về một vấn đề bằng cách đứng từ chỗ đứng, góc nhìn của người trong cuộc, tập trung vào một sự kiện cụ thể mà các em quan sát từ vai của mình Đây là hình thức dạy học hấp dẫn, thu hút học sinh Thay vì tiếp nhận kiến thức một cách khô khan theo lối dạy học truyền thống, với hình thức sân khấu hóa, các em được trải nghiệm thực tế, được hóa thân vào nhân vật, có cảm xúc và tự cảm nhận về nhân vật, từ đó hiểu và khắc sâu kiến thức hơn qua từng bài học Đặc biệt trong những năm gần đây, với chương trình đổi mới, với yêu cầu dạy học và đánh giá theo định hướng phát triển năng lực của học sinh thì đóng vai là phương pháp đem lại hiệu quả tối ưu.
1.1.2 Những ưu điểm và hạn chế khi sử dụng phương pháp đóng vai
- Phương pháp đóng vai gây hứng thú và chú ý cho học sinh, các em có cơ hội bộc lộ cảm xúc, hình thành những kỹ năng giao tiếp.
- Tạo điều kiện phát huy tư duy sáng tạo, trí tưởng tượng của các em.
- Rèn luyện tính mạnh dạn, tự tin khi đứng trước tập thể.
Thực hành kỹ năng ứng xử và bày tỏ thái độ trong môi trường an toàn và được giám sát là rất quan trọng trước khi đối mặt với tình huống thực tế Điều này giúp khuyến khích sự thay đổi tích cực trong thái độ và hành vi của học sinh.
Giúp học sinh phát huy khả năng cá nhân và tăng cường sự phối hợp, hợp tác trong nhóm, tạo cơ hội cho các thành viên học hỏi và đánh giá lẫn nhau.
- Có thể thấy ngay tác động và hiệu quả lời nói và việc làm của các vai diễn.
- Thu hút được tất cả các học sinh tham gia, đặc biệt là học sinh học yếu, tạo khí thế học tập cho cả lớp.
Phương pháp này đòi hỏi nhiều thời gian và nếu không giao nhiệm vụ chuẩn bị trước cho học sinh hoặc không áp dụng thường xuyên, sẽ khiến học sinh trở nên thụ động trong quá trình học tập, dẫn đến khó khăn trong việc đạt được thành công.
- Một số học sinh còn rụt rè, thiếu tự tin khi đứng trước tập thể, vốn kiến thức từ ngữ ít khó thực hiện vai diễn của mình.
1.1.3 Một số lưu ý khi sử dụng phương pháp đóng vai
Phương pháp đóng vai không nên được áp dụng trong tất cả các khâu lên lớp và nội dung bài học Giáo viên chỉ nên lựa chọn những nội dung phù hợp để thực hiện đóng vai, nhằm tránh sự lặp lại nhàm chán trong quá trình giảng dạy.
- Trong quá trình lên lớp, cần kết hợp nhiều phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực khác để tăng hiệu quả của hoạt động dạy học.
- Tình huống đóng vai phải phù hợp với chủ đề bài học, phù hợp với lứa tuổi, trình độ học sinh và điều kiện, hoàn cảnh lớp học.
- Tình huống không nên quá dài và phức tạp, vượt quá thời gian cho phép
- Tình huống cần để mở để học sinh tự tìm cách giải quyết, cách ứng xử phù hợp; không cho trước “kịch bản”, lời thoại.
- Mỗi tình huống có thể phân công một hoặc nhiều nhóm cùng đóng vai
Trong quá trình học sinh thảo luận và chuẩn bị cho việc đóng vai, giáo viên cần theo dõi sát sao quá trình thực hiện nhiệm vụ của học sinh Việc lắng nghe và đưa ra gợi ý kịp thời sẽ giúp hỗ trợ học sinh hiệu quả hơn khi cần thiết.
- Nên khích lệ cả những học sinh nhút nhát cùng tham gia.
- Nên có hoá trang và đạo cụ đơn giản để tăng tính hấp dẫn của hình thức đóng vai.
1.1.4 Cách thức tiến hành phương pháp đóng vai có thể tóm tắt như sau:
Bước đầu tiên trong quá trình dạy học là giáo viên giới thiệu chủ đề, sau đó chia lớp thành các nhóm nhỏ và giao cho mỗi nhóm một tình huống cụ thể Đồng thời, giáo viên cũng cần quy định rõ ràng về thời gian thảo luận và thời gian thực hiện vai diễn của các nhóm.
Bước 2: Các nhóm phân chia vai diễn, thảo luận đóng vai.
Bước 3: Các nhóm lần lượt thực hành đóng vai.
Bước 4: Các thành viên còn lại trong lớp nhận xét, đánh giá về cảm xúc, cách ứng xử của nhân vật đóng vai.
Bước 5: Giáo viên đánh giá, kết luận và định hướng về cách ứng xử phù hợp nhất.
Việc lồng ghép các phương pháp dạy học trong môn Ngữ văn giúp thu hút sự chú ý của học sinh đối với văn bản, tạo ra sự linh động và hấp dẫn trong bài giảng Phương pháp đóng vai, một trong những phương pháp dạy học chủ động, đang được áp dụng rộng rãi và là cách hiệu quả để phát triển kỹ năng giao tiếp - một kỹ năng thiết yếu cho hoạt động trong cộng đồng.
