MỞ ĐẦU Lý chọn đề tài Hàng ngàn năm qua, với bao thăng trầm lịch sử, văn hiến Việt Nam kế thừa, phát huy phát triển Lịch sử xã hội Việt Nam, từ lòng văn hiến ngàn năm sản sinh bậc anh hùng hào kiệt, bậc trí thức tài nhiều thời đại, đóng góp cơng sức trí tuệ khơng nhỏ cho phát triển đất nước Ngàn đời tự hào truyển thống tôn trọng đạo, truyền thống hiếu học bậc hiền tài dân tộc Cùng với thời gian truyền thống tốt đẹp gìn giữ phát huy điều kiện xã hội Với chiều dài ngàn năm lịch sử, văn hiến Việt Nam phát triển không ngừng, giai đoạn thăng trầm lịch sử khoa bảng Việt Nam ln tự hào ghi lênđó tên người anh hùng, nhân tài đất nước Những tiến sĩ, Nguyễn Trãi, Trần Hưng Đạo, Lý Thường Kiệt bậc hiền tài làm lên trang sử hào hùng dân tộc “Hiền tài nguyên khí quốc gia” tư tưởng từ bao đời phát huy triệt để, điều giúp đất nước vững vàng vượt qua khó khăn, phá tan bao xâm lăng kẻ thù hùng mạnh kể đế chế nỗi khiếp sợ quốc gia giới Trong công kháng chiến cứu nước đánh tan ách đô hộ chế độ thực dân, phát xít hai kháng chiến thần thánh nhân dân ta nói lên điều Đã nói lên vai trị nhân tài, trí tuệ Việt hồn cảnh Ngày nhân loại bước vào kỷ nguyên – kỷ nguyên lao động sáng tạo với cách mạng tri thức bùng nổ phạm vi toàn giới Chưa vấn đề tri thức nguồn lực người lại trọng ngày Thế giới bước tiến tới phát triển bền vững, thành công hay thất bại quốc gia, dân tộc cạnh tranh khốc liệt tồn cầu hóa u cầu phát triển bền vững định nguồn lực người Mỗi quốc gia tìm cho chiến lược phát triển phù hợp với điều kiện nội sinh quốc gia dân tộc mình, nguồn lực người lao động trí thức coi trọng Trong cơng đổi mới, cơng nghiệp hóa, đại hóa đất nước mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh, người nguồn nhân lực, đội ngũ trí thức, nhân tài có vai trị quan trọng, nhân tố định phát triển đất nước Đất nước ta tiến hành đổi mới, phát triển đội ngũ trí thức, đội ngũ nhà khoa học nói chung nhà khoa học xã hội nói riêng vấn đề hệ trọng Đại hội X Đảng rõ: “phấn đấu đến năm 2010, lực khoa học cơng nghệ nước ta đạt trình độ nước tiên tiến khu vực số lĩnh vực quan trọng Phát triển khoa học xã hội, tiếp tục góp phần làm sáng tỏ nhận thức chủ nghĩa xã hội đường lên chủ nghĩa xã hội nước ta, giải đáp vấn đề kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; bước công nghiệp hóa, đại hóa; nguyên tắc, nội dung phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa, đổi hệ thống trị, xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa; phát triển người; nâng cao lực lãnh đạo sức chiến đấu Đảng giai đoạn mới, Thường xuyên tổng kết thực tiễn để phát triển lý luận; dự báo tình hình xu phát triển giới, khu vực nước; cung cấp luận khoa học cho việc hoạch định đường lối, chủ trương, sách Đảng Nhà nước1.” Thực tiễn nhiệm vụ khoa học xã hội nước ta nặng nề Muốn giải vấn đề cần có giải pháp kiện tồn phát triển trí thức khoa học xã hội Đây vấn đề mang tính then chốt phát triển bền vững Việt Nam nay, vấn đề khó khăn, song với giải pháp tốt tâm hệ thống trị tồn dân định làm Tuy cịn tình trạng bất cập việc sử dụng bố trí bồi dưỡng nhân tài Ngồi cịn phải kể Đảng cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lẩn thứ X, 2006, tr 98, 99 đến tình trạng “chảy máu chất xám” diễn lĩnh vực Thực trạng cho thấy chưa có chế độ, sách hợp lý việc thu hút sử dụng nhân tài Chính lý trên, tiểu luận tác giả chọn “vai trị trí thức khoa học xã hội với phát triển bền vững Việt Nam ” làm đề tài nghiên cứu cho mơn Chính trị học phát triển Tình hình nghiên cứu đề tài Phát huy tiềm trí thức nói chung trí thức khoa học xã hội nói riêng trở thành tượng có tính quy luật lịch sử phát triển dân tộc Ngày nay, cơng đổi cơng nghiệp hóa, đại hóa đất nước mục tiêu dân giàu nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh yêu cầu phát huy vai trị, trí thức khoa học xã hội ngày trở lên cấp thiết Phát triển tiềm năng, vai trò đội ngũ tri thức khoa học xã hội nước ta tỷ lệ thuận với nhu cầu thực tiễn phát triển đất nước lãnh đạo Đảng, Nhà nước Thực tiễn cách mạng công xây dựng xã hội chủ nghĩa thời kỳ độ nước ta cho thấy khoa học xã hội trị có mối quan hệ gắn bó hữu với giải vấn đề tư tưởng riêng biệt Khoa học xã hội trị, trí thức khoa học xã hội quyền lực trị, vai trị họ điều kiện trị xã hội chuyển hóa tiềm năng, vai trò họ thành nguồn lực