Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
Trong hệ thống an sinh xã hội, bảo hiểm xã hội (BHXH) đóng vai trò trụ cột, bền vững nhất, là điều kiện thiết yếu để thực hiện hiệu quả các chính sách an sinh xã hội Phát triển BHXH không chỉ hỗ trợ các thành viên trong xã hội đối phó với các rủi ro vĩ mô, mà còn góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước Chính vì vậy, chính phủ của bất kỳ quốc gia nào cũng đều chú trọng đến chính sách BHXH, coi đây là công cụ quan trọng để đạt được mục tiêu ổn định, tăng trưởng kinh tế và công bằng xã hội.
Từ khi giành độc lập, Chính phủ Việt Nam đã chú trọng thực hiện chính sách bảo hiểm xã hội (BHXH) nhằm ổn định xã hội và thúc đẩy kinh tế phát triển BHXH Nghệ An được thành lập theo Quyết định 16/QĐ-BHXH ngày 15 tháng 6 năm 1995, đánh dấu sự hình thành hệ thống BHXH tại Việt Nam Sau 26 năm hoạt động, BHXH Tỉnh Nghệ An đã đóng góp tích cực vào việc ổn định chính trị, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội và đảm bảo quốc phòng an ninh trên địa bàn.
Bảo hiểm xã hội Tỉnh Nghệ An là một bộ phận quan trọng của BHXH Việt Nam, có nhiệm vụ thực hiện các chế độ chính sách BHXH đối với người lao động trên địa bàn Tính đến tháng 9/2020, Nghệ An dẫn đầu cả nước về số người tham gia BHXH tự nguyện với 68.818 người, chiếm gần 10% tổng số người tham gia BHXH tự nguyện toàn quốc và tăng 37,73% so với năm 2019 Tuy nhiên, BHXH Tỉnh Nghệ An đang đối mặt với nhiều khó khăn trong việc thực hiện chính sách BHXH, BHYT và BHTN, đặc biệt là do ảnh hưởng của dịch bệnh Covid-19 khiến nhiều doanh nghiệp phải thu hẹp sản xuất và người lao động mất việc làm Công tác thanh tra, kiểm tra cũng gặp nhiều trở ngại, trong khi số lượng doanh nghiệp và đối tượng hưởng BHXH ngày càng tăng, tạo ra thách thức lớn trong việc quản lý và chi trả kịp thời, đầy đủ quyền lợi cho người thụ hưởng.
Công tác quản lý chi BHXH là yếu tố then chốt trong việc thực hiện các chế độ, chính sách BHXH, giúp thúc đẩy công tác thu BHXH và phát triển hoạt động BHXH Tuy nhiên, tại Tỉnh Nghệ An, vẫn còn nhiều hạn chế trong quản lý chi và các chế độ cho người hưởng BHXH, dẫn đến việc sử dụng kinh phí chưa hiệu quả Những khó khăn này cần được giải quyết để đảm bảo quyền lợi cho người lao động tham gia BHXH Do đó, nghiên cứu và đánh giá công tác quản lý chi BHXH, phân tích nguyên nhân và đề ra kiến nghị là điều cần thiết để cải thiện tình hình hiện tại và trong tương lai.
Dựa trên lý thuyết và thực tiễn, tác giả đã quyết định nghiên cứu đề tài “Quản lý chi bảo hiểm xã hội tại Tỉnh Nghệ An” cho luận văn thạc sỹ chuyên ngành quản lý kinh tế.
Tổng quan vấn đề nghiên cứu
2.1 Tổng quan về bảo hiểm xã hội
2.1.1 Những nghiên cứu của các học giả ngoài nước
BHXH đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo an sinh xã hội, với nhiều vấn đề và quan điểm khác nhau tùy thuộc vào bối cảnh và môi trường cụ thể Do đó, nhiều học giả trên thế giới đã tiến hành nghiên cứu sâu sắc về lĩnh vực này.