Cơ sở thực tiễn
1.2.1 Đặc điểm kiểu bài dạy truyện ngắn ở trường THPT
Truyện ngắn là tác phẩm tự sự nhỏ gọn, tập trung vào một tình huống truyện chủ chốt, thường trình bày chuỗi sự kiện dẫn đến một kết thúc có ý nghĩa Thể loại này phản ánh hiện thực đời sống một cách khách quan thông qua nhân vật và cốt truyện, do một người kể chuyện đảm nhận Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho phương pháp dạy học đóng vai, khi học sinh có thể hóa thân vào nhân vật và người kể chuyện để thể hiện các sự kiện, từ đó rút ra những bài học ý nghĩa.
Trong chương trình Ngữ văn THPT, truyện ngắn chiếm tỷ lệ lớn và mỗi tác phẩm đại diện cho một dòng văn học, phản ánh sự nghiệp sáng tác của tác giả và giá trị văn học nước nhà Tuy nhiên, thời gian trên lớp hạn chế và áp lực về kiến thức cùng hình thức kiểm tra khiến giáo viên chưa dám đổi mới phương pháp giảng dạy, dẫn đến tiết học đơn điệu và học sinh cảm thấy chán nản, thiếu hứng thú với môn Ngữ văn Mặc dù giáo viên có tích hợp kỹ năng sống trong mỗi bài dạy, nhưng do hình thức giảng dạy chưa đổi mới, việc giáo dục kỹ năng trở nên gượng ép và chưa đạt hiệu quả cao.
- Truyện ngắn là một nội dung quan trọng trong chương trình Ngữ văn lớp
11, cho nên để giúp các em hiểu và nhớ lâu thì đổi mới phương pháp tiếp cận một truyện ngắn là điều cần thiết.
1.2.2 Thực trạng dạy và học môn Ngữ văn hiện nay
Phương pháp dạy học Ngữ văn ở các trường phổ thông hiện nay thường gặp phải vấn đề khiến học sinh mất hứng thú, đặc biệt là hiện tượng dạy học đọc chép Hình thức này phổ biến trong các giờ học chính khóa cũng như tại các lò luyện thi, khi giáo viên đọc trước và học sinh chỉ việc chép lại, hoặc giáo viên vừa đọc vừa ghi bảng để học sinh sao chép theo.
Trong quá trình đổi mới giáo dục phổ thông, việc giảng dạy cần phải đi đôi với việc cải tiến phương pháp dạy học Các phương pháp giáo dục truyền thống đã bộc lộ hạn chế trong việc khuyến khích sự tích cực và hứng thú học tập của học sinh Những năm đầu của quá trình đổi mới, nhiều phương pháp dạy học mới đã được áp dụng, mỗi phương pháp mang lại giá trị riêng Tính hiệu quả của từng phương pháp chủ yếu phụ thuộc vào khả năng vận dụng của giáo viên.
Trong nhiều năm giảng dạy, tôi nhận thấy một số học sinh vẫn còn thụ động và thiếu tự tin, dẫn đến kỹ năng giao tiếp kém và sự rụt rè trong lớp học Để cải thiện tình hình này, giáo viên cần nỗ lực giúp học sinh xây dựng sự tự tin và hứng thú trong học tập, đồng thời khuyến khích các em tham gia tích cực vào các hoạt động Việc này sẽ giúp học sinh từng bước hoàn thiện và phát triển những kỹ năng cần thiết cho xã hội.
Tôi đã tự tin áp dụng và kết hợp các phương pháp dạy học mới mà mình đã học vào thực tế giảng dạy, đặc biệt là sử dụng phương pháp đóng vai để tìm hiểu văn bản văn học.
1.2.3 Thực trạng nhận thức của giáo viên về sử dụng PPĐV vào dạy học Để có cơ sở thực tiễn cho việc ứng dụng PPĐV ở trường THPT đạt hiệu quả cao, tôi đã tiến hành điều tra về nhận thức, mức độ sử dụng của 30 giáo viên dạy Ngữ văn ở 3 trường THPT trên địa bàn Kết quả thu được như sau:
Bảng 1: Kết quả khảo sát mức độ nhận thức của giáo viên về sử dụng PPĐV trong dạy học ở trường THPT
Mức độ nhận thức và lí do Số giáo viên Tỉ lệ %
- Kích thích hứng thú học tập của học sinh 30 100%
- Phát huy tính tích cực, độc lập sáng tạo của
- Đảm bảo kiến thức vững chắc 20 66,7%
- Chuẩn bị công phu mất thời gian 10 33,3%
- HS được thể hiện mình trước đám đông 30 100%
Để nâng cao hiệu quả giảng dạy môn Ngữ văn, cần thiết phải đổi mới phương pháp dạy học Giáo viên nên nghiên cứu và tìm kiếm các thiết bị cũng như phương pháp phù hợp nhằm khơi dậy niềm hứng thú học tập cho học sinh.
1.2.2.1 Về phía giáo viên Đa số giáo viên còn ngại sự thay đổi trong phương pháp dạy học, nếu có cũng chỉ ở mức độ sử dụng chưa phổ biến, đa số giáo viên sử dụng trong các tiết hội giảng, có người dự giờ nhận xét, đánh giá; sử dụng chưa đồng bộ ở một số giáo viên, ở một số bài học, lớp học, …và mức độ sử dụng phương pháp dạy học đóng vai trong tiết học mới chỉ dừng lại ở việc giúp giáo viên triển khai kiến thức thuận lợi hơn, học sinh hứng thú hơn trong một số tiết học.
Khi nghiên cứu văn bản truyện ngắn, học sinh cần đọc, chép và ghi nhớ nhiều chi tiết để nắm vững cốt truyện và tóm tắt lại Tuy nhiên, phương pháp dạy học thiếu sáng tạo là một trong những nguyên nhân khiến thái độ học tập môn Ngữ văn của các em chưa tích cực.