thực tiễn ln có mối quan hệ biện chứng với Nhận thức rõ điều này, thời gian qua công tác lý luận, đào tạo bồi dưỡng đội ngũ cán nguồn nói riêng đội ngũ trí thức khoa học xã hội nhận quan tâm cấp lãnh đạo cấp trung ương Về vấn đề phát huy vai trò đội ngũ trí thức khoa học xã hội thời gian qua nhận quan tâm nhiều nhà khoa học với nhiều cơng trình nghiên cứu kỹ lưỡng công phu nhằm đưa hướng đi, hướng phát huy, phát triển vai trị đội ngũ trí thức khoa học xã hội với thực tiễn xã hội Trong cơng trình nghiên cứu phải kể đến số cơng trình nghiên cứu số tác giả sau: “Nhân tài chiến lược phát triển quốc gia” Nguyễn Đắc Hưng Phan Xuân Dũng; “Trí thức Việt Nam trước yêu cầu phát triển đất nước” Nguyễn Đắc Hưng; “Phát huy tiềm trí thức khoa học xã hội Việt Nam” TS Nguyễn An Ninh; “Phát triển nguồn nhân lực bền vững nước ta bối cảnh hội quốc tế nay”(1) TS Phạm Công Nhất; “Giáo dục với phát triển bền vững nước ta nay”(2) ThS Phan Thanh Hải; Ngồi cịn có đóng góp lớn tác giả, nhà lý luận, nhà khoa học khác chưa kể đến luận văn khoa học, luận án tiến sĩ vấn đề Song giới hạn thời gian lên tác giả nêu số cơng trình nghiên cứu Tuy thế, nghiên cứu vấn đề tác giả nhận thấy vấn đề mang tính lý luận cấp thiết công đổi mà tiến hành Chính khn khổ mơn trị học phát triển tác giả tiếp tục có nghiên cứu vấn đề “vai trị trí thức khoa học xã hội với phát triển bền vững Việt Nam nay” thông qua đề tài tên Mục đích nghiên cứu đề tài Hiện đẩy mạnh cơng cơng nghiệp hóa, đại hóa đất nước mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh, người nguồn lực người nói chung lực, vai trị đội ngũ trí thức khoa học xã hội nói riêng nhân tố quan trọng hàng đầu, định phát triển nhanh, bền vững đất nước Do vấn đề phát huy vai trị nguồn nhân lực, trí thức khoa học xã hội trở thành vấn đề cấp thiết, Đảng, Nhà nước ta trọng Sinh thời, chủ tịch Hồ Chí Minh nói: “cán tốt việc xong, “mn việc thành công hay thất bại cán tốt kém” Trong văn kiện mình, Đảng ta khẳng định rõ cán nói chung khâu then chốt cơng tác xây dựng Chính trị phát triển bền vững bối cảnh toàn cầu hóa hội nhập quốc tế - vấn đề lý luận thực tiễn (Kỷ yếu hội thảo khoa học quốc tế) Nxb Chính trị - Hành chính, 2009 Tr 777 Chính trị phát triển bền vững bối cảnh tồn cầu hóa hội nhập quốc tế - vấn đề lý luận thực tiễn (Kỷ yếu hội thảo khoa học quốc tế) Nxb Chính trị - Hành chính, 2009 Tr 758 Đảng, nhân tố có ý nghĩa định tới tồn nghiệp cách mạng mà nhân dân ta tiến hành Trên sở đó, tiểu luận tác giả tiếp tục có nghiên cứu vai trị trí thức khoa học xã hội (một phận nhỏ công tác cán mà Đảng ta trọng) với mục đích: - Thứ nhất: làm rõ vai trị đội ngũ trí thức khoa học nghiệp xây dựng đất nước thời kỳ q độ; làm rõ vai trị trí thức khoa học xã hội với tư cách người hoạch định, tham gia hoạch định sách phát triển kinh tế - văn hóa – xã hội nhằm đưa nước ta tiến tới phát triển bền vững tương lai gần - Thứ hai: số tồn trí thức khoa học xã hội Việt Nam - Thứ ba: đưa giải pháp nhằm phát triển, phát huy tiềm năng, vai trò độ ngũ trí thưc khoa học xã hội hiên Tiểu luận gồm số mục đích Phương pháp nghiên cứu đề tài Để nghiên cứu đề tài trình nghiên cứu tác giả sử dụng số phương pháp nghiên cứu sau: - Thứ nhất: nhóm phương pháp nghiên cứu chủ nghĩa Mác – Lênin bao gồm: + Phương pháp vật biện chứng: phương pháp xem xét vấn đề mối quan hệ hữu chúng vấn đề liên quan khác nội hàm ngoại diên vấn đề Trên sở quy luật phổ biến vận động phát triển tự nhiên, xã hội loài người tư + Phương pháp vật lịch sử: phương pháp sử dụng hệ thống quan điểm vật biện chứng xã hội; vận dụng kết vận dụng phương pháp luận chủ nghĩa vật biện chứng phép biện chứng vật vào việc nghiên cứu đời sống xã hội lịch sử nhân loại - Thứ hai: nhóm phương pháp nghiên cứu chuyên ngành khoa học trị học như: phương pháp Thứ ba: nhóm phương pháp khác: phương pháp nghiên cứu tài liệu; phương pháp so sánh; phương pháp lịch sử vấn đề Phạm vi nghiên cứu đề tài Trong tiểu luận tác giả tập trung nghiên cứu vai trị đội ngũ trí thức khoa học xã hội phát triển bền vững đất nước Vấn đề rộn lớn phức tạp, song hạn chế thời gian lượng kiến thức tác giả hạn chế, tác giả dừng lại việc mô phỏng, làm rõ số vấn đề nêu phần mục đích nghiên cứu đề tài Bố cục tiểu luận Ngoài phần mở đầu kết luận, tiểu luận chia làm ba phần bản: - Chương I: Mấy