SỰ CẦN THIẾT CỦA VIỆC NHÀ ĐẦU TƯ NƯỚC NGOÀI THAM GIA MUA CỔ PHẦN TẠI DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC
Trong bối cảnh hội nhập và toàn cầu hóa, cùng với sự phát triển nhanh chóng của khoa học kỹ thuật và công nghệ, việc thu hút nhà đầu tư nước ngoài tham gia mua cổ phần tại doanh nghiệp nhà nước do Ủy ban đại diện chủ sở hữu có thể mang lại lợi ích ngắn hạn và dài hạn cho nhiều bên liên quan, bao gồm nhà nước, doanh nghiệp và các cổ đông khác.
Sự tham gia của nhà đầu tư chiến lược nước ngoài trong vai trò bên bán vốn không chỉ nâng cao tính cạnh tranh mà còn cải thiện hiệu quả thoái vốn, từ đó gia tăng giá trị thu về cho Nhà nước.
Thông qua các thương vụ chuyển nhượng vốn cho nhà đầu tư nước ngoài, Việt Nam không chỉ quảng bá các chính sách khuyến khích đầu tư mà còn nâng cao uy tín trên thị trường quốc tế Điều này giúp mở cửa thị trường, tăng cường tính cạnh tranh tự do của nền kinh tế, đồng thời bổ sung nguồn lực về vốn và khoa học công nghệ cho phát triển kinh tế - xã hội Hơn nữa, việc này nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp, tăng thu nhập cho người lao động và đóng góp tích cực vào ngân sách nhà nước.
- Góp phần thực hiện thành công chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước trong việc sắp xếp, cổ phần hóa, tái cơ cấu các doanh nghiệp nhà nước.
2 Đối với doanh nghiệp nhà nước:
Sự tham gia của các cổ đông là nhà đầu tư chiến lược nước ngoài trong doanh nghiệp không chỉ tăng cường giám sát và tính minh bạch thông tin, mà còn nâng cao quản trị doanh nghiệp theo tiêu chuẩn quốc tế Họ mang đến kinh nghiệm quản trị hiện đại và nguồn thông tin phong phú, hỗ trợ trong việc xây dựng chiến lược phát triển Đặc biệt, sự hiện diện này mở ra cơ hội cho doanh nghiệp cải tiến quy trình, nhận chuyển giao công nghệ và nâng cao khả năng cạnh tranh.
1 Ví dụ: SCIC trong 2 đợt thoái vốn tại Vinamilk năm 2016-2017, đã thu về 20.270 tỷ đồng - gấp
16 lần so với giá vốn; SCIC thoái vốn tại CTCP Nhựa Bình Minh năm 2018 thu về 2.330 tỷ đồng
Giá trị của sản phẩm đã tăng gấp 9,65 lần so với giá vốn, mở ra cơ hội mở rộng thị trường và tiếp cận nguồn vốn lớn từ các nhà đầu tư quốc tế Điều này không chỉ giúp thay đổi diện mạo thương hiệu mà còn định hình lại chiến lược phát triển, tầm nhìn và sứ mệnh của doanh nghiệp.
3 Đối với các cổ đông khác:
Sự tham gia của nhà đầu tư cá nhân nước ngoài vào doanh nghiệp không chỉ làm thay đổi cơ cấu sở hữu mà còn đa dạng hóa thành phần cổ đông Điều này mang lại những quan điểm và cách tiếp cận mới, nhằm gia tăng hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh, nâng cao giá trị doanh nghiệp và tối ưu hóa lợi ích cho các cổ đông.
Việc thu hút các nhà đầu tư nước ngoài, đặc biệt là các nhà đầu tư chiến lược, để mua phần vốn nhà nước tại các doanh nghiệp là rất quan trọng Tuy nhiên, quá trình bán vốn nhà nước cần phải được thực hiện một cách chặt chẽ và đúng quy trình, nhằm ngăn chặn tiêu cực, tham nhũng, lãng phí và lợi ích nhóm trong suốt quá trình này.
QUAN ĐIỂM CHỈ ĐẠO
1 Quan điểm, chủ trương của đảng trong việc khuyến khích, thu hút nhà đầu tư nước ngoài
Trong bối cảnh đổi mới và sắp xếp lại doanh nghiệp nhà nước (DNNN), việc cổ phần hóa và thoái vốn tại các lĩnh vực không cần đầu tư 100% vốn điều lệ đang được đẩy mạnh Nhà nước khuyến khích thu hút các nhà đầu tư chiến lược và nhà đầu tư nước ngoài tham gia vào quá trình này, điều này đã được cụ thể hóa qua các Nghị quyết của Đảng và Chính phủ qua từng thời kỳ.
Nghị quyết số 05-NQ/TW ngày 01/11/2016 của Ban Chấp hành Trung ương đã đề ra các chủ trương và chính sách lớn nhằm đổi mới mô hình tăng trưởng và nâng cao chất lượng tăng trưởng, năng suất lao động, cũng như sức cạnh tranh của nền kinh tế Một trong những nội dung quan trọng là việc cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước, trong đó nhấn mạnh việc tiếp tục đẩy mạnh cổ phần hóa và thoái vốn đầu tư.
Nhà nước cần thực hiện công khai, minh bạch theo cơ chế thị trường, đồng thời tăng cường kiểm tra, thanh tra, giám sát và kiểm toán để ngăn chặn thất thoát vốn và tài sản nhà nước Cần có cơ chế kiểm soát nguồn vốn trong mua bán, sáp nhập doanh nghiệp, và yêu cầu các doanh nghiệp cổ phần hóa phải niêm yết trong vòng một năm sau khi phát hành cổ phiếu lần đầu Ngoài ra, cần thu hút các nhà đầu tư chiến lược có năng lực và giảm tỷ lệ sở hữu nhà nước xuống mức đủ để thực hiện thay đổi quản trị doanh nghiệp một cách hiệu quả.