Nghiên cứu của Ma Belinda S Mandigma (2016) về “Các yếu tố quyết định bảo hiểm xã hội ở Philippines” đã phân tích mức độ bao phủ của bảo hiểm xã hội (ASXH) từ năm 2000 đến 2013, sử dụng mô hình tuyến tính tổng quát đa biến Kết quả cho thấy, mức độ bao phủ ASXH của những người đóng góp kinh tế bị ảnh hưởng bởi các yếu tố kinh tế như tính ổn định của nền kinh tế, hình thành vốn, tăng lương, đô thị hóa, phát triển kinh tế và toàn cầu hóa Đặc biệt, bảo hiểm cho người cao tuổi cũng chịu tác động từ các yếu tố kinh tế này Ngoài ra, các yếu tố phi kinh tế như lý thuyết nữ quyền, giáo dục, khu vực phi chính thức và tỷ lệ đói nghèo cũng ảnh hưởng đến tỷ lệ người cao tuổi được hưởng ASXH.
Louis D Enoff và Roddy McKinnon (2011) trong nghiên cứu “Thu thập và tuân thủ đóng góp an sinh xã hội: Cải thiện quản trị để mở rộng bảo trợ xã hội” đã sử dụng phương pháp khảo sát để thu thập dữ liệu từ các tổ chức an sinh xã hội và cơ quan thu đóng góp Mục tiêu chính của bài viết là thúc đẩy chia sẻ kiến thức và thực hành tốt trong việc thu đóng góp và thực thi tuân thủ Nghiên cứu nhấn mạnh rằng mặc dù thu thập và tuân thủ đóng góp có những khía cạnh bảo vệ xã hội, chính trị và tài chính quan trọng, nhưng việc theo đuổi các mục tiêu này cần được coi là một phần của quản trị hành chính tốt Kết quả của những nỗ lực này không chỉ cải thiện mức độ đầy đủ lợi ích mà còn nâng cao sức khỏe tài chính, góp phần mở rộng phạm vi bảo trợ xã hội.
Nghiên cứu của Tổ chức Lao động Quốc tế ILO (2013) đã phân tích những kinh nghiệm thành công trong việc mở rộng bảo hiểm xã hội cho người lao động độc lập tại bảy quốc gia đang phát triển và một quốc gia phát triển Tác giả đã chứng minh mối liên hệ giữa phạm vi bảo hiểm và thực tiễn tài chính, quản lý ở các quốc gia như Brazil, Colombia, Costa Rica, Ecuador, Pháp và Uruguay Nghiên cứu trình bày các chiến lược mở rộng bảo hiểm xã hội thông qua trợ cấp và nhắm mục tiêu theo mức thu nhập, đồng thời nêu bật kinh nghiệm đổi mới trong việc tái cấu trúc khung hành chính kết hợp với các chính sách khuyến khích đặc biệt Cuối cùng, nghiên cứu đưa ra ví dụ về các chương trình hỗ trợ cho các công ty nhỏ và rất nhỏ, cho thấy tác động tích cực đến mức độ bao phủ bảo hiểm xã hội.
Nghiên cứu của Marcelo và Guillermo (2014) chỉ ra rằng các chương trình bảo hiểm xã hội có thể tạo động lực cho cá nhân đăng ký việc làm và báo cáo thu nhập cho cơ quan thuế Phân tích dựa trên cuộc cải cách bảo hiểm xã hội ở Uruguay, mở rộng chăm sóc sức khỏe cho trẻ em phụ thuộc của công nhân khu vực tư nhân, cho thấy tỷ lệ việc làm đã đăng ký đủ điều kiện hưởng lợi tăng 1,6 điểm phần trăm, chủ yếu do gia tăng lực lượng lao động tham gia Sự thay đổi này đặc biệt rõ rệt ở các bậc cha mẹ có con nhỏ và những người trưởng thành sống thử, khi công việc của bạn đời không cung cấp lợi ích cho con cái Ngoài ra, tỷ lệ báo cáo thu nhập cũng tăng khoảng 4%, đặc biệt là ở người lao động tại các doanh nghiệp nhỏ, cho thấy hiệu quả tích cực của cải cách trong việc nâng cao mức độ tuân thủ thuế.
Rebecca Holmes và Lucy Scott (2016) trong bài viết “Mở rộng bảo hiểm xã hội cho lao động phi chính thức” chỉ ra rằng lao động phi chính thức phải đối mặt với rủi ro cao nhưng phần lớn không được hưởng bảo hiểm xã hội Phụ nữ làm việc trong khu vực này gặp nhiều rủi ro hơn nam giới trong suốt vòng đời Do đó, nhiều quốc gia đang nỗ lực mở rộng bảo hiểm xã hội cho lao động phi chính thức Tuy nhiên, một số chính sách vẫn thiếu rõ ràng về giới Các cải cách nhắm đến giới có thể nâng cao mức độ bao phủ cho phụ nữ, bao gồm cả lao động phi chính thức, thông qua việc cải thiện pháp luật lao động, công nhận kinh tế chăm sóc, thiết kế chính sách thanh toán linh hoạt và đầu tư vào năng lực cung cấp dịch vụ nhạy cảm về giới.