vấn đề lý luận trí thức khoa học xã hội phát triển bền vững - Chương II: Vai trị trí thức khoa học xã hội với phát triển bền vững - Chương III: Khái lược thực trạng trí thức khoa học xã hội Việt Nam số giải pháp nhằm phát huy vai trị trí thức khoa học xã hội với việc phát triển bền vững Chương I: MẤY VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TRÍ THỨC KHOA HỌC XÃ HỘI VỚI PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG Khái niệm trí thức khoa học xã hội 1.1 Khoa học xã hội Thứ nhất, khoa học: hệ thống tri thức hệ thống hóa, khái quát hóa từ thực tiễn thực tiễn kiểm nghiệm; phản ánh dạng lơ-gic, trừu tượng khái quát thuộc tính, cấu trúc, mối liên hệ chất, quy luật tự nhiên, xã hội tư duy; đồng thời khoa học bao gồm hệ thống tri thức biện pháp tác động có kế hoạch đến giới xung quanh, đến nhận thức làm biến đổi giới phục vụ cho lợi ích người Thứ hai, khoa học xã hội: khái niệm thường dùng theo hai nghĩa: Theo nghĩa rộng, khoa học xã hội nhóm ngành lớn, bao gồm khoa học xã hội khoa học nhân văn Theo Từ điển tiếng Việt khoa học xã hội “tên gọi chung khoa học nghiên cứu quy luật hình thành, hoạt động phát triển xã hội, trị học, kinh tế học, luật học v.v ”1 Quan niệm nhà kinh điển mácxít khoa học xã hội theo nghĩa rộng C Mác Ăngghen phân loại khái quát khoa học xã hội, theo hai ông, khoa học xã hội nghĩa toàn khoa học gọi “khoa học lịch sử” “khoa học triết học” Cũng theo ông “khoa học lịch sử” dùng để khoa học nhằm “nghiên cứu điều kiện sinh hoạt loài người” Ăngghen rõ: “từ lịch sử đât dùng để chung lĩnh vực chín trị, luật pháp, triết học, thần học tóm lại lĩnh vực thuộc xã hội thuộc tự nhiên” Đối tượng nghiên cứu khoa học xã hội là: Nghiên cứu điều kiện sinh hoạt loài người, quan hệ xã hội, hình thức pháp quyền nhà nước với kiến trúc thượng tầng tư tưởng chúng gồm triết học, tôn giáo, nghệt thuật Sự đời chủ nghĩa vật lịch sử - hai phát kiến quan trọng Mác, trình nghiên cứu xã hội người thực trở thành khoa học Lênin coi chủ nghĩa vật lịch sử đồng nghĩa với khoa học xã hội Người nhấn mạnh hơn, khơng có phương pháp nghiên cứu xã hội “thì khơng thể có khoa học xã hội được” Có thể nói bước phát triển quan niệm khoa học xã hội đại Viện Ngôn ngữ học, Trung tâm từ điển học: Từ điển Tiếng Việt, Nxb Đà Nẵng, 2006 Tr 503 Mác – Ăngghen: Tuyển tập, Nxb, Sự thật, 1984, t.6, tr 777 V.I Lênin: Toàn tập, t 1, tr 163 Tiếp thu cải biến chủ nghĩa Mác – Lênin cho phù hợp vơi hoàn cảnh cụ thêt Việt Nam, nhìn nhận chủ nghĩa vật đồng nghĩa với khoa học xã mang lại cách nhìn mới, khoa học tiếp cận, tìm hiểu vấn đề Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng, hiểu biết xã hội người trình lịch sử, điều cần đến xã hội với điều kiện thực tiễn khái quát thành tri thức Người nhấn mạnh, hiểu biết tranh đấu dân tộc tranh đâu xã hội làm nảy sinh khoa học xã hội Tri thức khoa học xã hội cần phải có điều kiện thực tiễn để kiểm nghiệm dẫn đến thay đổi chất, trở thành khoa học thực thụ Chủ nghĩa vật lịch sử thành nhận thức xã hội trình độ cao Nghĩa là, đời phát triển nhanh chóng chủ nghĩa tư bản, xuất giai cấp, đối kháng giai cấp đấu tranh giai cấp mang lại cho giai cấp vô sản hiểu biết lịch sử - hiểu biết “sứ mệnh lịch sử” giai cấp mình, hiểu biết xã hội sâu sắc, khoa học xã hội thức trở thành khoa học thực thụ Ngày nay, lý luận Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh xếp chung vào hệ thống khoa học xã hội, giữ vị trí chủ đạo tư tưởng, lý luận, phương pháp cho khoa học xã hội nhân văn, đồng thời giới quan, phương pháp luận chung hoạt động nghiên cứu khoa học Theo nghĩa hẹp, có phân biệt tương khoa học nhân văn Có ý kiến cho nên dùng khái niệm “khoa học xã hội” đủ mơn khoa học ngành chun ngành có mặt tập hợp lớn này, nghĩa chúng nghiên cứu xã hội, người Con người hoạt động tinh thần người khơng thể tồn tạo bên ngồi xã hội mà tồn xã hội Mọi hoạt động làm lên lịch sử người loài người diễn mơi trường xã hội Vì nói đến xã hội đương nhiên bao hàm vấn đề người, điều hương đích tới nhân văn xã hội Phát triển xã hội không nhằm mục đích khác hướng tới xã hội nhân văn người giải phóng triệt để, tự do, có sống ấm no, hạnh phúc Do đưa thêm khái niệm nhân văn hay xã hội – nhân văn vào thuật ngữ không cần thiết Thực tế rằng, khơng khoa học chân lại không hướng tới mục tiêu phát triển người – nghĩa khoa học chân đề cập đến vấn đề nhân văn, coi nhân văn tảng giá trị Thực tế cho thấy hệ thống khoa học gọi khoa học nhân văn nằm hệ thống khoa học xã hội biểu bên với tư cách khoa học xã hội Về khoa học nhân văn, nhân văn chất mục tiêu tất khoa học, đặc biệt khoa học nghiển cứu xã hội người Nhân văn bao hàm giá trị nhân nhân đạo, tất xoay quanh phạm trù “người” C.Mác gọi người thực thể song trùng: vừa thực thể tự nhiên, vừa thực thể xã hội Tron đó, xã hội mặt định chất “người” Vì theo C.Mác, “trong tính thực nó, chất người tổng hòa mối quan hệ xã hội” Khái niệm nhân văn có sức biểu đạt cao giá trị người xã hội Mọi nghiên cứu người xã hội với tư cách nghiên cứu khoa học xét cách thực chất khoa học xã hội Trong trình nghiên cứu, số tác giả lại nhấn mạnh đến đối tượng khoa học nhân văn tìm định nghĩa cho Theo họ, đối tượng nghiên cứu khoa học trọng nhiều tới giá trị tinh thần hoạt động tinh thần người Có người quan niệm, khoa học nhân văn nhóm đồng thời hệ thống mơn khoa học người, hoạt động người gắn liền với hoạt động sáng tạo lịch sử, giá trị văn hóa, tinh thần Hiện nay, Việt Nam khoa học xã hội khoa học nhân văn có phân biệt song hai ngành khoa học xếp vào nhóm ngành với tên chung khoa học xã hội nhân văn Trong thực tiễn lý luận có khơng trường hợp khoa học nhân văn làm cho trở lên mờ nhạt mà khái niệm khoa học xã hội dùng với nghĩa bao hàm khoa học nhân văn Tình trạng xảy khoa học xã hội khoa học nhân văn có gần gũi mục đích thực tiễn, đối tượng nghiên cứu, đơi phương pháp nghiên cứu, điều làm cho khoa học xã hội khoa học nhân văn có liên hợp Thực tế rằng, nhiều trường hợp có gắn bó, liên hợp khoa học, triết học, vốn triết học thuộc khoa học xã hội triết học đặt lên khoa học, khoa học tự nhiên, khoa học kỹ thuật khoa học xã hội Lại có khoa học nặng nhân văn sử học, ngôn ngữ học, văn học Lại có khoa học thuộc khoa học liên ngành bao hàm khoa học tự nhiên, khoa học xã hội khoa học tự nhiên khảo cổ học, dân tộc học, địa lý học Do đó, phân loại mang ý nghĩa tương đối Đây cách nhìn nhận phù hợp với thực tế nghiên cứu khoa học Nghiên cứu xã hội quy luật vận động xã hội, khoa học xã hội hướng đến đích nhân văn, tạo điều kiện cho người phát triển tự toàn diện Sự hiểu biết người, dân tộc, lịch sử, giá trị tinh thần người mang lại cho khoa học xã hội nhìn cụ thể - lịch sử Mặt khác, giá trị tinh thần người lấy bối cảnh xã hội cụ thể để thể phát triển Giữa xã hội người, vật chất ý thức ln có mối liên hệ phổ biến, ln gắn kết với mối quan hệ biện chứng Chính mối quan hệ khơng thể tách rời làm cho phân biệt khoa học xã hội với khoa học nhân văn khơng thể rạch rịi q mức Sự phân biệt mang nghĩa tương đối Với cách nhìn nhận này, việc phát huy vai trị trí thức nói chung trí thức khoa học xã hội nói riêng khơng q trình chiều – tác động xã hội vào trí thức mà cịn q trình mang tính nhân văn cao Xét chất trình tác động hai mặt, mặt trí thức khoa học xã hội với đặc thù tác động vào xã hội thông qua thượng tầng kiến trúc, mặt khác xã hội có tác động ngược trở lại với trí thức khoa học xã hội trí 10 quản lý; cơng cụ đắc lực góp phần cho nghiệp sáng tạo xã hội nói chung nghiệp cơng nghiệp hóa, đại hóa đất nước nói riêng Làm cho họ phải nhận thức rõ ràng rằng: thất chất xám khoa học xã hội hơm lãng phí ngày mai yếu tố cấu thành nguy “tụt hậu” đất nước, chí “chệch hướng”, ổn định cho đất nước Chính thế, nghị Trung ương (khóa X) Đảng vừa qua đánh giá cao vị trí vai trị đội ngũ trí thức thể rõ quan điểm lớn xây dựng đội ngũ trí thức năm tới Vấn đề sớm biến chủ trương đắn nghị thành hành động thực tiễn hoạt động Đảng quản lý Nhà nước: cần sớm khắc phục tư tưởng thiếu coi trọng ý kiến nghiên cứu, đề xuất, kiến nghị, phản hồi trí thức chủ trương, sách Đảng Nhà nước Ý kiến đội ngũ trí thức cần có quan thay mặt Đảng, Nhà nước nghiên cứu, tiếp thu, giải trình, trao đổi thẳng thắn, khơng quy chụp Tránh biểu dân chủ hình thức “trí thức bàn, việc ta làm” Các cán bộ, đặc biệt cán lãnh đạo cấp quyền lực Đảng Nhà nước cần phải trau dồi văn hoá tranh luận tôn trọng ý kiến phản biện xã hội nói chung giới trí thức nói riêng Trong phản biện, thói quen “hồi nghi” người trí thức có mâu thuẫn với chủ trương, với sách, việc cần thiết giúp cho việc kiểm nghiệm lựa chọn vấn đề đắn xác Trong hoạt động khoa học cần