Nhiều học sinh hiện nay không đọc tác phẩm mà chỉ soạn bài một cách đối phó, thường sử dụng tài liệu có sẵn và chép lại một cách thụ động Nhiều em còn mượn vở ghi của anh chị lớp trước hoặc bạn bè để vừa hoàn thành bài soạn, vừa có thể trả lời khi giáo viên hỏi.
Sử dụng phương pháp đóng vai trong dạy học văn bản “Chữ người tử tù” của Nguyễn Tuân
Kế hoạch thực hiện phương pháp dạy học đóng vai trong dạy học văn bản “Chữ người tử tù” của Nguyễn Tuân
2.2.1 Quy trình sử dụng phương pháp dạy học đóng vai
GV đang chuẩn bị cho tình huống đóng vai "Cảnh cho chữ", trong đó các vai diễn sẽ làm nổi bật bức tranh nghệ thuật đối lập và tương phản, tạo nên một cảnh tượng xưa nay chưa từng có.
- Chia nhóm, giao nhiệm cụ cho từng nhóm (Chia theo hệ thống bài học nên nhóm 3 sẽ đảm nhận nhiệm vụ đóng vai nhân vật trong văn bản)
Nhóm 3: Cảnh cho chữ (Nhóm thực hiện phương pháp đóng vai)
Nhóm 1: Cảm nhận về vai diễn
Nhóm 2: Nhận xét qua phiếu đánh giá
Nhóm 4: Rút ra được bài học gì qua vai diễn
- Lập địa chỉ liên lạc giữa GV và HS để trao đổi thông tin, “cố vấn” cho
- Thời gian chuẩn bị: hai ngày;
- Thời gian báo cáo: nhóm 1 không quá 15 phút; nhóm 2,3,4 không quá 7 phút mỗi nhóm.
BẢNG HƯỚNG DẪN CỤ THỂ
NHÓM 3: Phải thể hiện được Cảnh tượng ông Huấn Cao cho chữ viên quản ngục đúng là “một cảnh tượng xưa nay chưa từng có” NHÓM 1: Cảm nhận được gì qua vai diễn của nhóm 3 để tiến hành phản biện, chất vấn nhóm 3.
NHÓM 2: Nhận xét qua phiếu đánh giá (Phụ lục) NHÓM 4: Rút ra được chủ đề của bài học.
Một vài hướng dẫn chung
- Nhóm 3 sử dụng phương pháp đóng vai
Các nhóm có thể tự do chọn hình thức thể hiện báo cáo thuyết trình, bao gồm thiết kế PowerPoint, bản đồ tư duy, hình ảnh, hoặc báo cáo theo dạng đề tài nghiên cứu nhỏ.
Hướng dẫn học sinh đóng vai
Khai thác vai diễn thông qua biểu hiện, lời nói và hành động của nhân vật là cách tạo nên sự sâu sắc cho tác phẩm Dựa vào những yếu tố này, người diễn viên cần sáng tạo biểu hiện, thái độ và hành động của nhân vật trong vở kịch một cách phù hợp, nhằm giữ đúng tinh thần của tác phẩm và tránh xa việc lạc đề.
- Sử dụng linh hoạt các đạo cụ, trang phục hỗ trợ cho phương pháp đóng vai được hấp dẫn, sinh động.
- Giúp cho các bạn nhóm khác sau khi xem xong vở kịch nắm được biểu hiện, bản chất, ý nghĩa của từng nhân vật trong cảnh cho chữ.
- Kết thúc vở kịch phải truyền được thông điệp mang tính giáo dục đạo đức cho các nhóm khác.
- Vở kịch sáng tạo, nhưng sự sáng tạo đó phải phù hợp với văn hóa trong nhà trường; trào phúng nhưng lịch sự, văn minh.
Bước 2: Các nhóm tiến hành nhiệm vụ được giao
- Thảo luận xây dựng kịch bản
Phân công nhiệm vụ cho từng thành viên trong nhóm một cách khoa học là rất quan trọng, bao gồm việc xác định vai trò của trưởng nhóm, thư ký, các diễn viên và chuẩn bị đạo cụ cần thiết Sử dụng phiếu phân công nhiệm vụ có trong mục Phụ lục sẽ giúp đảm bảo mọi người đều hiểu rõ trách nhiệm của mình, từ đó nâng cao hiệu quả làm việc của cả nhóm.
- Tiến hành tập luyện vai diễn theo kịch bản, đảm bảo thời gian quy định.
- Thể hiện kịch bản và vai diễn trước lớp đúng theo yêu cầu của GV.
- Các nhóm còn lại có thể linh động sử dụng các phương pháp khác nhau tạo nên tiết học hấp dẫn, sinh động.
Bước 3: Nhận xét, đánh giá
- Các nhóm diễn, nhận xét vai diễn, phản biện- giải trình (nếu có); tiến hành cho điểm đánh giá theo phiếu đánh giá GV đã chuẩn bị.
GV đánh giá quá trình chuẩn bị và kỹ năng đóng vai của học sinh, nhấn mạnh hiệu quả của việc thể hiện các vai diễn Đồng thời, GV có thể thực hiện phỏng vấn để làm rõ hơn về từng vai diễn, từ đó tổng kết lại nội dung bài học một cách hiệu quả.