Brahm Mehdi (2016) trong nghiên cứu "Các yếu tố quyết định tỷ lệ đóng góp vào hệ thống lương hưu: Phân tích cắt ngang tại Tunisia" chỉ ra rằng tỷ lệ bao phủ không phản ánh hiệu quả đóng góp và không giải thích được mức lương hưu thấp ở khu vực tư nhân tại nhiều nước đang phát triển Nghiên cứu đã phân tích tỷ trọng đóng góp của lao động khu vực tư nhân tại Tunisia thông qua dữ liệu hành chính, xác định các yếu tố quyết định tỷ lệ này Kết quả cho thấy tỷ trọng đóng góp của các nhóm dễ bị tổn thương rất thấp so với những người lao động khác, trong khi phụ nữ có xu hướng đóng góp nhiều hơn vào hệ thống lương hưu và tỷ lệ đóng góp giảm theo quy mô doanh nghiệp.
2.1.2 Những nghiên cứu của các học giả trong nước
Đỗ Minh Cương và Mạc Văn Tiến (1996) trong tác phẩm “Góp phần đổi mới và hoàn thiện chính sách bảo đảm xã hội ở nước ta hiện nay” đã phân tích sâu sắc các khía cạnh của chính sách an sinh xã hội Cuốn sách làm rõ cơ sở lý luận về bảo đảm xã hội, các quy định quốc tế liên quan, cũng như kinh nghiệm của một số quốc gia trong thực thi chính sách này Nó cũng đề cập đến lịch sử hình thành chính sách bảo đảm xã hội tại Việt Nam và vấn đề đổi mới chính sách an sinh xã hội, bao gồm bảo hiểm xã hội, cứu trợ xã hội và ưu đãi xã hội Mặc dù chưa phân định rõ giữa bảo đảm xã hội và an sinh xã hội, công trình đã cung cấp nhiều luận cứ quan trọng cho việc cải cách chính sách an sinh xã hội và chính sách xã hội nói chung ở Việt Nam trong thời gian qua.
Nguyễn Huy Ban (1999) trong đề tài "Chiến lược phát triển BHXH phục vụ mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội đến năm 2020" đã nghiên cứu mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển bảo hiểm xã hội (BHXH) Tác giả phân tích việc thực hiện BHXH ở một số quốc gia và đánh giá thực trạng chính sách BHXH tại Việt Nam Bài viết cũng đề xuất những định hướng cơ bản nhằm phát triển BHXH tại Việt Nam trong bối cảnh hội nhập và phát triển kinh tế - xã hội.
Báo cáo của Ngân hàng Thế giới (2012) về hệ thống bảo hiểm xã hội tại Việt Nam nêu rõ những thách thức hiện tại trong chính sách hưu trí và đề xuất các lựa chọn cải cách Tài liệu này bắt đầu với việc đánh giá tổng quan hệ thống hưu trí hiện tại, tiếp theo là phân tích các thách thức chính và đưa ra biện pháp nhằm củng cố hệ thống trong tương lai Các nghiên cứu và phân tích cơ bản đã được thực hiện để hỗ trợ nội dung báo cáo, đồng thời chỉ ra rằng cần tiếp tục nghiên cứu các quyết định chính sách tiềm năng trong những năm tới Ngoài ra, nghiên cứu của Vũ Văn Phúc (2012) cũng đề cập đến lý luận và kinh nghiệm quốc tế về an sinh xã hội, cùng với những vấn đề thực tiễn tại Việt Nam, hướng tới mục tiêu phát triển an sinh xã hội bền vững đến năm 2020.