tạo dân chủ nữa, để họ nghiên cứu, tư độc lập tối đa với khả họ để mở rộng, phát huy hết tài sáng tạo giới trí thức khoa học Tuy nhiên, đôi với dân chủ hoạt động khoa học phải tạo cạnh tranh bình đẳng nghiên cứu khoa học Ai có tài tạo kết khoa học có giá trị phải tôn vinh, trọng dụng Mặt khác, phải kiên đấu tranh với số trí thức lợi dụng trí thức, lợi dụng dân chủ để xu nịnh, đưa thông tin giả, xuyên tạc thật gây tác hại làm ô nhiễm môi trường trí thức, mơi trường trị nước ta 46 Ngồi ra, nhận thức trí thưc khoa học xã hội cần phải nâng cao Bởi lẽ, thân nhà giáo dục cần phải giáo dục, người trí thức khoa học xã hội cần phải thường xuyên nâng cao lực chuyên môn nhận thức rõ vai trị, trách nhiệm để biến q trình phát huy vai trị đạt kết cao nghiệp xây dựng đất nước Về vấn đề này, chủ tịch Hồ Chí Minh khuyên trí thức: “ trí thức ta nên tự động bước trước tìm đến cơng nơng tơi tin cơng nơng hoan nghênh trí thức”.1 Khắc phục hạn chế tư duy, thấm nhuần tư khoa học mác-xít giúp trí thức khoa học xã hội “đứng vững mảnh đất thực” cơng đổi mới, tham gia tích cực vào nghiệp cách mạng xã hội chủ nghĩa lực khoa học xã hội mình, trở thành hạt nhân tích cực phong trào thực quần chúng đường để người trí thức khoa học xã hội khẳng định vai trò nghiệp xây dựng đất nước giai đoạn Thứ hai, xây dựng thái độ đắn với sáng tạo khoa học xã hội để tạo môi trường thuận lợi cho phát triển khoa học xã hội Trước hết cần phải có thái độ đắn với trình sáng tạo khoa học xã hội Sự quan tâm, khuyến khích, trân trọng với sản phẩm trí tuệ người làm sản phẩm trí tuệ có tác dụng khuyến khích ý chí sáng tạo thúc đẩy lực sáng tạo, góp phần tạo mơi trường xã hội có tính tích cực trị - xã hội người trí thức Bên cạnh cần phải nhận thức rõ mối quan hệ biện chứng khoa học trị khoa học xã hội, từ định hướng khoa học xã hội phục vụ thực tiễn bẳng ưu chun mơn Ở chặng đường phát triển đất nước, trị giữ vai trị định hướng làm tích cực hóa phát triển khoa học xã hội; khoa học xã hội gắn bó phục vụ trị vấn đề mang tính nguyên tắc Song, khoa học xã hội phải từ chức nhiệm vụ mình,với phương thức riêng mình, đưa luận khoa học phục vụ cho việc xây dựng Hồ Chí Minh: tồn tập, t.8, tr.215 47 đường lối sách, từ trở thành động lực bên phát triển kinh tế - xã hội đất nước Nhận thức tầm quan trọng vấn đề Nghị Trung ương (khóa X) nêu rõ: “quá trình xây dựng đường lối, chủ trương Đảng, sách, pháp luật Nhà nước cần ý kiến đóng góp dân chủ xã hội Tuy nhiên, cần xem xét để đổi hình thức góp ý kiến xây dựng đường lối, chủ trương, sách, pháp luật đến đâu đủ, vừa Phương hướng chung là, vào lĩnh vực, yêu cầu vấn đề cần đóng góp ý kiến để huy động, phát huy vai trị đội ngũ trí thức theo tổ chức quan, đoàn thể hay cá nhân để đỡ tốn mà lại kích thích khả năng, sáng tạo đội ngũ trí thức.” Thứ ba, cần tạo môi trường xã hội biết tôn trọng nhân tài khoa học xã hội Trong lịch sử, nhân tài trí thức gắn liền với thời đại in dấu ấn trí tuệ vào thời đại Thái độ xã hội với nhân tài xét cho xuất phát từ nhu cầu thực tiễn Song, lịch sử rõ, thái độ đắn biết tôn trọng, bồi dưỡng phát huy nhân tài giúp cho xã hội phát triển.Trí thức khoa học xã hội nước ta cần xã hội đặc biệt lưu tâm số điểm sau: thứ họ cần xã hộ lắng nghe, chức họ “phê phán tồn” – không nên nhầm lẫn phê phán lỗi thời xã hội phê phán chế độ Thứ hai, sống nghề - có nghĩa lương trí thức phải giúp họ đủ sống không bị phân tâm lo toan thường nhật Thứ ba, vi họ xã hội xã hội tôn vinh, đánh giá cách xác họ người lao động sáng tạo người xung kích mặt trận lý luận – tư tưởng – văn hóa để bảo vệ chế độ, bảo vệ lợi ích quốc gia, dân tộc Làm ba điểm ấy, xã hội tạo mội trường thuận lợi cho tài trí thức khoa học xã hội phát triển Bên cạnh đó, trọng dụng ln phải gắn với bảo vệ nhân tài Những trí thức khoa học xã hội chân dễ bị tổn thương biến cố 48 đời Họ người tài giỏi việc phát biến cố sống nhiều người lại sức đề kháng trước kẻ nham hiểm, kẻ hội Các lực chống phá chủ nghĩa xã hội hướng tới trí thức khoa học xã hội có tài để lơi kéo, tranh thủ nhằm phục vụ cho chiến lược “diễn biến hịa bình” 2.2 Tạo động lực cho q trình phát huy vai trị trí thức khoa học xã hội nước ta Về vấn đề này, Đảng ta rõ, muốn cho khoa học công nghệ trở thành động lực phát triển trước hết phải tìm động lực cho phát triển thân khoa học công