Nghị quyết số 12-NQ/TW ngày 03/06/2017 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng tại Hội nghị lần thứ 5 khóa XII nhấn mạnh việc tiếp tục cơ cấu lại, đổi mới và nâng cao hiệu quả doanh nghiệp nhà nước, đồng thời đưa ra các quan điểm chỉ đạo quan trọng cho quá trình này.
Tiếp tục thực hiện cổ phần hóa và bán vốn tại các doanh nghiệp nhà nước không cần nắm giữ, bao gồm cả những doanh nghiệp hoạt động hiệu quả Cần khuyến khích và thu hút các nhà đầu tư chiến lược tham gia vào quá trình này, đồng thời hoàn thiện tiêu chí đối với cổ đông lớn và cổ đông chiến lược, đảm bảo họ có đủ năng lực tài chính, công nghệ và quản trị để tái cấu trúc và phát triển doanh nghiệp.
Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII khẳng định rằng việc cơ cấu lại các lĩnh vực trọng tâm của nền kinh tế đã được thực hiện một cách quyết liệt và đạt được nhiều kết quả tích cực.
Cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước đang được tăng cường với mục tiêu nâng cao hiệu quả hoạt động Nghị quyết yêu cầu hoàn thiện thể chế và thúc đẩy phát triển doanh nghiệp, đồng thời đẩy nhanh xử lý nợ, thoái vốn, cổ phần hóa Việc đổi mới công nghệ và áp dụng quản trị hiện đại là cần thiết để nâng cao hiệu quả Ngoài ra, cần kiểm tra và giám sát chặt chẽ hoạt động doanh nghiệp nhằm ngăn chặn thất thoát và lãng phí tài sản nhà nước.
Nghị quyết số 50-NQ/TW ngày 20/8/2019 của Bộ Chính trị xác định khu vực kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài là thành phần quan trọng của nền kinh tế Việt Nam, cần được khuyến khích phát triển bền vững Nghị quyết nhấn mạnh việc xây dựng thể chế và chính sách phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế, đảm bảo tính công khai, minh bạch và cạnh tranh Đặc biệt, cần thu hút đầu tư nước ngoài một cách có chọn lọc, chú trọng vào chất lượng, công nghệ và bảo vệ môi trường Các nhiệm vụ và giải pháp bao gồm hoàn thiện thể chế về đầu tư, bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư, quản lý và giám sát đầu tư, cùng với việc nâng cao hiệu quả công tác xúc tiến đầu tư và quản lý nhà nước Cuối cùng, tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng và các tổ chức chính trị - xã hội trong lĩnh vực đầu tư nước ngoài là yếu tố then chốt.
Nghị quyết số 58/NQ-CP ngày 27/4/2020 của Chính phủ đã ban hành Chương trình hành động nhằm thực hiện Nghị quyết số 50-NQ/TW ngày 20/8/2019 Chương trình này giao Ủy ban chủ trì xây dựng Đề án khuyến khích đầu tư nước ngoài mua cổ phần tại doanh nghiệp nhà nước, với mục tiêu cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước để nâng cao hiệu quả hoạt động Điều này sẽ được thực hiện trên nền tảng công nghệ hiện đại, tăng cường năng lực đổi mới sáng tạo và quản trị theo tiêu chuẩn quốc tế, đồng thời hình thành đội ngũ quản lý chuyên nghiệp và có trình độ cao.
Đảng và Nhà nước quyết tâm cơ cấu lại khu vực doanh nghiệp nhà nước (DNNN) thông qua cổ phần hóa và thoái vốn ở những lĩnh vực không cần thiết Họ khuyến khích việc tìm kiếm nhà đầu tư nước ngoài (NĐTNN) tham gia với vai trò nhà đầu tư chiến lược, giúp DNNN thu hút nguồn vốn lớn và quốc tế Sự tham gia của NĐTNN không chỉ mang lại vốn mà còn cung cấp kinh nghiệm trong việc tái cấu trúc doanh nghiệp, mở rộng thị trường, đổi mới quản trị và ứng dụng công nghệ, từ đó góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
2 Quan điểm xây dựng Đề án
Để khuyến khích và thu hút nhà đầu tư nước ngoài (NĐTNN) tham gia vào vai trò nhà đầu tư chiến lược, cần tạo điều kiện thuận lợi cho họ trong việc mua lại phần vốn nhà nước tại một số tập đoàn, tổng công ty Ủy ban sẽ đại diện cho chủ sở hữu nhà nước trong các giao dịch này, bao gồm cả phần vốn góp của các tập đoàn, tổng công ty tại các doanh nghiệp trong quá trình cổ phần hóa hoặc thoái vốn, phù hợp với chủ trương của Đảng và nhà nước.
Ưu tiên lựa chọn nhà đầu tư nước ngoài (NĐTNN) mua cổ phần tại các doanh nghiệp với vai trò là nhà đầu tư chiến lược, phù hợp với tiêu chí của đại diện chủ sở hữu nhà nước.
Quá trình lựa chọn nhà đầu tư chiến lược nước ngoài cần dựa trên việc đánh giá tổng thể lợi ích từ việc bán vốn, với sự cân bằng giữa lợi ích ngắn hạn (tối đa hóa nguồn thu cho ngân sách nhà nước) và lợi ích dài hạn (cam kết của nhà đầu tư trong việc phát triển doanh nghiệp, thương hiệu, tạo công ăn việc làm cho người lao động và đóng góp bền vững cho ngân sách nhà nước).
Bảo vệ và phát huy thương hiệu doanh nghiệp cùng với các sản phẩm, dịch vụ là rất quan trọng Doanh nghiệp cần duy trì ngành nghề kinh doanh chính và sử dụng hiệu quả các nguồn lực nhà nước, đảm bảo tuân thủ đúng quy định và tiết kiệm trong quá trình quản lý.