2.2.2 Ưu điểm và hạn chế của việc dạy học theo phương pháp đóng vai trong văn bản “Chữ người tử tù” của Nguyễn Tuân
Phương pháp dạy học đóng vai trong truyện ngắn “Chữ người tử tù” giúp học sinh thể hiện các nhân vật qua việc phân vai và chuẩn bị trước Học sinh có thể thêm lời thoại và ngôn ngữ cơ thể để tái hiện hoàn cảnh và sự kiện từ góc nhìn của nhân vật Phương pháp này không yêu cầu thời gian chuẩn bị nhiều, phù hợp cho việc hình thành kiến thức mới, nhưng không nên kéo dài quá lâu để tránh sự nhàm chán Để nâng cao hiệu quả, giáo viên có thể cho nhiều nhóm đóng vai một nhân vật theo từng sự việc trong bài dạy Ưu điểm của phương pháp này là giúp học sinh ghi nhớ kiến thức lâu hơn, vì để “diễn” tốt, các em cần đọc kỹ và hiểu rõ các tình tiết, diễn biến tâm lý trong sách giáo khoa, và có thể học thuộc lời thoại nếu có thời gian Quá trình sáng tạo kịch bản cũng nhanh chóng, chỉ cần “kịch bản hóa” tác phẩm tự sự.
Học sinh trở nên hứng thú hơn trong việc chủ động tiếp thu kiến thức, giúp cho lượng kiến thức mà các em ghi nhớ sâu sắc hơn, dễ hiểu và dễ nhớ hơn.
Phương pháp đóng vai khi áp dụng vào văn bản "Chữ người tử tù" có hạn chế là những học sinh hoạt ngôn sẽ chiếm ưu thế hơn, dẫn đến khả năng ứng xử và xử lý tình huống tốt hơn Tuy nhiên, nếu giáo viên khéo léo khơi gợi, động viên và khích lệ, những học sinh nhút nhát cũng có thể tham gia, từ đó phát triển kỹ năng giao tiếp và ứng xử tốt hơn.
Giáo án thực nghiệm của việc sử dụng phương pháp đóng vai trong dạy học văn bản “Chữ người tử tù” của Nguyễn Tuân văn bản “Chữ người tử tù” của Nguyễn Tuân
tử tù” của Nguyễn Tuân
Để hiểu rõ về tác phẩm văn học, cần nắm vững kiến thức cơ bản như tiểu sử tác giả, hoàn cảnh sáng tác và phong cách nghệ thuật của nhà văn Nguyễn Tuân có một quan niệm sâu sắc về cái Đẹp, thể hiện qua những nét độc đáo trong bút pháp nghệ thuật của ông Hơn nữa, việc vận dụng kiến thức về hoàn cảnh lịch sử xã hội sẽ giúp giải thích nội dung và nghệ thuật của tác phẩm một cách toàn diện hơn.
Kỹ năng quan trọng bao gồm khả năng làm bài đọc hiểu về các tác phẩm truyện ngắn của Nguyễn Tuân và thành thạo trong việc sử dụng tiếng Việt để trình bày một bài nghị luận về tác phẩm hoặc đoạn trích văn xuôi.
Thái độ trong việc học tập văn bản không chỉ giúp hình thành thói quen đọc hiểu mà còn phát triển tính cách tự tin khi trình bày kiến thức về truyện ngắn của Nguyễn Tuân Đồng thời, việc này cũng góp phần hình thành nhân cách, nuôi dưỡng tâm hồn nghệ sĩ, biết yêu cái đẹp và lên án cái ác, cái xấu trong cuộc sống.
- Cảm nhận được vẻ đẹp của hình tượng nhân vật Huấn Cao, đồng thời hiểu thêm quan điểm nghệ thuật của Nguyễn Tuân qua nhân vật này.
Nghệ thuật của thiên truyện được thể hiện qua tình huống truyện độc đáo, không khí cổ xưa và các thủ pháp đối lập Ngôn ngữ trong tác phẩm mang tính góc cạnh, tạo nên giá trị hình ảnh phong phú và sâu sắc.
- Rèn kĩ năng đọc - hiểu văn bản văn học.
Biết yêu quí, trân trọng cái tài, cái đẹp, cái thiên lương
4 Những năng lực cụ thể học sinh cần phát triển:
Năng lực giải quyết vấn đề trong cuộc sống được thể hiện rõ nét qua tác phẩm, nơi mà cái đẹp và thiên lương của con người được đề cao Những giá trị này không chỉ phản ánh thực trạng xã hội mà còn khuyến khích con người tìm kiếm giải pháp cho những khó khăn trong đời sống.
Năng lực sáng tạo của học sinh được thể hiện qua việc xác định và hiểu rõ những ý tưởng mà tác giả muốn truyền tải Học sinh có khả năng trình bày suy nghĩ cá nhân về các giá trị cuộc sống được phản ánh trong tác phẩm, từ đó phát triển tư duy phản biện và khả năng sáng tạo trong việc tiếp nhận văn học.
- Năng lực hợp tác: HS cùng chia sẻ, phối hợp với nhau qua hoạt động thảo luận nhĩm.
- Năng lực giao tiếp TV: HS giao tiếp cùng tác giả qua văn bản, nâng cao khả năng sử dụng tiếng Việt.
Năng lực thưởng thức văn học và cảm thụ thẩm mỹ của học sinh được thể hiện qua việc cảm nhận vẻ đẹp ngôn ngữ trong tác phẩm của Nguyễn Tuân, nổi bật với phong cách nghệ thuật độc đáo Học sinh cũng biết rung động trước cái đẹp của nhân cách và tài năng của các nhân vật, từ đó phát triển khả năng đánh giá và cảm nhận sâu sắc hơn về nghệ thuật.