- Nguyễn Thị Hào (2015), “Đảm bảo tài chính cho Bảo hiểm xã hội Việt
Luận văn Tiến sĩ tại trường Đại học Kinh tế Quốc Dân phân tích các khái niệm liên quan đến đảm bảo tài chính cho bảo hiểm xã hội (BHXH) từ góc độ kinh tế chính trị học Nội dung đảm bảo tài chính cho BHXH bao gồm các vấn đề như đảm bảo thu, chi, sự cân đối và ổn định quỹ BHXH trong dài hạn, cùng với việc đảm bảo công bằng cho các đối tượng tham gia Tác giả đưa ra các tiêu chí đánh giá bao gồm mức độ bao phủ, tuân thủ và bền vững tài chính của hệ thống BHXH Dựa trên các tiêu chí này, luận văn làm rõ kết quả và hạn chế trong đảm bảo tài chính cho BHXH Việt Nam, đồng thời nêu nguyên nhân và đề xuất giải pháp mới Tuy nhiên, nghiên cứu chỉ tổng quan về an sinh xã hội mà chưa đi sâu vào quản lý chi BHXH và vai trò của nó trong việc đảm bảo cân bằng quỹ BHXH.
- Nguyễn Chí Công (2019) với đề án “Xử lý vi phạm trong lĩnh vực BHXH,
Đề án "BHYT, BHTN - Thực trạng và giải pháp" nhằm nghiên cứu và đánh giá thực tiễn bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế và bảo hiểm thất nghiệp tại Việt Nam, đồng thời đưa ra các kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước và xử lý vi phạm trong lĩnh vực này Nghiên cứu dựa trên lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, và quan điểm của Đảng về cải cách hành chính Phương pháp nghiên cứu kết hợp lý luận với thực tiễn, phân tích, tổng hợp, thống kê và so sánh Để nâng cao chất lượng công tác tổ chức thực hiện chính sách BHXH, BHYT, BHTN, cần hoàn thiện quy định pháp luật, bổ sung chức năng thanh tra cho cơ quan BHXH, và chú trọng tuyên truyền pháp luật để người dân hiểu rõ và có thể phòng ngừa, phản ánh các hành vi vi phạm, tạo sức răn đe đối với những đối tượng vi phạm.
2.2 Tổng quan về quản lý chi bảo hiểm xã hội
2.2.1 Những nghiên cứu của các học giả ngoài nước
Quản lý chi trong công tác quản lý bảo hiểm xã hội (BHXH) là một nhiệm vụ phức tạp, yêu cầu độ chính xác cao để đảm bảo đúng đối tượng và chế độ Việc này không chỉ giúp sử dụng quỹ BHXH một cách hiệu quả mà còn ngăn chặn thất thoát tài chính Do đó, nhiều nghiên cứu đã được thực hiện để giải quyết vấn đề này.
Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) đã phát hành tài liệu "Governance of Social Security Systems: A Guide for Board Members in Africa" vào năm 2010, nhằm hỗ trợ các thành viên hội đồng quản trị trong việc thực hiện nhiệm vụ quản lý tài chính của các tổ chức an sinh xã hội công Tài liệu này đề cập đến trách nhiệm của hội đồng trong việc giám sát các chương trình chi trả trợ cấp tiền mặt, bao gồm quản lý thu nhập từ đóng góp, lưu trữ hồ sơ và xác định tính đủ điều kiện nhận trợ cấp Quản trị tài chính hiệu quả là yếu tố then chốt để đảm bảo rằng các nguồn lực được sử dụng hợp lý, tránh lãng phí và thiếu hụt lợi ích Sự kém hiệu quả trong quản lý có thể làm giảm uy tín của kế hoạch, dẫn đến việc trốn đóng góp và gây ra các vấn đề tài chính nghiêm trọng, thậm chí có thể dẫn đến sự thất bại của toàn bộ hệ thống bảo trợ xã hội quốc gia Do đó, sự tín nhiệm là vốn quý giá nhất của hệ thống bảo trợ xã hội.
2.2.2 Những nghiên cứu của các học giả trong nước
Trong những năm qua, hoạt động bảo hiểm xã hội (BHXH) tại Việt Nam đã được tổ chức và thực hiện theo cơ chế mới Đến nay, đã có nhiều nghiên cứu về BHXH, đặc biệt là tài chính BHXH, với một số công trình nghiên cứu cụ thể đáng chú ý.
Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
Trên cơ sở những lý luận và thực tiễn về quản lý chi BHXH tại Tỉnh Nghệ
Bài viết đề xuất các giải pháp nhằm cải thiện hiệu quả quản lý chi bảo hiểm xã hội (BHXH) tại tỉnh Nghệ An, đồng thời kiến nghị các chính sách cần thiết đối với Nhà nước và cơ quan BHXH, hướng tới mục tiêu đến năm 2025.