Đảm bảo nguyên tắc công khai và minh bạch trong quá trình bán vốn là rất quan trọng, nhằm tuân thủ các thông lệ quốc tế Điều này giúp ngăn chặn tình trạng thất thoát, lãng phí và tham nhũng, bảo vệ lợi ích của nhà nước và cộng đồng.
(6) Mở rộng thị trường vốn, quảng bá, nâng cao vai trò, vị thế của các doanh nghiệp Việt Nam trên trường quốc tế.
MỤC TIÊU CỦA ĐỀ ÁN
1 Mục tiêu tổng quát Để thực hiện việc cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước do Ủy ban làm đại diện chủ sở hữu theo hướng nâng cao hiệu quả trên nền tảng công nghệ hiện đại, năng lực đổi mới sáng tạo, quản trị theo chuẩn mực quốc tế, hình thành đội ngũ quản lý chuyên nghiệp, có trình độ cao mà Đề án đặt ra thì việc thu hút, khuyến khích NĐTNN tham gia theo hình thức mua cổ phần tại các doanh nghiệp là một trong số các giải pháp được đánh giá là hiệu quả và sớm đạt được mục tiêu về cơ cấu lại doanh nghiệp.
Ủy ban xây dựng Đề án nhằm cụ thể hóa nhiệm vụ theo Nghị quyết số 58/NQ-CP ngày 27/4/2020 của Chính phủ, với mục tiêu xác định và đưa ra các giải pháp khuyến khích, thu hút nhà đầu tư nước ngoài (NĐTNN) tham gia mua cổ phần tại các doanh nghiệp do Ủy ban làm đại diện chủ sở hữu Các giải pháp này sẽ tập trung vào việc tháo gỡ vướng mắc, khó khăn, đồng thời hoàn thiện cơ sở pháp lý và cơ chế ưu đãi cho NĐTNN, từ đó triển khai bán phần vốn nhà nước tại một số doanh nghiệp cho NĐTNN.
Mục tiêu của Đề án không chỉ là thu hút nhà đầu tư nước ngoài (NĐTNN) như những nhà đầu tư tài chính thông thường, mà còn tập trung vào các nhà đầu tư chiến lược Những NĐTNN này cần có đầy đủ năng lực về kinh nghiệm, tài chính, khoa học công nghệ và uy tín, đồng thời tham gia trực tiếp vào quản lý, điều hành và chuyển giao công nghệ Điều này nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp, phù hợp với mục tiêu cốt lõi là cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước theo hướng hiện đại hóa, nâng cao năng lực đổi mới sáng tạo và quản trị theo tiêu chuẩn quốc tế, từ đó hình thành đội ngũ quản lý chuyên nghiệp với trình độ cao.
2 Mục tiêu cụ thể a) Giai đoạn 2021 - 2025:
Xây dựng và hoàn thiện các quy định pháp luật đặc thù cho hoạt động bán phần vốn nhà nước cho các nhà đầu tư nước ngoài, đặc biệt là những nhà đầu tư chiến lược, là cần thiết để thu hút nguồn lực và nâng cao hiệu quả đầu tư.
Quy trình lựa chọn nhà đầu tư chiến lược nước ngoài để mua phần vốn nhà nước tại các doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp có vốn góp của nhà nước bao gồm các bước quan trọng Đầu tiên, cần xác định tiêu chí lựa chọn nhà đầu tư phù hợp với chiến lược phát triển của doanh nghiệp Tiếp theo, các nhà đầu tư tiềm năng sẽ được đánh giá dựa trên năng lực tài chính, kinh nghiệm và cam kết lâu dài Cuối cùng, quá trình thương thảo và ký kết hợp đồng sẽ diễn ra, đảm bảo quyền lợi cho cả hai bên và thúc đẩy sự phát triển bền vững của doanh nghiệp.
Danh mục các ngành, nghề, lĩnh vực sản xuất kinh doanh hạn chế tiếp cận quy định rõ những lĩnh vực mà nhà đầu tư chiến lược nước ngoài không được tham gia Đồng thời, danh mục các ngành, nghề, lĩnh vực được phép tiếp cận cũng nêu rõ điều kiện tiếp cận và tỷ lệ cho phép nắm giữ vốn điều lệ của các doanh nghiệp trong những lĩnh vực này.
+ Các chính sách ưu đãi, điều kiện ràng buộc đối với nhà đầu tư chiến lược nước ngoài mua phần vốn nhà nước tại các doanh nghiệp.
Trong giai đoạn 2021-2025, Ủy ban sẽ xem xét và lựa chọn doanh nghiệp để thực hiện cổ phần hóa và thoái vốn, dựa trên danh mục đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt Quy trình này sẽ bao gồm việc bán cổ phần cho các nhà đầu tư chiến lược nước ngoài, căn cứ vào đề xuất của doanh nghiệp Đối với giai đoạn 2026-2030, các kế hoạch và chiến lược sẽ tiếp tục được triển khai nhằm tối ưu hóa hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp trong phạm vi quản lý.
Xây dựng danh mục doanh nghiệp cổ phần hóa và bán vốn cho nhà đầu tư nước ngoài là nhiệm vụ quan trọng, trong đó xác định rõ các doanh nghiệp, thời hạn bán vốn, tỷ lệ nắm giữ và các điều kiện cần thiết cho nhà đầu tư chiến lược.
- Thực hiện việc cổ phần hóa, bán vốn theo Danh mục được phê duyệt và các quy định pháp luật.
PHẠM VI NGHIÊN CỨU, ĐỐI TƯỢNG ÁP DỤNG
- Các quy định pháp luật hiện hành quản lý việc tham gia của NĐTNN.