Giáo viên cần soạn giáo án dựa trên sách giáo khoa (SGK), sách giáo viên (SGV) và tài liệu tham khảo Họ cũng nên sưu tầm tranh, ảnh phóng to chân dung của nhà văn Nguyễn Tuân và tác phẩm "Vang bóng một thời" Ngoài ra, một bức thư pháp trên giấy gió với các chữ như Tâm, Đức, Trí, hay Phúc, Lộc, Thọ cũng cần được chuẩn bị.
2.Học sinh: Chuẩn bị bài soạn
IV Tổ chức dạy và học.
1 Ổn định tổ chức lớp:
- Kiểm tra sĩ số, trật tự của lớp
Lồng ghép trong tiết học
3 Tổ chức dạy và học bài mới:
Hoạt động của Thầy và trò Chuẩn kiến thức kĩ năng cần đạt, năng lực cần phát triển
- GV giao nhiệm vụ: +Trình chiếu tranh ảnh, cho hs xem tranh ảnh (CNTT)
+ Chuẩn bị bảng lắp ghép
+ Nhìn hình đoán tác giả Nguyễn Tuân
+ Lắp ghép tác phẩm với tác giả
- HS thực hiện nhiệm vụ:
- HS báo cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ:
Dựa vào những câu chuyện do cha mình, Nguyễn An Lan, kể về nhà nho và nhà thơ Chu Thần Cao Bá Quát, Nguyễn Tuân đã sáng tạo nên nhân vật Huấn Cao, mang đến linh hồn cho truyện ngắn "Chữ người tử tù" Đến nay, và có lẽ còn lâu nữa, bí ẩn về dòng chữ cuối cùng mà ông Huấn để lại cho quản ngục nhà lao tỉnh vẫn chưa được giải đáp.
Sơn là chữ gì Nhưng điều đó không mấy quan trọng
Chỉ biết rằng nhân cách, khí phách và tâm hồn nhân vật và tác giả thì vẫn sáng mãi
- Nhận thức được nhiệm vụ cần giải quyết của bài học.
- Tập trung cao và hợp tác tốt để giải quyết nhiệm vụ.
- Có thái độ tích cực, hứng thú.
Hoạt động của GV - HS Kiến thức cần đạt Năng lực cần hình thành
Họat động 1: TÌM HIỂU CHUNG
Hướng dẫn HS tìm hiểu chung về tác giả và tác phẩm
- Phần tiểu dẫn SGK trình bày những nội dung chính nào?
- Nêu vài nét về tác giả Nguyễn Tuân?
Xuất xứ của truyện “Chữ người tử tù”?
HS đọc tiểu dẫn SGK và tóm tắt ý chính
+Thanh Hà (Thanh hoá- Hà Nội) nơi khởi nghiệp sự nghiệp văn chương của ông.
+ Ngột lôi quật: Ngột ngạt quá muốn làm
Thiên lôi quật phá lung tung
+ Ân Ngũ Tuyên: Nguyễn Tuân
+ Nhất Lang: Chàng trai số 1
- Tác phẩm tiêu biểu: Vang bóng một thời
+ Được in lần đầu 1940 gồm 11 truyện ngắn viết về một thời đã xa nay chỉ còn vang bóng.
Nhân vật chính trong tác phẩm chủ yếu là những nho sĩ cuối mùa, những người tài hoa nhưng bất đắc chí Họ sử dụng cái tôi kiêu hãnh và sự thiên lương của mình để đối lập với xã hội phàm tục xung quanh.
- Nguyễn Tuân: 1910 - 1987 - Người Hà nội.
- Sinh ra trong một gia đình nhà nho.
Ông là một nghệ sĩ xuất sắc với phong cách nghệ thuật độc đáo, luôn thể hiện sự uyên bác và tài hoa trong cách tiếp cận cuộc sống, đặc biệt là trong lĩnh vực văn hóa và nghệ thuật.
- Ngòi bút phóng túng và có ý thức sâu sắc về cái tôi cá nhân.
- Sở trường là tuỳ bút.
3 Truyện ngắn: Chữ người tử tù
Bài viết ban đầu mang tên "Dòng chữ cuối cùng", được xuất bản vào năm 1938 trên tạp chí Tao đàn, sau đó đã được đổi tên thành "Chữ người tử tù" và in trong một tập truyện.
Là ‘‘một văn phẩm đạt tới sự toàn thiện, toàn mĩ’’ (Vũ Ngọc Phan)
-Năng lực thu thập thông tin.
-Năng lực giải quyết những tình huống đặt ra.
Năng lực giao tiếp tiếng Việt
Họat động 2: ĐỌC HIỂU VĂN BẢN
Hướng dẫn HS đọc - hiểu văn bản Đọc - kể tóm tắt, phân tích bố cục
-Yêu cầu giọng đọc: GV đọc hoặc đoạn đầu, hoặc đoạn cho chữ; gọi 3 - 4 HS đọc tiếp một số đoạn khác; nhận xét cách đọc;
- GV hỏi: Hiểu khái niệm tình huống và vai trò của tình huống trong truyện? Trong
Chữ người tử tù, tác giả đã xây dựng tình
II Đọc hiểu văn bản:
- Cuộc gặp gỡ khác thường của hai con người khác thường :
+ Viên quản ngục- kẻ đại diện cho quyền lực tăm tối nhưng lại khao khát ánh sáng và chữ nghĩa.
+ Huấn Cao – người tử tù
- Năng lực làm chủ và phát triển bản thân: Năng lực tư duy huống truyện như thế nào?
+ GV: Nhận xét về bút pháp xây dựng nhân vật của tác giả?