3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu: Để giải đƣợc quyết đƣợc mục tiêu nghiên cứu đề ra, nhiệm vụ của đề tài luận văn bao gồm:
Hệ thống hóa các vấn đề lý luận liên quan đến quản lý chi bảo hiểm xã hội (BHXH) là cần thiết Điều này bao gồm việc làm rõ quan điểm về quản lý chi BHXH, xây dựng bộ tiêu chí để đánh giá hiệu quả hoạt động quản lý chi BHXH, và xác định các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình này.
Bài viết này phân tích và đánh giá thực trạng quản lý chi bảo hiểm xã hội (BHXH) tại tỉnh Nghệ An trong giai đoạn 2018 - 2020, dựa trên bộ tiêu chí đánh giá Qua đó, bài viết chỉ ra những ưu điểm và hạn chế trong công tác quản lý, đồng thời nêu rõ nguyên nhân dẫn đến tình trạng này Những kết quả này sẽ làm cơ sở để đề xuất các giải pháp cho chương tiếp theo.
Để nâng cao hiệu quả quản lý chi bảo hiểm xã hội tại tỉnh Nghệ An đến năm 2025, với tầm nhìn đến 2030, cần đề xuất một số giải pháp và kiến nghị chủ yếu Những giải pháp này bao gồm việc cải thiện quy trình quản lý, tăng cường đào tạo nguồn nhân lực, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi tiêu, và nâng cao ý thức của người dân về quyền lợi bảo hiểm xã hội Đồng thời, cần xây dựng cơ chế giám sát chặt chẽ để đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả trong việc sử dụng quỹ bảo hiểm xã hội.
Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
4.1 Đối tượng nghiên cứu: Những vấn đề lý luận và thực tiễn về quản lý chi BHXH ở Nghệ An
- Phạm vi về không gian: Đề tài đƣợc tiến hành nghiên cứu hoạt động quản lý chi BHXH của Tỉnh Nghệ An
- Phạm vi về thời gian: Đề tài nghiên cứu thực trạng quản lý chi BHXH tại
Tỉnh Nghệ An giai đoạn 2018 - 2020, đề xuất giải pháp, kiến nghị đến 2025, và những năm tiếp theo
Đề tài nghiên cứu về quản lý chi bảo hiểm xã hội (BHXH) tại Nghệ An tập trung vào ba lĩnh vực chính: bảo hiểm y tế (BHYT), bảo hiểm hưu trí (BHHT) và bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) Luận văn này phân tích và đưa ra giải pháp cho các vấn đề liên quan từ góc độ của cơ quan BHXH, nhằm cải thiện hiệu quả quản lý và sử dụng quỹ BHXH trong khu vực.
Phương pháp nghiên cứu
5.1 Phương pháp tổng quan tài liệu
Tác giả tiến hành tổng hợp và đánh giá các nghiên cứu khoa học trong và ngoài nước liên quan đến đề tài luận văn, nhằm khái quát những thành tựu đạt được cũng như các vấn đề còn hạn chế Qua đó, tác giả xác định khoảng trống trong nghiên cứu và cung cấp minh chứng cho thấy công trình này không trùng lặp với các đề tài trước đó, khẳng định đây là một nghiên cứu mới mẻ của tác giả.
Để thực hiện nghiên cứu, học viên áp dụng phương pháp thu thập tài liệu thứ cấp, với nguồn tài liệu chủ yếu là các công bố chính thức từ Bảo hiểm xã hội.
Cơ quan Bảo hiểm xã hội Tỉnh Nghệ An, cùng với các đơn vị như chi cục thuế, Phòng tài chính - kế hoạch, Phòng lao động - thương binh xã hội và phòng thống kê, đã phối hợp thu thập tài liệu thứ cấp liên quan đến ngành bảo hiểm xã hội.
- Báo cáo tổng kết công tác hàng năm của BHXH Tỉnh Nghệ An giai đoạn từ năm 2018 đến 2020
Báo cáo chuyên đề về công tác thu BHXH tại Tỉnh Nghệ An trình bày các nội dung quan trọng như kết quả thu BHXH hàng năm, số lượng đơn vị sử dụng lao động tham gia BHXH, số lao động tham gia BHXH, tình hình nợ đóng BHXH của các đơn vị sử dụng lao động, tổng số tiền nợ BHXH, cũng như tình hình khởi kiện các hành vi vi phạm pháp luật liên quan đến BHXH.
- Tin bài trên trang Website của BHXH Việt Nam, BHXH Tỉnh Nghệ An
Các tài liệu và nghiên cứu về quản lý chi bảo hiểm xã hội bao gồm sách giáo trình, sách chuyên khảo, tạp chí bảo hiểm xã hội, đề tài nghiên cứu khoa học ở các cấp, cùng với các nghiên cứu liên quan được lưu trữ tại Thư viện Quốc gia Việt Nam và Thư viện Trường Đại học Thương mại.
Mục đích của việc thu thập tài liệu thứ cấp là để thu thập các kết quả nghiên cứu và số liệu liên quan đến đề tài luận văn Dựa trên thông tin và dữ liệu đã thu thập, học viên sẽ tiến hành phân tích thực trạng quản lý thu bảo hiểm xã hội tại tỉnh Nghệ An.
Ý nghĩa khoa học của đề tài nghiên cứu
Đề tài này có ý nghĩa lý luận quan trọng, giúp hệ thống hóa và làm rõ các vấn đề cơ bản liên quan đến chi tiêu và tổ chức quản lý chi của bảo hiểm xã hội.
Nghiên cứu về quản lý chi Bảo hiểm xã hội tại Tỉnh Nghệ An mang lại ý nghĩa thực tiễn quan trọng, giúp các nhà quản lý trong ngành BHXH nhận diện những tồn tại và nguyên nhân liên quan đến công tác chi BHXH Từ đó, họ có thể đề xuất những giải pháp cần thiết nhằm hoàn thiện quy trình quản lý chi trong tương lai Bên cạnh đó, tài liệu này cũng là nguồn tham khảo quý giá cho cán bộ BHXH, đặc biệt là tại Nghệ An Đối với học viên, nghiên cứu này không chỉ nâng cao khả năng tự nghiên cứu mà còn giúp họ hiểu rõ hơn về mối liên hệ giữa lý luận và thực tiễn, đồng thời khuyến khích các nghiên cứu sâu hơn về quản lý Nhà nước trong lĩnh vực BHXH.
Kết cấu của luận văn
Kết cấu của luận văn ngoài phần mở đầu, mục lục, kết luận và tài liệu tham khảo bao gồm 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý chi bảo hiểm xã hội
Chương 2: Thực trạng quản lý chi bảo hiểm xã hội tại Tỉnh Nghệ An
Chương 3: Giải pháp hoàn thiện quản lý chi bảo hiểm xã hội tại Tỉnh Nghệ An
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ CHI BẢO HIỂM XÃ HỘI
1.1 Khái niệm, vai trò chính sách của bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp
1.1.1 Cơ sở lý luận về bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp
Khái niệm về bảo hiểm xã hội
Trong cuộc sống hàng ngày và hoạt động sản xuất kinh doanh, con người thường phải đối mặt với những rủi ro bất ngờ không thể dự đoán Để đáp ứng nhu cầu cơ bản như ăn, mặc, ở, con người cần lao động và sáng tạo ra các sản phẩm cần thiết Những rủi ro trong xã hội có thể gây ra tổn thất lớn về vật chất và tinh thần, bao gồm ốm đau, tai nạn, và thiếu việc làm do thiên tai hoặc dịch bệnh Để tồn tại, con người cần tìm ra các biện pháp phòng ngừa và khắc phục rủi ro, đồng thời cần sự hỗ trợ từ cộng đồng và xã hội Bảo hiểm xã hội (BHXH) không chỉ giúp NLĐ yên tâm trong sản xuất kinh doanh mà còn là công cụ quan trọng để ổn định và phát triển kinh tế xã hội, cũng như khắc phục hậu quả từ rủi ro trong đời sống Qua thời gian, nhiều khái niệm về BHXH đã được hình thành.
Bảo hiểm xã hội (BHXH) là một hệ thống đảm bảo thu nhập cho người lao động (NLĐ) khi họ gặp khó khăn do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, tàn tật, thất nghiệp, tuổi già hoặc tử tuất Theo định nghĩa từ Bách khoa Việt Nam, BHXH được xây dựng dựa trên quỹ tài chính từ sự đóng góp của các bên tham gia và được Nhà nước bảo vệ theo pháp luật Mục tiêu chính của BHXH là đảm bảo an toàn cho đời sống của NLĐ và gia đình, đồng thời góp phần vào sự ổn định của xã hội.