Thực trạng cổ phần hóa và bán vốn tại 19 tập đoàn, tổng công ty do Ủy ban đại diện chủ sở hữu đang diễn ra với nhiều thách thức Một số doanh nghiệp như PVPower, PVOil và CTCP Lọc hóa dầu Bình có vốn góp từ các tập đoàn này cũng chịu ảnh hưởng từ quá trình này Việc cải cách và tối ưu hóa hoạt động của các doanh nghiệp nhà nước là cần thiết nhằm nâng cao hiệu quả kinh doanh và thu hút đầu tư.
Sơn, EVNGENCO 2, EVNGENCO 3); Tổng công ty cổ phần Bảo hiểm Bưu điện (PTI).
Các tổ chức và cá nhân tham gia vào quá trình cổ phần hóa và thoái vốn nhà nước tại các doanh nghiệp nhà nước, cũng như các doanh nghiệp có vốn góp từ nhà nước, được Ủy ban đại diện chủ sở hữu quản lý.
Các tập đoàn, tổng công ty và doanh nghiệp có vốn góp của các tập đoàn, tổng công ty đang tìm kiếm nhà đầu tư chiến lược nước ngoài để thực hiện cổ phần hóa hoặc chuyển nhượng cổ phần Hoạt động này được thực hiện theo các quy định pháp luật và chỉ đạo của cơ quan có thẩm quyền, với sự đại diện của Ủy ban trong việc quản lý vốn nhà nước.
3 Giới hạn của Đề án
Từ cuối năm 2018, cơ quan chính phủ này đã chính thức hoạt động, đảm nhận vai trò đại diện cho quyền sở hữu vốn nhà nước.
19 tập đoàn, tổng công ty, việc xây dựng Đề án gặp phải một số giới hạn:
Đề án được xây dựng dựa trên việc tổng hợp và nghiên cứu kinh nghiệm thực tiễn từ 19 doanh nghiệp mà Ủy ban đại diện chủ sở hữu, cùng với một số doanh nghiệp có vốn góp từ các đơn vị này Ngoài ra, ý kiến đóng góp từ các chuyên gia và nhà đầu tư cũng được xem xét để đảm bảo tính khả thi và hiệu quả của đề án.
Do những hạn chế về thông tin, ngân sách nghiên cứu và tình hình dịch bệnh, Đề án chưa thể tiến hành nghiên cứu và học hỏi kinh nghiệm từ nước ngoài trong quá trình phát triển.
BỐ CỤC CỦA ĐỀ ÁN
Đề án được kết cấu chia thành 04 phần chính:
Phần II: Quan điểm, chủ trương, chính sách và quy định pháp luật hiện hành trong việc nhà đầu tư nước ngoài mua cổ phần tại doanh nghiệp nhà nước.
Phần III: Thực trạng tham gia của nhà đầu tư nước ngoài mua cổ phần tại các doanh nghiệp do Ủy ban quản lý.
Phần IV: Giải pháp, kiến nghị để khuyến khích nhà đầu tư nước ngoài tham gia mua cổ phần.
Phần V: Tổ chức thực hiện.
Các Phụ lục kèm theo.
8
QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ DOANH NGHIỆP
Khoản 2, 26, 32 Điều 4 Luật Doanh nghiệp 2020 quy định rõ về cá nhân nước ngoài, nhà đầu tư nước ngoài (NĐTNN) và tổ chức nước ngoài Nội dung này giải thích các thuật ngữ liên quan đến NĐTNN và đã dẫn chiếu đến các quy định trong Luật Đầu tư.
Điều 123 và Điều 125 quy định các hình thức chào bán cổ phần, bao gồm chào bán cổ phần cho cổ đông hiện hữu, chào bán cổ phần riêng lẻ và chào bán cổ phần ra công chúng.
Khoản 3 Điều 123 quy định rằng việc chào bán cổ phần ra công chúng, cũng như chào bán cổ phần của công ty đại chúng và các tổ chức khác, phải tuân thủ theo các quy định của pháp luật về chứng khoán.
Khoản 3 Điều 125 của Luật Đầu tư quy định rằng nhà đầu tư nước ngoài (NĐTNN) khi mua cổ phần chào bán riêng lẻ tại công ty cổ phần không phải là công ty đại chúng phải thực hiện thủ tục mua cổ phần theo quy định của Luật Đầu tư.
QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ ĐẦU TƯ
- Khoản 19, 22 Điều 3 Luật Đầu tư 2020 định nghĩa về khái niệm NĐTNN, tổ chức kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài.
Theo Điều 24 Luật Đầu tư 2020, nhà đầu tư nước ngoài cần đáp ứng các điều kiện khi góp vốn, mua cổ phần hoặc phần vốn góp của tổ chức kinh tế, bao gồm: điều kiện tiếp cận thị trường, đảm bảo an ninh quốc phòng và tuân thủ các quy định liên quan đến đất đai.
Điều 9 của Luật Đầu tư năm 2020 quy định các điều kiện tiếp cận thị trường cho nhà đầu tư nước ngoài Danh mục ngành, nghề hạn chế tiếp cận thị trường đối với nhà đầu tư nước ngoài được xác định rõ ràng, nhằm đảm bảo quản lý và bảo vệ lợi ích quốc gia.
+ Tỷ lệ sở hữu vốn điều lệ của nhà đầu tư nước ngoài trong tổ chức kinh tế; + Hình thức đầu tư;
+ Phạm vi hoạt động đầu tư;
+ Năng lực của nhà đầu tư; đối tác tham gia thực hiện hoạt động đầu tư;
Các điều kiện khác được quy định bởi luật, nghị quyết của Quốc hội, pháp lệnh, nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, nghị định của Chính phủ và các điều ước quốc tế mà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên.
Theo Khoản 5 Điều 4 Luật Đầu tư 2020, hợp đồng có ít nhất một bên là nhà đầu tư nước ngoài (NĐTNN) có thể thỏa thuận áp dụng pháp luật nước ngoài hoặc tập quán đầu tư quốc tế, miễn là không vi phạm quy định của pháp luật Việt Nam Điều này cho phép các bên linh hoạt trong việc lựa chọn khung pháp lý phù hợp với nhu cầu và điều kiện cụ thể của họ.