+ GV: Nhận xét và chốt lại các ý.
+ GV: Bút pháp miêu tả cảnh vật của tác giả như thế nào?
+ GV: Nhận xét và chốt lại các ý.
+GV: Qua phân tích, hãy cho biết ý nghĩa của văn bản ?
HS đọc chậm, trang trọng, cổ kính; chú ý những câu thoại ngắn của các nhân vật, cần đọc với giọng phù hợp Ví dụ câu ông
Huấn trả lời quản ngục, những câu trao đổi giữa quản ngục và thầy thơ lại, câu Huấn
Cao khuyên quản ngục trong đêm cho chữ và câu trả lời của quản ngục
HS có thể chọn một số đoạn ngắn để không đọc hết văn bản dài, sau đó tóm tắt nội dung chính của toàn bộ câu chuyện Tuy nhiên, những đoạn có chữ cần phải được đọc một cách diễn cảm để truyền tải đúng cảm xúc và ý nghĩa.
HS trả lời cá nhân
- Cuộc gặp gỡ giữa Huấn Cao và viên quản ngục trong tình thế đối nghịch, éo le:
Trong bối cảnh xã hội, quản ngục đại diện cho trật tự và quyền lực, có khả năng giam cầm và tra tấn những kẻ vi phạm Ngược lại, Huấn Cao là hình mẫu của sự nổi loạn, đang chờ đón số phận của mình.
Huấn Cao và quản ngục đều sở hữu tâm hồn nghệ sĩ, thể hiện sự trân trọng cái đẹp và nghệ thuật Huấn Cao, với tài hoa vượt trội, khinh bỉ những kẻ sống trong nhơ nhuốc, trong khi quản ngục lại biết quý trọng và tôn thờ nghệ thuật thư pháp, thể hiện niềm đam mê qua việc xin chữ từ Huấn Cao.
- Kịch tính lên đến đỉnh điểm khi viên quản ngục nhận lệnh chuyển các tử tù ra pháp trường.
Kết quả thực nghiệm
Sau quá trình vận dụng phương pháp đóng vai, giáo viên tiến hành khảo sát trên học sinh 3 lớp 11A1, 11A7, 11A9 với nội dung các câu hỏi sau:
1 Em có nhận xét gì về vai diễn của các bạn?
2 Qua phần diễn của các bạn em rút ra được bài học gì?
3 Sau phần trả lời của HS, giáo viên nhận xét, khen thưởng cá nhân, nhóm diễn tốt.
1 Em có hứng thú với việc được đóng vai trong các tác phẩm văn học không? a Hào hứng, muốn tham gia (100%HS) b Không muốn tham gia lần nữa
2 Hoạt động đóng vai giúp các em cảm nhận như thể nào về các tác phẩm văn học? a Sâu sắc, mới mẻ (100%HS) b Bình thường
3 Em có muốn môn Ngữ văn tiếp tục sử dụng phương pháp đóng vai trong quá trình học không? a Có (100% HS) b Không
Kết quả thu được như sau:
TT Lớp Tổng số HS Kết quả về mức độ hiểu bài Tỉ lệ
3 11A9 (ĐC) 40 25HS (kiến thức còn mơ hồ) 62,5%
Việc áp dụng phương pháp đóng vai trong dạy học Ngữ văn tại các lớp TN đã cho thấy hiệu quả tích cực trong hoạt động nhận thức của học sinh So với lớp ĐC, lớp TN có số lượng học sinh tham gia hoạt động học tập nhiều hơn, tạo ra không khí lớp học sôi nổi và khuyến khích sự tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh Hầu hết các em đều hứng thú với nội dung bài học và không còn thụ động, mà chủ động tham gia vào các hoạt động do giáo viên tổ chức, điều này khó có thể đạt được ở lớp ĐC.
Các hoạt động khám phá đã khuyến khích học sinh chủ động suy nghĩ và sáng tạo Học sinh không chỉ tiếp thu kiến thức cơ bản mà còn phát triển khả năng giao tiếp, sử dụng ngôn ngữ, tự giải quyết vấn đề và vận dụng kiến thức hiệu quả Điều này góp phần làm cho kết quả học tập ở lớp TN tốt hơn so với lớp ĐC.
Kết quả khảo sát cho thấy phương pháp đóng vai trong dạy học văn bản văn học rất hiệu quả, đặc biệt trong tiết học tìm hiểu "Cảnh cho chữ" trong tác phẩm "Chữ người tử tù" của Nguyễn Tuân Các vai diễn đã tái hiện chân dung và tính cách của hai nhân vật Huấn Cao và Viên quản ngục, góp phần thể hiện tư tưởng chủ đề của tác phẩm Qua việc nhập vai, học sinh không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn cảm nhận sâu sắc về lẽ sống và lẽ đời, điều này giúp các em nhận thức tốt hơn so với việc chỉ nghe giảng Phương pháp này giúp khắc sâu giá trị cái đẹp, cái thiện và thiên lương của con người trong tâm trí các em.
Qua việc áp dụng phương pháp đóng vai trong giảng dạy tác phẩm "Chữ người tử tù" của Nguyễn Tuân, học sinh đã có cơ hội đồng sáng tạo với các nhân vật, trải nghiệm cảm xúc và suy nghĩ của họ Điều này giúp các em có cái nhìn sâu sắc và toàn diện hơn về nội dung và hình thức nghệ thuật của tác phẩm Phương pháp này không chỉ khích lệ thái độ tích cực mà còn giúp học sinh rút ra những thông điệp quý giá về giá trị cuộc sống.