Theo Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), bảo hiểm xã hội (BHXH) đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ các thành viên trong xã hội thông qua các biện pháp công cộng Những biện pháp này nhằm đối phó với những khó khăn kinh tế và xã hội, như mất việc làm hoặc giảm thu nhập do ốm đau, mất khả năng lao động, tuổi già, và tử vong BHXH cũng bao gồm việc cung cấp chăm sóc y tế và hỗ trợ cho các gia đình đông con.
Theo Điều 3, Luật Bảo hiểm xã hội năm 2014, bảo hiểm xã hội (BHXH) được định nghĩa là sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người lao động khi họ gặp phải các trường hợp như ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc qua đời, dựa trên việc đóng góp vào quỹ BHXH.
Trong cuộc sống, người lao động (NLĐ) phải đối mặt với nhiều rủi ro, trong đó có những rủi ro mà họ có thể tự gánh vác, nhưng cũng có những rủi ro khó khắc phục một mình Trong những tình huống này, một bên thứ hai sẽ đứng ra bảo lãnh và hỗ trợ NLĐ bằng các biện pháp tài chính Việc tham gia bảo hiểm đồng nghĩa với việc NLĐ hợp tác với đơn vị bảo hiểm để chia sẻ rủi ro và bồi thường thiệt hại Cụ thể, bảo hiểm là cam kết bồi thường của đơn vị bảo hiểm đối với người được bảo hiểm khi họ gặp thiệt hại do rủi ro, với điều kiện người được bảo hiểm đã đóng phí bảo hiểm trước đó.
Trong khuôn khổ của luận văn này, quan điểm của tác giả về BHXH nhƣ sau:
Bảo hiểm xã hội (BHXH) là một hệ thống đảm bảo giúp bù đắp hoặc thay thế một phần thu nhập cho người lao động (NLĐ) khi họ gặp phải những tình huống làm giảm thu nhập, như thai sản hoặc hết tuổi lao động Ngoài ra, BHXH cũng bảo vệ NLĐ trước các rủi ro như ốm đau, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp và tử vong.
Bảo hiểm là một mạng lưới quan hệ kinh tế được hình thành trong quá trình phân phối giá trị sản phẩm xã hội, nhằm mục đích bù đắp tổn thất cho người được bảo hiểm và đảm bảo hoạt động sản xuất diễn ra liên tục.
Khái niệm về bảo hiểm thất nghiệp
Thất nghiệp là một vấn đề phổ biến không thể tránh khỏi, xảy ra ở mọi quốc gia và giai đoạn phát triển, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu với sự cạnh tranh gay gắt Khi người lao động (NLĐ) không tìm được việc làm hoặc mất việc, nguồn thu nhập của họ bị đe dọa, dẫn đến nguy cơ rơi vào cảnh túng quẫn Để cải thiện tình hình, NLĐ cần chủ động tìm kiếm việc làm mới, nhưng điều này không dễ dàng trong thời kỳ kinh tế suy thoái Một giải pháp quan trọng là chính sách bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) do Nhà nước tổ chức Theo Luật Bảo hiểm xã hội năm 2006 và Luật Việc làm năm 2013, BHTN được quy định là chế độ hỗ trợ NLĐ bù đắp một phần thu nhập khi mất việc làm, đồng thời hỗ trợ họ học nghề và tìm việc mới dựa trên việc đóng góp vào Quỹ BHTN.
Chế độ Bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) theo quy định pháp lý bao gồm các quy phạm về việc đóng góp và sử dụng quỹ BHTN, nhằm chi trả trợ cấp thất nghiệp cho người lao động mất việc Mục tiêu chính của BHTN là hỗ trợ người lao động nhanh chóng trở lại thị trường lao động, giúp họ tránh rơi vào tình trạng khó khăn tài chính Quan điểm của tác giả về BHTN nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tạo điều kiện cho người thất nghiệp tìm kiếm việc làm mới.
BHTN là giải pháp hiệu quả giúp người lao động khắc phục tình trạng thất nghiệp trong thời gian nghỉ việc, đồng thời tạo điều kiện cho họ học nghề và tìm kiếm công việc mới thông qua việc đóng góp vào Quỹ BHTN.
Khái niệm bảo hiểm y tế
Sự đổi mới cơ chế kinh tế theo nền kinh tế thị trường là cần thiết, nhưng cũng dẫn đến sự phân hoá giàu nghèo, khi một bộ phận dân cư có thu nhập cao trong khi nhiều người vẫn sống trong cảnh thiếu thốn Ngân sách Nhà nước khó có thể đáp ứng đầy đủ nhu cầu chăm sóc sức khoẻ cho mọi tầng lớp dân cư, do đó cần có giải pháp trong chính sách xã hội và y tế để đảm bảo công bằng trong chăm sóc sức khoẻ Tại Việt Nam, Bảo hiểm y tế (BHYT) được triển khai từ năm 1992 nhằm huy động sự đóng góp của cộng đồng, chia sẻ rủi ro bệnh tật và giảm gánh nặng tài chính cho người dân khi ốm đau Với mức đóng 804.600 đồng/người/năm, người tham gia có thể được thanh toán chi phí khám chữa bệnh không giới hạn, thậm chí lên tới hàng tỷ đồng/năm nhờ vào sự hỗ trợ của cộng đồng Nhiều người đã vượt qua giai đoạn khó khăn trong điều trị bệnh nhờ có BHYT.
Khái niệm bảo hiểm y tế (BHYT) cơ bản đã trải qua quá trình phát triển nhưng không có nhiều thay đổi Theo Khoản 1, Điều 2 của Luật BHYT năm 2008, được sửa đổi và bổ sung năm 2014, BHYT được định nghĩa là hình thức bảo hiểm bắt buộc nhằm chăm sóc sức khỏe cho các đối tượng theo quy định của luật, do Nhà nước tổ chức thực hiện và không vì mục đích lợi nhuận.
Hiện nay, có hai hình thức tham gia bảo hiểm y tế (BHYT) là bắt buộc và tự nguyện Đối với BHYT bắt buộc, có sáu nhóm đối tượng theo Nghị định 146/2018/NĐ-CP, bao gồm nhóm do người lao động và người sử dụng lao động đóng, nhóm do cơ quan bảo hiểm xã hội đóng, nhóm do ngân sách nhà nước (NSNN) đóng, nhóm được NSNN hỗ trợ mức đóng, nhóm tham gia theo hộ gia đình, và nhóm do người sử dụng lao động đóng Những người không thuộc các nhóm này sẽ tham gia BHYT tự nguyện Để tham gia BHYT tự nguyện theo hình thức hộ gia đình, mức đóng được tính như sau: người thứ nhất đóng 4,5% mức lương cơ sở, người thứ hai đóng 70% mức đóng của người thứ nhất, người thứ ba đóng 60%, người thứ tư đóng 50%, và từ người thứ năm trở đi đóng 40% Mức đóng này chưa bao gồm chi phí hỗ trợ từ NSNN và sẽ thay đổi theo mức lương cơ sở tại thời điểm đóng.
Mỗi đối tượng tham gia bảo hiểm y tế (BHYT) có cách thức và địa điểm đăng ký khác nhau Học sinh, sinh viên tham gia BHYT tại trường học, cần có thẻ học sinh/sinh viên và giấy tờ tùy thân Hộ gia đình có thể đăng ký tại UBND xã, phường hoặc đại lý thu, cần chuẩn bị tờ khai tham gia, danh sách thành viên, bản sao sổ hộ khẩu và thẻ BHYT của những người đã có (nếu có) Đối với người làm việc tại doanh nghiệp, cơ quan, tổ chức, họ sẽ đóng BHYT tại đơn vị hoặc cơ quan BHXH địa phương.
1.1.2 Vai trò của chính sách bảo hiểm xã hội
Trong hệ thống An sinh xã hội (ASXH), bảo hiểm xã hội (BHXH), bảo hiểm y tế (BHYT) và bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) đóng vai trò trụ cột và bền vững BHXH và BHTN cung cấp sự đảm bảo bù đắp một phần hoặc thay thế thu nhập cho người lao động khi họ gặp phải tình trạng giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hết tuổi lao động, thất nghiệp hoặc qua đời, dựa trên việc đóng góp vào quỹ BHXH và BHYT do Nhà nước quản lý BHYT, mặc dù là một phần của chính sách BHXH, lại có những đặc điểm riêng biệt do lịch sử hình thành và phát triển ở Việt Nam, dẫn đến việc người dân thường gọi là chính sách BHYT.