- Khoản 2, 3, 4 Điều 14 Luật Đầu tư 2020 quy định việc giải quyết tranh chấp trong hoạt động đầu tư kinh doanh có yếu tố NĐTNN.
- Khoản 2 Điều 26 Luật Đầu tư 2020 quy định về thủ tục đầu tư theo hình thức góp vốn, mua cổ phần, mua phần vốn góp đối với NĐTNN.
2 Nghị định số 31/2021/NĐ-CP ngày 26/3/2021 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Đầu tư
Phụ lục Ban hành kèm theo Nghị định số 31/2021/NĐ-CP quy định:
- 25 ngành, nghề chưa được tiếp cận thị trường đối với NĐTNN.
- 59 ngành, nghề tiếp cận thị trường có điều kiện đối với NĐTNN.
(Chi tiết tại Phụ lục 1, 2)
Theo Nghị định số 31/2021/NĐ-CP, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đang chủ trì và phối hợp với các Bộ, cơ quan ngang Bộ để rà soát và tập hợp các điều kiện tiếp cận thị trường cho nhà đầu tư nước ngoài trong các ngành nghề quy định Thông tin này sẽ được đăng tải trên Cổng thông tin quốc gia về đầu tư.
Các tập đoàn và tổng công ty thuộc Ủy ban đều là doanh nghiệp lớn, hoạt động đa ngành Nhiều ngành nghề chính của họ thuộc danh mục tiếp cận thị trường có điều kiện cho nhà đầu tư nước ngoài, như thăm dò, khai thác tài nguyên, thủy điện, vận tải hàng hóa và hành khách, xây dựng và quản lý cảng, sản xuất thuốc lá, và dịch vụ bưu chính viễn thông Tuy nhiên, một số doanh nghiệp nông nghiệp quản lý quỹ đất lớn ở khu vực an ninh, quốc phòng vẫn chưa mở cửa cho nhà đầu tư nước ngoài.
QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ CHỨNG KHOÁN
Luật Chứng khoán năm 2019 và Điều 139 Nghị định số 155/2020/NĐ-CP quy định chi tiết về tỷ lệ sở hữu nước ngoài trên thị trường chứng khoán Việt Nam Các quy định này áp dụng cho công ty đại chúng và doanh nghiệp cổ phần hóa khi thực hiện niêm yết và đăng ký giao dịch Ngoài ra, luật cũng đề cập đến việc nhà đầu tư nước ngoài có thể đầu tư vào các công cụ nợ của Chính phủ, trái phiếu, chứng chỉ lưu ký và chứng quyền.
QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ QUẢN LÝ, SỬ DỤNG VỐN NHÀ NƯỚC ĐẦU TƯ VÀO SẢN XUẤT, KINH DOANH TẠI DOANH NGHIỆP
1 Luật Quản lý, sử dụng vốn nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh tại doanh nghiệp năm 2014 (Luật số 69) a) Khoản 1, 2 Điều 31 Luật số 69 quy định về nguyên tắc và phương thức chuyển nhượng vốn đầu tư. b) Khoản 4 Điều 36 Luật số 69 quy định việc thu hút nhà đầu tư nước ngoài tham gia vào hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp khi thực hiện cơ cấu lại là một trong số các nội dung thực hiện cơ cấu lại vốn nhà nước tại doanh nghiệp.
2 Nghị định số 126/2017/NĐ-CP ngày 16/11/2017, Nghị định số 140/2020/NĐ-CP ngày 30/11/2020 của Chính phủ về chuyển doanh nghiệp nhà nước và công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên do doanh nghiệp nhà nước đầu tư 100% vốn điều lệ thành công ty cổ phần Điều 6 Nghị định số 126/2017/NĐ-CP ngày 16/11/2017 và 140/2020/NĐ-CP ngày 30/11/2020 của Chính phủ trong việc chuyển doanh nghiệp nhà nước và công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên do doanh nghiệp nhà nước đầu tư 100% vốn điều lệ thành công ty cổ phần quy định:
- Quyền mua cổ phần của nhà đầu tư nước ngoài.
- Việc lựa chọn nhà đầu tư chiến lược (điều kiện, quy trình lựa chọn, ).
(Chi tiết tại Phụ lục 3)
3 Nghị định số 91/2015/NĐ-CP ngày 13/10/2015, Nghị định số 32/2018/NĐ-CP ngày 08/3/2018, Nghị định số 140/2020/NĐ-CP ngày 30/11/2020 của Chính phủ về đầu tư vốn nhà nước vào doanh nghiệp và quản lý, sử dụng vốn, tài sản tại doanh nghiệp Điều 29a Nghị định số 91/2015/NĐ-CP (sửa đổi, bổ sung tại khoản 16 Điều 2Nghị định số 140/2020/NĐ-CP) quy định về phương thức thực hiện chuyển nhượng vốn đầu tư ra ngoài của doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ đối với trường hợp chuyển nhượng vốn tại công ty cổ phần đã niêm yết hoặc đăng ký giao dịch trên thị trường chứng khoán và trường hợp chuyển nhượng vốn tại công ty cổ phần chưa niêm yết (phương thức, trình tự, hồ sơ, ).
QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ HOẠT ĐỘNG THƯƠNG MẠI
Thông tư số 34/2014/TT-BCT của Bộ Công Thương, ban hành ngày 24/12/2013, quy định lộ trình cho hoạt động mua bán hàng hóa của doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tại Việt Nam Thông tư này nêu rõ danh mục hàng hóa mà các doanh nghiệp này không được thực hiện quyền xuất khẩu, nhập khẩu và phân phối.