nghệ Động lực nằm lợi ích người nghiên cứu, phát minh ứng dụng có hiệu khoa học cơng nghệ Những động lực thúc đẩy trí thức khoa học xã hội nước ta phát huy vai trò gồm nhiều động lực khác Song, thứ phải ý đến động lực vật chất họ Động lực vật chất có sức thúc đẩy mạnh mẽ q trình phát huy vai trị trí thức khoa học xã hội nước ta Động lực tác động lợi ích vật chất nhằm giải nhu cầu thiết yếu sống người trí thức Đời sống điều kiện làm việc đại đa số trí thức khoa học xã hội nước ta cịn nhiều khó khăn lợi ích vật chất phản ánh nhu cầu mang tính cấp bách Một trình tự có tính nguyên tắc trước nhu cầu bậc cao xuất phát huy vai trò động lực thân nhu cầu phải làm giảm tính cấp bách tiến tới thỏa mãn Do đó, việc giải quyêt nhu cầu vật chất cho trí thức khoa học xã hội tiền đề cho thực hóa vai tiềm sáng tạo họ Do đó, Đảng Nhà nước cần có sách thích hợp đãi ngộ trí thức khoa học xã hội nói riêng trí thức nói chung Việc đãi ngộ thể sách, chế độ tiền lương, phụ cấp chun mơn, nhuận bút cần có biện pháp cải thiện hoàn chỉnh điều Trước hết phải xác định rõ tiêu chuẩn sử dụng đãi ngộ trí thức khoa học xã hội phải 49 thỏa mãn hai yêu cầu đức tài, trọng dụng tài năng, tạo điều kiện để lực khoa học phát triển bên cạnh cần phải thấy rằng, lực sáng tạo, cống hiến trí thức khoa học xã hội khác nhà khoa học Do đó, q trình đãi ngộ cần phải thích hợp với đối tượng, khơng thể đối xử bình qn Ngồi cần phải khuyến khích thu nhập đáng chất xám, việc cải tiến chế độ thù lao cho lao động trí thức khoa học xã hội chế độ tiền thưởng cho cơng trình khoa học xã hội cần phải cải tiến theo hướng hợp lý mang ý nghĩa kinh tế - xã hội Tuy nhiên trình tạo điều kiện vật chất nhằm thúc đẩy trí khoa học xã hội phát huy cao độ vai trị cần phải lưu ý: nên tránh cách nghĩ cho trí thức ln ln địi hỏi đãi ngộ Đối với người trí thức chân chính, nhấn mạnh đến đãi ngộ đơi xúc phạm đến họ Tuy nhiên, có thực với vực đạo Do đó, để trí thức n tâm làm việc, cống hiến, dù giới trí thức khơng địi hỏi xã hội, Đảng Nhà nước cần quan tâm đến đời sống vật chất họ Lao động trí thức lao động phức tạp, họ xứng đáng hưởng giá trị vật chất cao tương ứng với lao động chất xám bỏ Những năm tới, vấn đề cần cụ thể hóa cải cách tiền lương quy chế khen thưởng khác Việc đảm bảo yếu tố góp phần làm cho trí thức khoa học xã hội yên tâm nghiên cứu khoa học, cống hiến cho đất nước, cho sứ mệnh dân tộc cao Thứ hai, phải ý đến động lực tinh thần trí thức khoa học xã hội Bên cạnh việc ý thỏa mãn nhu cầu vật chất trí thức khoa học xã hội cần phải quan tâm đến việc chăm lo đời sống tinh thần họ Động lực tinh thần lợi ích nhằm thỏa mãn nhu cầu tinh thần trí thức khoa học xã hội có sức thúc đẩy mạnh mẽ q trình phát huy vai trò họ Động lực tinh thần trí thức khoa học xã thể sức hút lực thúc đẩy tư tưởng mà họ phục vụ; từ tình cảm họ 50 dân tộc, nhân loại; từ lòng yêu nước, niềm tin vào chế độ, tình yêu thương người, ý thức trách nhiệm công dân; nhu cầu nhận thức phát triển, hoàn thiện lực sáng tạo; nhiệt tình cống hiến Với người trí thức khoa học xã hội động lực tinh thần thường tiềm ẩn sâu xa người Mặt khác, đặc thù công việc lại thường xuyên nhận thức lý tính, tạo nên chiều sâu,độ bền vững tình cảm Sự thúc đẩy cảu động lực lý tưởng tình cảm với nghiệp sáng tạo người trí thức lớn Nó tạo lên khát vọng cống hiến, sáng tạo sức mạnh vượt qua khó khăn sống Vai trò động lực tinh thần to lớn, sâu sắc, nhanh nhạy nhiều trường hợp cụ thể, tác động tỏ ưu việt so với động lực vật chất Với người trí thức khoa học xã hội chân chính, động lực tinh thần có khả chuyển hóa bù đắp cho thiếu thốn động lực vật chất đời sống thường nhật Do đó, trình sử dụng trí thức khoa học xã hội Đảng Nhà nước cần có biện pháp thích hợp nhằm đảm bảo yếu tố tinh thần cho trí thức khoa học xã hội yên tâm cống hiến cho dân tộc Ngoài để phát huy cao độ vai trị trí thức khoa học xã hội với vấn đề phát triển kinh tế cách nhanh, mạnh bền vững nay, cần phải tăng cường lãnh đạo Đảng với cơng tác khoa học nói chung với trí thức kho học xã hội nói riêng Trong đào tạo sử dụng cần: - Có phương hướng phương pháp khai thác, đào tạo, sử dụng nguồn nhân lực trí thức - Có quan tâm hệ trí thức, đặc biệt trí thức trẻ - Đối với trí thức doanh nhân, tạo điều kiện để họ phát huy trí tuệ, tiềm quản lý kinh doanh - Phát