Học tập là quá trình tạo ra kiến thức thông qua kinh nghiệm Phương pháp đóng vai đã tạo ra môi trường kích thích, mô phỏng thực tế, giúp học sinh hiểu sâu hơn về tình huống và nội dung bài học Nhờ diễn xuất, học sinh có cái nhìn gần gũi hơn với tác phẩm văn học, biến những con chữ trên trang giấy thành những thông điệp sống động Qua quá trình áp dụng phương pháp này tại các lớp học, tôi đã thu được những kết quả tích cực.
- Học sinh hào hứng, tham gia tích cực, chủ động, sáng tạo phương pháp đóng vai
- Học sinh cảm nhận về tác phẩm toàn diện, sâu sắc, mới mẻ hơn về nội dung tư tưởng và hình thức nghệ thuật của tác phẩm.
Chúng tôi hy vọng rằng việc áp dụng phương pháp đóng vai trong dạy học văn bản văn học sẽ kích thích sự hứng thú và khuyến khích học sinh chủ động hơn trong quá trình học tập Trong quá trình thực hiện đề tài này, chúng tôi rất mong nhận được sự đóng góp từ quý đồng nghiệp để sáng kiến kinh nghiệm này trở nên hoàn thiện và có thể áp dụng hiệu quả hơn trong nhiều tiết đọc hiểu văn bản văn học.
Mặc dù phương pháp đóng vai trong dạy học Ngữ văn mang lại nhiều lợi ích, nhưng cũng tồn tại không ít hạn chế, đặc biệt trong bối cảnh giáo dục Việt Nam đang trải qua những biến đổi mạnh mẽ Để áp dụng hiệu quả phương pháp này trong giảng dạy Ngữ văn, cần có những kiến nghị cụ thể nhằm tối ưu hóa quá trình học tập và nâng cao chất lượng giáo dục.
Giáo dục Việt Nam đang trải qua những thay đổi mạnh mẽ, trong đó giáo viên đóng vai trò quan trọng trong việc đổi mới Để thích ứng, giáo viên không chỉ cần tâm huyết và yêu nghề mà còn phải chủ động tìm tòi, học hỏi để nâng cao chuyên môn Việc đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển năng lực người học là điều cần thiết để đáp ứng yêu cầu của giáo dục hiện đại.
Giáo viên cần chú trọng đổi mới và đầu tư vào giáo án, bài giảng để nâng cao hiệu quả giảng dạy Sự chủ động trong kiến thức và linh hoạt trong phương pháp dạy học là yếu tố then chốt Nếu thiếu sự đầu tư này, giờ dạy sẽ kém hiệu quả và chất lượng giáo dục sẽ bị hạn chế.
Giáo viên cần chú trọng hơn đến học sinh bằng cách hướng dẫn các em chuẩn bị bài trước khi lên lớp Việc tăng cường sử dụng sách giáo khoa, nghiên cứu tài liệu và làm việc nhóm sẽ giúp học sinh phát triển tốt hơn Ngoài ra, giáo viên nên áp dụng nhiều phương pháp khác nhau cho từng văn bản để nâng cao hiệu quả học tập.
2.2 Về phía tổ chuyên môn
Cần thúc đẩy đổi mới hình thức sinh hoạt chuyên môn nhằm cải tiến phương pháp dạy học (PPDH), thực hiện thường xuyên các chuyên đề liên quan đến đổi mới PPDH Hướng tới phát triển năng lực cho học sinh, cần định hướng bồi dưỡng giáo viên trong việc áp dụng chương trình và sách giáo khoa mới Đồng thời, cần khuyến khích tinh thần cầu thị, tự học, tự bồi dưỡng và chia sẻ kinh nghiệm giữa các giáo viên.
BGH nhà trường cần hợp tác chặt chẽ với giáo viên trong việc đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) Điều này bao gồm việc đầu tư vào cơ sở vật chất và mua sắm trang thiết bị, đồ dùng dạy học hiện đại, phù hợp với đặc thù từng môn học.
Để thúc đẩy sự đổi mới và sáng tạo trong phương pháp dạy học (PPDH), cần có chính sách khen thưởng kịp thời cho những giáo viên tích cực Việc động viên này không chỉ khuyến khích giáo viên mà còn góp phần nâng cao hiệu quả trong thực hiện đổi mới PPDH.
Dưới đây là những kinh nghiệm và ý kiến cá nhân mà tôi đã tích lũy trong quá trình giảng dạy Mặc dù tôi đã cố gắng áp dụng những kiến thức này, nhưng vẫn còn nhiều điểm cần cải thiện Tôi rất mong nhận được sự góp ý từ đồng nghiệp để hoàn thiện hơn phương pháp dạy học của mình.
Phương pháp đóng vai giúp học sinh phát triển tư duy chủ động, sáng tạo và loại bỏ hình thức dạy học thụ động Bằng cách chuyển từ việc truyền đạt tri thức sang hướng dẫn người học tự tìm hiểu, phương pháp này khuyến khích khả năng tự học và tư duy phân tích tổng hợp Đồng thời, nó nâng cao tính chủ động và tự chủ của học sinh trong quá trình học tập, đồng thời tạo điều kiện cho việc thực hành giao tiếp và luyện tập ngôn ngữ thông qua nhiều hình thức phong phú Việc áp dụng phương pháp này cũng giúp giảm bớt lý thuyết khô khan, tránh làm nặng nề việc học của học sinh.