(Chi tiết tại Phụ lục 4)
QUY ĐỊNH TẠI CÁC ĐIỀU ƯỚC/CAM KẾT QUỐC TẾ
Đầu tư và kinh doanh của nhà đầu tư nước ngoài tại Việt Nam không chỉ phải tuân thủ các quy định pháp luật trong nước mà còn phải đáp ứng các điều kiện và tiêu chí theo các cam kết quốc tế mà Việt Nam tham gia, bao gồm các cam kết trong WTO và các hiệp định thương mại tự do khu vực, song phương và đa phương.
- Hiệp định Thương mại tự do giữa Việt Nam và Liên minh Châu Âu
(EVFTA): http://evfta.moit.gov.vn/
- Hiệp định đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP): http://cptpp.moit.gov.vn/
- Hiệp định Đối tác Kinh tế Việt Nam - Nhật Bản (VJEPA): https://trungtamwto.vn/fta/187-viet-nam -nhat-ban/1
- Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - Hàn Quốc (VKFTA): https://trungtamwto.vn/fta/189-viet-nam -han-quoc/1
- Quy định của WTO: https://trungtamwto.vn/chuyen-de/192-van-kien-co- ban- cua-wto
Việt Nam là thành viên của nhiều hiệp định và cam kết quốc tế, trong đó có các hiệp định thương mại tự do và đối tác Những cam kết này chủ yếu ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động thương mại và trao đổi hàng hóa, sản phẩm, nguyên vật liệu giữa Việt Nam và các bên liên quan Do đó, Đề án chỉ đề cập một cách tổng quát đến các nội dung của các điều ước này mà không đi sâu vào nghiên cứu chi tiết.
12
THỰC TRẠNG NHÀ ĐẦU TƯ NƯỚC NGOÀI THAM GIA MUA CỔ PHẦN TẠI CÁC
Trong số 07 tập đoàn, tổng công ty do Ủy ban thực hiện quyền đại diện chủ sở hữu, có 02 doanh nghiệp hoạt động theo mô hình công ty cổ phần với sự tham gia của cổ đông chiến lược nước ngoài là VNA và Petrolimex Đồng thời, 02 doanh nghiệp Vinafor và Vinafood2 có sự tham gia của cổ đông chiến lược trong nước (CTCP Tập đoàn T&T) Ba doanh nghiệp còn lại là VIMC, ACV và VRG không có sự tham gia của cổ đông chiến lược.
Nhiều doanh nghiệp có vốn từ các tập đoàn và tổng công ty đã tiến hành bán vốn cho nhà đầu tư nước ngoài, với một số trường hợp thành công và một số chưa đạt kết quả như mong đợi.
1 Một số trường hợp nhà đầu tư nước ngoài mua cổ phần thành công
TT Doanh nghiệp Kết quả thoái vốn
+ Năm 2016: (1) F&N BEV Manufacturing Pte.Ltd và (2)
1 SCIC F&N Dairy Investment Pte.Ltd (9%);
+ Năm 2017: Platinum Victory Pte.Ltd (3,33%).
- Thoái vốn tại CTCP Nhựa Bình Minh (29.49%) năm 2018 cho: The Nawaplastic Industries (Saraburi) Co., Ltd.
- Thoái vốn tại Công ty TNHH 2TV Phân bón Việt Nhật (18,92%) cho đối tác liên doanh nước ngoài là Central Glass
- Thoái vốn tại CTCP Pin Hà Nội (19,01%) cho GP Batteries International Limited.
Cổ phần hóa, phát hành 103.528.476 CP (tương đương 8%
3 Petrolimex Vốn điều lệ) cho đối tác Chiến lược nước ngoài là Tập đoàn
JXTG Nippon Oil & Energy của Nhật Bản (nay là ENEOSCorporation).
- Cổ phần hóa Tổng công ty Dầu Việt Nam: bán cho NĐTNN là 68.476.018 cổ phần (đạt 33% so với khối lượng cổ phần chào bán; chiếm khoảng 6,8% vốn điều lệ).
Cổ phần hóa Tổng công ty Điện lực Dầu khí Việt Nam đã thành công trong việc bán 284.442.277 cổ phần cho nhà đầu tư nước ngoài, đạt 60% so với khối lượng chào bán và chiếm khoảng 12% vốn điều lệ của công ty.
Công ty TNHH MTV Lọc - Hóa dầu Bình Sơn đã thực hiện cổ phần hóa với việc bán ra 147.000.000 cổ phần cho nhà đầu tư nước ngoài, đạt 60% khối lượng chào bán và chiếm khoảng 4,7% vốn điều lệ của công ty.
Công ty TNHH Hóa dầu Long Sơn đã quyết định thoái toàn bộ vốn 863,39 tỷ đồng, tương đương 29% vốn điều lệ, cho Công ty SCG Chemicals của Thái Lan, một đối tác nước ngoài và cũng là thành viên góp vốn tại doanh nghiệp.
Cổ phần hóa, bán 107.668.938 cổ phần (8,771% vốn điều lệ)
5 VNA tương đương 2.261 tỷ đồng cho cổ đông chiến lược Nhật Bản là ANA Holdings Inc.
6 Vinacafe Vinacafe đã thoái vốn tại CTCP Vinacafe Biên Hòa cho Quỹ đầu tư Giao Ling Fund (Hồng Kông) 23,13% năm 2013.
Nguồn: Số liệu theo báo cáo của doanh nghiệp
2 Một số trường hợp nhà đầu tư nước ngoài mua cổ phần không thành công
TT Doanh nghiệp Kết quả thoái vốn
Giai đoạn 2012 - 2015, việc triển khai cổ phần hóa Công ty TNHH MTV Xe lửa Gia Lâm và Công ty TNHH MTV Xe lửa
1 VNR Dĩ An của VNR đã không đạt được thỏa thuận với Tập đoàn
Jin Xin (Trung Quốc) do vướng mắc về ngành nghề, tỷ lệ sở hữu và vấn đề nhà đất.