huy tinh thần dân chủ trí thức, thể trí thức thực nói lên tiếng nói mình, thực bày tỏ kiến, thực tự thảo luận vấn đề xã hội nhằm góp phần xây dựng xã hội 51 phát triển Tạo điều kiện thuận lợi để trí thức tiếp cận thơng tin, nắm vững tình hình đất nước, tham gia vào đời sống trị - xã hội đất nước - Xây dựng chế đánh giá trí thức để sử dụng cho đúng, cho hết Khơng trí thức phải ngậm ngùi, than thở số phận - Nghiên cứu, khuyến khích trí thức thực việc tư vấn, phản biện hoạch định sách Đảng Nhà nước lĩnh vực kinh tế, xã hội, văn hóa, quốc phịng, an ninh, đối ngoại,…, góp phần bảo đảm cho sách nhanh chóng vào sống có hiệu thiết thực - Có phối hợp trường đại học với quan nghiên cứu khoa học, sở sản xuất doanh nghiệp nhằm chuyển giao nhanh kết nghiên cứu khoa học công nghệ vào sản xuất kinh doanh - Bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, bảo đảm tính pháp lý thúc đẩy tiến trình hình thành phát triển kinh tế tri thức, đòi hỏi tiến trình đổi đất nước, đồng thời, tạo sở pháp lý để thực chủ trương Đảng Nhà nước việc chủ động hội nhập quốc tế, trước hết hội nhập kinh tế quốc tế Quyền sở hữu trí tuệ quyền tổ chức, cá nhân tài sản trí tuệ làm - Mở rộng hợp tác quốc tế lĩnh vực khoa học, kỹ thuật công nghệ, giáo dục đào tạo, phát triển nguồn nhân lực nhân tài theo hướng tích cực, chủ động việc tiếp cận trình độ quốc tế Thực tốt yêu cầu điều kiện giúp sử dụng hợp lý hiệ tài trí thức nói chung trí thức khoa học xã hội nói riêng với cơng cơng nghiệp hóa, hiên đại hóa đất nước, bước đưa nước ta tiến nhanh, mạnh bền vững Bên cạnh thực tốt việc đảm bảo động lực vật chất, động lực tinh thần định hướng, sách ưu đãi đào tạo sử dụng trí thức khoa học xã hội yếu tố khiến cho lực lượng trí thức khoa học xã hội cống hiến cho tổ quốc, cho phát triển dân tộc 52 53 KẾT LUẬN Phát huy vai trị đội ngũ trí thức nói chung trí thức khoa học xã hội nói riêng nhu cầu tất yếu xã hội nhu cầu thiết thực trí thức khoa học xã hội Sau 20 năm đổi mới, đẩy mạnh trình hợp tác, hội nhập sâu rộng vào thị trường giới Cánh cửa hội nhập mở cho nhiều hội để khẳng định vị thế, vai trò trường quốc tế Song bên cạnh đó, hội nhập mang lại cho khơng khó khăn thách thức Trong xây dựng phát triển đất nước thời kỳ đổi Đảng ta khẳng định việc “kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại” có ý nghĩa vơ quan trọng, q trình địi hỏi phải có nhìn đa chiều cạnh hiểu biết sâu sắc chất vấn đề vận động biến đổi thành tố liên quan như: sức mạnh dân tộc? Dân tộc ta có sức mạnh đâu yếu tố thúc đẩy phát triển kinh tế; sức mạnh thời đại? Những yếu tố sức mạnh thời đại có tác động tích cực, tiêu cực đến trình phát triển kinh tế nước ta; mối quan hệ sức mạnh dân tộc sức mạnh thời đại biện pháp, giải pháp tối ưu để kết hợp sức mạnh xây dựng phát triển kinh tế Thực tế khoa học xã hội nói chung trí thức khoa học xã hội nói riêng người trực tiếp tham gia nghiên cứu tham gia tư vấn cho phủ vấn đề quan trọng phát triển kinh tế Với đặc thù nghiên cứu khoa học trí thức khoa học xã hội cung cấp cho quan quản lý kiến thức cần thiết mối quan hệ phát triển kinh tế với giải vấn đề an sinh xã hội đảm bảo kinh tế phát triển nhanh, mạnh, bền vững Phát huy vai trị trí thức khoa học xã hội nước ta hành động lịch sử quy định hai yếu tố bản: hoàn cảnh người Cả hai yếu tố nước ta, trạng thái độ, giống tính chất “chưa hồn bị”, “chưa thành thục” Điều quy định độ kinh tế mà xây dựng Chính để phát huy 54 tốt vai trị trí thức khoa học xã hội với trình xây dựng phát triển kinh tế bối cảnh kinh tế phát triển bền vững cơng tác cán bộ, cơng tác khoa học cần phải có thay đổi chất lượng Về chất, cần đẩy mạnh việc phát bồi dưỡng nhân tài nói chung, phát triển đội ngũ trí thức nói chung trí thức khoa học xã hội nói riêng u cầu cấp thiết cơng đổi Việc đào tạo trí thức phải đáp ứng yêu cầu cảu trình phát triển Nghĩa trí thức Việt Nam phải người hội tụ tâm, tài tầm Về lượng, thực tế cho thấy đội ngũ trí thức nươc ta tình trạng vừa thừa vừa thiếu, vừa yếu: thừa ngành, lĩnh vưc gắn bó, liên quan trực tiếp đến kinh tế lại thiếu yếu lĩnh vực khoa học xã hội khoa học quản lý Chính điều bất hợp lý cho khoa học nước ta chưa đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế Do đó, xây dựng phát triển kinh tế hướng đến phát triển nhanh, mạnh, ổn định, bền vững cần phải phát huy cao độ vai trò khoa học kỹ thuật nói chung khoa học xã hội trí thức khoa học xã hội nói riêng Để phát huy sử dụng tốt tiềm năng, để trí thức khoa học xã hội cống hiến tài phát triển, cơng tác cán nói chung cơng tác khoa học nói riêng cần ý quan tâm mức, hài hòa hợp lý yếu tố tinh thần vật chất, yếu tố liên quan khác để trí thức khoa học xã hội yên tâm công tác cống hiến cho xã hội 55 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO Nguyễn Đắc Hưng: Trí thức Việt Nam trước yêu cầu phát triển đất nước, Nxb Chính trị quốc gia Hà Nội, 2005 Nguyễn Đắc Hưng, Phan Xuân Dũng: Nhân tài chiến lược phát triển quốc gia, Nxb Chính trị quốc gia Hà Nội, 2004 Nguyễn An Ninh: Phát huy tiềm trí thức khoa học xã hội Việt Nam, Nxb Chính trị Quốc gia Hà Nội, 2008 Dương Xuân Ngọc: Quan hệ đổi kinh tế đổi trị từ nhận thức đến thực tiễn, Nxb Chính trị hành Hà Nội, 2009 Học viện báo chí tuyên truyền: Chính trị phát triển bền vững bối cảnh tồn cầu hóa hội nhập quốc tế vấn đề lý luận thực tiễn (Kỷ yếu Hội thảo khoa học quốc tế), Nxb Chính trị hành Hà Nội, 2009 Đảng cộng sản Việt Nam: Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006 Đảng cộng sản Việt Nam: Văn kiện đại hội đại biểu tồn quốc lần thứ XI, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011 Đảng cộng sản Việt Nam, Ban chấp hành Trung ương, Ban đạo tổng kết lý luận: Báo cáo tổng kết số vấn đề lý luận – thực tiễn qua 20 năm đổi (1996 - 2006), Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005 Viện ngôn ngữ học, Trung tâm từ điển học: Từ điển tiếng Việt, Nxb Đà Nẵng, 2006 10 Trịnh Thị Xuyến: Kiểm soát quyền lực nhà nước số vấn đề lý luận thực tiễn Việt Nam nay, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 2008 56 MỤC LỤC MỞ ĐẦU. -1 CHƯƠNG I: MẤY VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TRÍ THỨC KHOA HỌC XÃ HỘI VỚI PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG. -7 Khái niệm trí thức khoa học xã hội 1.1 Khoa học xã hội -7 1.2 Trí thức khoa học xã hội -11 Khái niệm phát triển bền vững -17 Mối quan hệ trí thức khoa học xã hội với phát triển bền vững -19 CHƯƠNG II MỘT SỐ VAI TRÒ CƠ BẢN CỦA TRÍ THỨC KHOA HỌC XÃ HỘI VỚI PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG Ở VIỆT NAM HIỆN NAY. 22 Tiếp tục hoàn thiện chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh trang bị sở lý luận cho nghiệp cơng nghiệp hóa, đại hóa hướng tới phát triển bền vững -22 Vai trị trí thức khoa học xã hội Việt Nam khối liên minh công - nơng trí -29 Vai trị phản biện tích cực trí thức khoa học xã hội Việt Nam với sách Đảng Nhà nước 33 CHƯƠNG III KHÁI LƯỢC VỀ THỰC TRẠNG TRÍ THỨC KHOA HỌC XÃ HỘI Ở VIỆT NAM VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM PHÁT HUY VAI TRỊ CỦA TRÍ THỨC KHOA HỌC XÃ HỘI VỚI VIỆC PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG HIỆN NAY. -40 Thực trạng trí thức khoa học xã hội Việt Nam 40 1.1 Những thành tựu đạt trình phát huy vai trị trí thức khoa học xã hội với phát triển bền vững 40 1.2 Một vài hạn chế 43 Một số giải pháp phát huy vai trò trí thức khoa học xã hội với việc phát triển bền vững 45 2.1 Nâng cao nhận thức xã hội vai trò khoa học xã hội với chiến lược phát triển bền vững 45 2.2 Tạo động lực cho trình phát huy vai trị trí thức khoa học xã hội nước ta 49 KẾT LUẬN. -54 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO -56 57 58 HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN KHOA CHÍNH TRỊ HỌC - TIỂU LUẬN MƠN: CHÍNH TRỊ HỌC PHÁT TRIỂN ĐỀ TÀI: Vai trị trí thức khoa học xã hội với phát triển bền vững Việt Nam Sinh viên thực : Dương Văn Vượng Lớp : CTH K28 Hà Nội - 2011 59 60 ... giải pháp phát huy vai trò trí thức khoa học xã hội với việc phát triển bền vững 2.1 Nâng cao nhận thức xã hội vai trò khoa học xã hội với chiến lược phát triển bền vững Phát triển khoa học công... trạng trí thức khoa học xã hội Việt Nam số giải pháp nhằm phát huy vai trị trí thức khoa học xã hội với việc phát triển bền vững Chương I: MẤY VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TRÍ THỨC KHOA HỌC XÃ HỘI VỚI PHÁT TRIỂN... HỌC XÃ HỘI VỚI VIỆC PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG HIỆN NAY 1.1 Thực trạng trí thức khoa học xã hội Việt Nam Những thành tựu đạt trình phát huy vai trị trí thức khoa học xã hội với phát triển bền vững Có