1 TS Trần Thanh Bình, Dạy học tích hợp môn Ngữ Văn, Nxb giáo dục TP Hồ Chí Minh, 2017
2 Nguyễn Văn Chữ, Phương pháp dạy học tác phẩm văn chương, NXB Đại học sư phạm, 2015
3 TS Lê Văn Hảo, Sổ tay phương pháp giảng dạy và đánh giá, nxb Giáo dục, 2011
4 Nguyễn Thanh Hùng (chủ biên), Phương pháp dạy học Ngữ văn THPT những vấn đề cập nhật, NXB Đại học Sư phạm, 2014
5 Phạm Thị Thu Hương, Giáo trình thực hành dạy học Ngữ văn ở trường phổ thông,
6 Phan Trọng Luận (chủ biên), Phương pháp dạy học văn, NXB ĐH Sư phạm, 2012
7 Thái Duy Tuyên, Phương pháp dạy học truyền thống và đổi mới, NXBGiáo dục, 2010
PHỤ LỤC 1 PHIẾU ĐÁNH GIÁ HOẠT ĐỘNG NHÓM 3
Xuất sắc Tốt Khá Đạt yêu cầu Tham gia
Hiệu quả Đánh giá cá nhân
HỌC SINH ĐÁNH GIÁ (Ký và ghi họ tên)
PHỤ LỤC 2 BẢNG PHÂN CÔNG NHIỆM VỤ
Nội dung: Lớp: Tên giáo viên: Nhóm: Thời gian:
Nhiệm vụ riêng Tên thành viên Nhiệm vụ Thời hạn Sản phẩm dự kiến
Kiến nghị
Mặc dù phương pháp đóng vai trong dạy học Ngữ văn mang lại nhiều lợi ích, nhưng cũng tồn tại không ít hạn chế, đặc biệt trong bối cảnh giáo dục Việt Nam đang trải qua những biến đổi mạnh mẽ trong những năm gần đây Để áp dụng hiệu quả phương pháp này trong dạy học, đặc biệt là môn Ngữ văn, cần có những kiến nghị cụ thể nhằm cải thiện và phát huy tối đa hiệu quả giảng dạy.
Giáo dục Việt Nam đang trải qua những thay đổi mạnh mẽ, và giáo viên đóng vai trò quan trọng trong việc đổi mới này Để đáp ứng yêu cầu của thời đại, giáo viên không chỉ cần tâm huyết và yêu nghề mà còn phải chủ động học hỏi, nâng cao chuyên môn và nghiệp vụ Việc này giúp họ cải tiến phương pháp dạy học và đánh giá, hướng tới phát triển năng lực cho người học.
Giáo viên cần chú trọng đổi mới và đầu tư vào giáo án và bài giảng để nâng cao hiệu quả giảng dạy Sự chủ động trong kiến thức và linh hoạt trong phương pháp dạy học là điều thiết yếu Nếu không có sự đầu tư đúng mức, chất lượng giờ dạy sẽ bị hạn chế, ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng giáo dục.
Giáo viên cần chú trọng hơn đến việc quan tâm và định hướng cho học sinh trong việc chuẩn bị bài trước khi lên lớp Họ cũng nên khuyến khích học sinh làm việc với sách giáo khoa, nghiên cứu tài liệu, và tăng cường hoạt động nhóm Việc áp dụng các phương pháp khác nhau cho từng văn bản sẽ giúp nâng cao hiệu quả học tập.
2.2 Về phía tổ chuyên môn
Cần tăng cường đổi mới hình thức sinh hoạt chuyên môn nhằm cải tiến phương pháp dạy học (PPDH), thực hiện thường xuyên các chuyên đề liên quan đến đổi mới PPDH Hướng tới việc phát triển năng lực cho học sinh, đồng thời định hướng bồi dưỡng giáo viên trong việc đổi mới chương trình và sách giáo khoa trong thời gian tới Động viên tinh thần cầu thị, khuyến khích giáo viên tự học, tự bồi dưỡng và chia sẻ kinh nghiệm với đồng nghiệp.
BGH nhà trường cần hợp tác chặt chẽ với giáo viên trong việc đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) Điều này bao gồm việc chú trọng đầu tư cơ sở vật chất và trang bị các thiết bị, đồ dùng dạy học hiện đại, phù hợp với đặc thù của từng môn học.
Cần thiết lập chính sách khuyến khích và khen thưởng kịp thời cho những giáo viên tích cực đổi mới và sáng tạo trong phương pháp dạy học (PPDH), nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện đổi mới PPDH.
Trong bài viết này, tôi chia sẻ một số kinh nghiệm và ý kiến cá nhân đã tích lũy được trong quá trình giảng dạy Mặc dù đã cố gắng áp dụng những điều này, tôi nhận thấy vẫn còn nhiều thiếu sót trong phương pháp dạy học của mình Tôi rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến từ các đồng nghiệp để có thể cải thiện và hoàn thiện hơn trong công tác giảng dạy.
Phương pháp đóng vai đáp ứng yêu cầu dạy học đổi mới tích cực, giúp học sinh chủ động, sáng tạo trong việc tiếp cận tri thức Phương pháp này loại bỏ hình thức dạy học thụ động, chuyển từ việc truyền đạt tri thức sang hướng dẫn học sinh tư duy độc lập và tự học Đồng thời, nó phát triển năng lực cá nhân và tăng cường tính tự chủ của học sinh trong quá trình học tập Việc thực hành giao tiếp và luyện tập ngôn ngữ được thực hiện qua nhiều hình thức phong phú, giúp tránh tình trạng quá tải và lý thuyết khô khan, từ đó tạo điều kiện cho học sinh tiếp thu kiến thức một cách hiệu quả hơn.