Năm 2018, trong quá trình tìm kiếm nhà đầu tư chiến lược nước ngoài, EVNGENCO3 đã chủ động triển khai nhiều giải pháp nhằm thu hút nhà đầu tư chất lượng cao Kết quả, công ty đã nhận được sự quan tâm từ 5 nhà đầu tư nước ngoài, trong đó có 4 nhà đầu tư đáp ứng các tiêu chí đề ra.
Việc tìm kiếm nhà đầu tư chiến lược đã không thành công do những khó khăn trong quá trình triển khai, bao gồm việc chưa có hướng dẫn về Quy chế đấu giá và thời gian diễn ra gấp Điều này khiến các nhà đầu tư chiến lược không có đủ thời gian để nghiên cứu và đánh giá toàn diện về doanh nghiệp, dẫn đến việc họ chưa đưa ra quyết định đầu tư.
Nguồn: Số liệu theo báo cáo của doanh nghiệp(Chi tiết tại Phụ lục 5)
II HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA DOANH NGHIỆP SAU KHI CÓ SỰ
THAM GIA CỦA CỔ ĐÔNG NƯỚC NGOÀI
1 Tập đoàn, tổng công ty thuộc Ủy ban
Petrolimex đã khẳng định vị thế của mình như một doanh nghiệp đại chúng lớn trong top VN30, với cơ cấu cổ đông hiện tại gồm hơn 100 quỹ và tổ chức nước ngoài Công ty cũng có vốn hóa nằm trong nhóm các công ty lớn nhất trên sàn chứng khoán Việt Nam.
Việc lựa chọn ANA làm nhà đầu tư chiến lược nước ngoài đã giúp VNA nâng cao vị thế, uy tín và giá trị thương hiệu, đồng thời mở rộng cơ hội tiếp cận nguồn vốn từ thị trường vốn và chứng khoán Sự tham gia của ANA không chỉ cải thiện tình hình tài chính của VNA mà còn mang lại những lợi ích lâu dài từ hợp tác chiến lược giữa hai bên.
Cơ hội mở rộng thị trường và nâng cao chất lượng dịch vụ không chỉ giúp tăng sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế mà còn tạo điều kiện cho sự hợp tác hỗ trợ và chuyển giao kinh nghiệm quản trị theo tiêu chuẩn của các hãng hàng không hàng đầu thế giới.
Việc tăng cường hợp tác hàng không giữa Việt Nam và Nhật Bản không chỉ mở rộng mạng bay nội địa của hai nước mà còn kết nối các đường bay khác mà hai bên có thế mạnh Sự hợp tác này sẽ giúp Vietnam Airlines (VNA) mở rộng mạng lưới đường bay, đặc biệt là các chuyến bay xuyên Thái Bình Dương tới Bắc Mỹ.
VNA được ANA hỗ trợ thông qua các hợp đồng kỹ thuật nhằm nâng cao năng lực quản trị, giúp vận hành hiệu quả một hãng hàng không lớn Sự hỗ trợ này không chỉ duy trì và cải thiện chất lượng dịch vụ mà còn tối ưu hóa đường bay, sử dụng hiệu quả nguồn lực, và đào tạo chuyên ngành cho phi công, kỹ sư, cũng như quản lý các cấp.
- Theo đánh giá của Brand Finance, giá trị thương hiệu của VNA vào năm
Năm 2018, giá trị thương hiệu của VNA đã tăng gấp đôi so với năm 2016, đạt 416 triệu USD, và VNA đã lọt vào top 16 doanh nghiệp có giá trị thương hiệu lớn nhất Việt Nam vào năm 2020.
ANA có một đại diện trong Hội đồng quản trị của VNA, giúp đảm bảo quyền lợi và lợi ích của ANA với tư cách là cổ đông và thành viên ban lãnh đạo VNA.
2 Doanh nghiệp nhà nước đã cổ phần hóa đạt hiệu quả cao
Ủy ban đã nghiên cứu trường hợp của Tổng công ty cổ phần Bảo hiểm Bưu Điện (PTI), một doanh nghiệp nhà nước đã cổ phần hóa Sau hơn 5 năm có sự tham gia của cổ đông chiến lược Dongbu (DB Insurance), PTI đã đạt được sự phát triển vượt bậc.
TỒN TẠI, HẠN CHẾ VÀ NGUYÊN NHÂN TRONG VIỆC THU HÚT NĐTCLNN MUA CỔ PHẦN TẠI CÁC DOANH NGHIỆP
Mặc dù đã đạt được một số kết quả tích cực, việc thu hút các nhà đầu tư nước ngoài, đặc biệt là các nhà đầu tư chiến lược tham gia mua cổ phần nhà nước tại các doanh nghiệp thuộc Ủy ban vẫn gặp một số hạn chế nhất định.
- Các trường hợp thoái vốn chưa thực sự nhận được nhiều sự quan tâm của các nhà đầu tư.
- Một số trường hợp có nhà đầu tư nước ngoài quan tâm nhưng quá trình mua, bán vốn lại không thành công.
Một số doanh nghiệp có sự tham gia của các nhà đầu tư nước ngoài nhưng với tỷ lệ sở hữu thấp, dẫn đến vai trò của họ chủ yếu là nhà đầu tư tài chính, không phải nhà đầu tư chiến lược Điều này khiến họ không đủ điều kiện để chi phối, ít tham gia vào công tác điều hành và hạn chế khả năng cải thiện cũng như chuyển giao công nghệ tiên tiến, từ đó không đạt được hiệu quả như kỳ vọng.
Pháp luật hiện hành về lựa chọn nhà đầu tư chiến lược, bao gồm cả nhà đầu tư trong nước và nước ngoài, được quy định tại Nghị định số 126/2017/NĐ-CP Tuy nhiên, quy định này chưa phân biệt rõ ràng giữa nhà đầu tư chiến lược nước ngoài và trong nước khi tham gia mua cổ phần doanh nghiệp cổ phần hóa và thoái vốn Hơn nữa, các quy định hiện tại chủ yếu tập trung vào nghĩa vụ và trách nhiệm của nhà đầu tư, trong khi chưa đề cập đến quyền lợi, lợi ích và cơ chế hoạt động cho họ.
(1) Quy định pháp luật về cổ phần hóa, thoái vốn nhà nước
Theo quy định pháp luật hiện hành, nhà đầu tư có thể tham gia mua cổ phần của doanh nghiệp nhà nước thông qua hai hình thức: cổ phần hóa doanh nghiệp và chuyển nhượng phần vốn nhà nước tại công ty cổ phần Tuy nhiên, vẫn tồn tại một số vướng mắc trong việc thu hút nhà đầu tư cá nhân và tổ chức tham gia mua cổ phần theo từng hình thức này.
Cổ phần hóa doanh nghiệp (bán cổ phần lần đầu):
Cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước hiện nay tuân theo Nghị định số 126/2017/NĐ-CP và Nghị định số 140/2020/NĐ-CP Quy trình lựa chọn và giá bán cổ phần cho các nhà đầu tư chiến lược được thực hiện theo các quy định cụ thể nhằm đảm bảo tính minh bạch và công bằng trong quá trình cổ phần hóa.
Trình tự lựa chọn nhà đầu tư chiến lược và xác định giá khởi điểm bán cổ phần lần đầu cho các nhà đầu tư chiến lược, bao gồm cả nhà đầu tư trong nước và nước ngoài, được quy định tại khoản 3 Điều 6 Nghị định số 126/2017/NĐ-CP.
CP và khoản 3 Điều 1 Nghị định số 140/2020/NĐ-CP còn vướng mắc như sau:
Trong vòng 20 ngày kể từ khi thông báo được đăng, doanh nghiệp cổ phần hóa sẽ rà soát hồ sơ đăng ký của các nhà đầu tư chiến lược và tổng hợp danh sách những nhà đầu tư đủ điều kiện Danh sách này sẽ được trình lên Ban Chỉ đạo để báo cáo cơ quan đại diện chủ sở hữu phê duyệt Việc lựa chọn và tổ chức đăng ký mua cổ phần cho các nhà đầu tư chiến lược phải hoàn tất trước khi công bố thông tin về việc bán cổ phần lần đầu ra công chúng.
Giá bán cho các nhà đầu tư chiến lược được xác định dựa trên giá IPO và phương thức bán, có thể là thỏa thuận hoặc đấu giá Sự phụ thuộc này còn liên quan đến giá đấu thành công bình quân từ kết quả của cuộc đấu giá công khai ra công chúng.
Theo quy định hiện hành, khi các nhà đầu tư nộp hồ sơ đăng ký làm nhà đầu tư chiến lược, mức giá tối thiểu cho việc mua cổ phần tại doanh nghiệp vẫn chưa được xác định, điều này gây khó khăn cho họ trong việc đưa ra quyết định đầu tư Thời gian lựa chọn nhà đầu tư chiến lược cũng là một yếu tố quan trọng cần được xem xét.
Theo quy định tại Bước 4 Phụ lục I Nghị định số 126/2017/NĐ-CP, thời gian lựa chọn nhà đầu tư chiến lược là 20 ngày kể từ ngày thông báo được đăng Trong khoảng thời gian này, doanh nghiệp cổ phần hóa cần rà soát hồ sơ đăng ký và tổng hợp danh sách các nhà đầu tư chiến lược đủ điều kiện tham gia mua cổ phần, sau đó trình Ban Chỉ đạo để báo cáo cơ quan đại diện chủ sở hữu ban hành Quyết định phê duyệt.
Việc lựa chọn các nhà đầu tư chiến lược đủ điều kiện tham gia mua cổ phần cần được thực hiện trước khi tiến hành bán đấu giá công khai.
Quy định này gây ra khó khăn cho nhà đầu tư chiến lược nước ngoài, cụ thể:
Quá trình 20 ngày là quá ngắn để thực hiện đầy đủ các bước cần thiết trong việc đầu tư chiến lược Đầu tiên, nhà đầu tư cần nắm bắt thông tin, tiến hành rà soát, phân tích và đánh giá để đưa ra quyết định và nộp hồ sơ đăng ký Tiếp theo, doanh nghiệp phải đánh giá hồ sơ, tổng hợp danh sách các nhà đầu tư đủ điều kiện và báo cáo cho cơ quan chủ sở hữu Cuối cùng, cơ quan chủ sở hữu sẽ ra quyết định phê duyệt.
Việc lựa chọn các nhà đầu tư chiến lược đủ điều kiện tham gia mua cổ phần cần được thực hiện trước khi tổ chức bán đấu giá cổ phần công khai.
EVNGENCO3 vẫn chưa thể công bố mức giá tối thiểu cho nhà đầu tư chiến lược khi mua cổ phần do cuộc đấu giá IPO chưa diễn ra, dẫn đến việc chưa có giá đấu thành công bình quân Việc này sẽ làm chậm quá trình IPO, vì cần chờ kết quả từ việc lựa chọn và tổ chức đăng ký mua cổ phần của nhà đầu tư chiến lược Thời gian hoàn thành bán cổ phần vẫn chưa được xác định.
Theo Điều 38 Nghị định số 126/2017/NĐ-CP, doanh nghiệp phải hoàn thành việc bán cổ phần trong thời gian 04 tháng kể từ ngày có quyết định phê duyệt phương án cổ phần hóa Việc bán cổ phần bao gồm cả hình thức bán theo phương thức bảo lãnh phát hành và bán thỏa thuận trực tiếp.
Quy định này gây ra khó khăn cho nhà đầu tư chiến lược nước ngoài, cụ thể: