Chương trình tổng thể của Bộ GDĐT đã đề ra mục tiêu của giáo dục THPT là: “giúp học sinh tiếp tục phát triển những phẩm chất, năng lực cần thiết đối với người lao động, ý thức và nhân cách công dân; khả năng tự học và ý thức học tập suốt đời”1. Năng lực tự học là một trong những năng lực chung cần được hình thành và phát triển cho học sinh THPT. Ngoài việc nâng cao kết quả học tập, tự học còn tạo điều kiện phát triển và rèn luyện khả năng hoạt động độc lập, sáng tạo, trên cơ sở đó tạo điều kiện và cơ hội cho người học tự học suốt đời. Phát triển thói quen và năng lực tự học đồng nghĩa với việc học sinh đã chuẩn bị cho mình một hành trang vững vàng để bước vào cuộc sống một cách tự tin, bản lĩnh. Trước diễn biến phức tạp của dịch Covid19, việc học tập của học sinh cũng phải thay đổi để thích nghi với bối cảnh mới. Trong giai đoạn này, nhiều trường học đã thay hình thức học tập trung bằng trực tuyến. Điều đó cho thấy sự cần thiết của vấn đề phát triển thói quen và năng lực tự học cho học sinh.
CÂU HỎI NGHIÊN CỨU VÀ GIẢ THUYẾT KHOA HỌC 1
Câu hỏi nghiên cứu 1
- Năng lực tự học là gì? Tầm quan trọng của việc phát triển thói quen và năng lực tự học đối với học sinh THPT?
- Nguyên nhân nào dẫn đến năng lực tự học của học sinh THPT chưa phát triển?
- Vì sao phải phát triển thói quen và năng lực tự học của học sinh THPT?
- Xây dựng kế hoạch học tập như thế nào để phát triển thói quen và năng lực tự học của học sinh THPT?
Giả thuyết khoa học 1
Học sinh có thể nâng cao thói quen và năng lực tự học thông qua việc xây dựng kế hoạch học tập khoa học Điều này không chỉ tăng cường hiệu quả của việc tự học mà còn giúp học sinh tiếp cận tri thức một cách chủ động, độc lập và sáng tạo.
1 Thủ tướng Chính phủ (2012) Quyết định số 711/QĐ-TTg ngày 13/06/2012, phê duyệt “Chiến lược phát triển giáo dục 2011-2020”.
TỔNG QUÁT VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 2
Lý thuyết về năng lực tự học 2
1.1 Khái niệm tự học và năng lực tự học
Tự học được nhìn nhận từ nhiều khía cạnh và hình thức khác nhau, theo các tác giả trong và ngoài nước Thái Duy Tuyên định nghĩa rằng "tự học là hoạt động độc lập chiếm lĩnh tri thức, kỹ năng, kỹ xảo của người học."
Tự học là quá trình mà người học chủ động tìm kiếm và tiếp thu tri thức khoa học cũng như rèn luyện kỹ năng thực hành mà không cần sự hướng dẫn trực tiếp từ giáo viên hay sự quản lý của cơ sở đào tạo Theo Nguyễn Cảnh Toàn, tự học không chỉ đơn thuần là hoạt động trí tuệ mà còn liên quan đến việc sử dụng các khả năng khác nhau, bao gồm cả cảm xúc và quan điểm sống, để chiếm lĩnh và biến tri thức thành sở hữu cá nhân.
Tự học là quá trình mà người học chủ động thực hiện các nhiệm vụ học tập để nắm vững tri thức và phát triển kỹ năng Đây là hoạt động tích cực và tự giác, nhằm đạt được mục tiêu học tập cá nhân Quá trình tự học được thực hiện qua các bước cụ thể để đảm bảo hiệu quả.
(1) Xác định mục tiêu, động lực học tập
(2) Lựa chọn các nguồn hỗ trợ từ bên ngoài
(3) Xây dựng kế hoạch và phương pháp học tập
(4) Quản lý và đánh giá kết quả
(5) Xây dựng môi trường thực hành tri thức
Năng lực tự học là khả năng tự giác xác định nhiệm vụ học tập, chủ động đặt ra mục tiêu và nỗ lực thực hiện Người học cần áp dụng các phương pháp học tập hiệu quả, khắc phục sai sót và hạn chế của bản thân thông qua tự đánh giá hoặc nhận xét từ người khác Bên cạnh đó, việc biết tự tìm kiếm sự hỗ trợ khi gặp khó khăn trong học tập cũng là một yếu tố quan trọng trong năng lực tự học.
1.2 Vai trò của hoạt động tự học đối với học sinh THPT
Trong quá trình học tập của học sinh THPT, hoạt động tự học có những vai trò sau:
Nâng cao kiến thức và hiệu quả học tập là điều cần thiết trong quá trình tự học Học sinh cần vận dụng năng lực trí tuệ để giải quyết vấn đề, trở thành chủ thể của quá trình nhận thức Điều này bao gồm việc tự tìm tòi, đào sâu suy nghĩ và phê phán, từ đó giúp hiểu kiến thức một cách sâu sắc hơn.
Việc phát triển khả năng tự học cho học sinh giúp họ tự giải quyết các vấn đề học tập và áp dụng kiến thức vào thực tiễn Qua quá trình tự học, học sinh chiếm lĩnh kiến thức thông qua các hoạt động tư duy, từ đó có khả năng thu thập và xử lý thông tin Họ biết cách vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn và tự kiểm tra, đánh giá hiệu quả học tập của bản thân.
Hình thành kỹ năng và phương pháp học tập khoa học là điều quan trọng trong quá trình tự học Qua việc lặp đi lặp lại các thao tác tư duy, người học không chỉ củng cố kiến thức mà còn phát triển những kỹ năng cần thiết cho việc tiếp thu và ứng dụng kiến thức hiệu quả.
Tự học là nền tảng quan trọng trong quá trình học tập của học sinh Như Bác Hồ đã nhấn mạnh, “về cách học phải lấy tự học làm cốt”, điều này cho thấy việc tự học không chỉ giúp học sinh phát triển kiến thức mà còn rèn luyện kỹ năng tư duy độc lập Việc áp dụng các phương pháp học tập hiệu quả sẽ giúp học sinh nắm vững kiến thức và tự tin hơn trong việc học.
Tự học giúp học sinh rèn luyện tư duy thông qua các thao tác như so sánh, phân tích, tổng hợp và khái quát Khi đối mặt với những nhiệm vụ ngày càng cao, học sinh phải vận dụng kiến thức để giải quyết vấn đề, từ đó nâng cao kỹ năng và năng lực tư duy Quá trình này không chỉ giúp học sinh phát triển tư duy mà còn trang bị cho họ khả năng giải quyết vấn đề hiệu quả hơn.
Trong thời đại bùng nổ thông tin hiện nay, việc nâng cao khả năng tiếp nhận thông tin cho học sinh là rất quan trọng Với sự đa dạng của các nguồn thông tin và phương thức cung cấp, kỹ năng tự học tốt sẽ giúp học sinh khai thác và vận dụng hiệu quả kho tàng kiến thức phong phú xung quanh.
Chủ tịch Hồ Chí Minh là tấm gương sáng về tinh thần tự học, coi đó là phương thức chủ yếu để nâng cao trình độ bản thân Tinh thần tự học của Người vẫn giữ nguyên giá trị và có ý nghĩa giáo dục sâu sắc cho sự nghiệp giáo dục - đào tạo của dân tộc Trong mọi thời đại, tự học luôn đóng vai trò quan trọng, quyết định thành công và góp phần vào sự phát triển toàn diện của con người.
1.3 Các biểu hiện và mức độ về năng lực tự học của học sinh THPT
Theo chương trình giáo dục phổ thông tổng thể, năng lực tự học là một trong ba năng lực cốt lõi cần thiết cho học sinh Bộ GD-ĐT đã xác định yêu cầu về năng lực tự học và tự hoàn thiện cho học sinh THPT, nhằm phát triển khả năng học tập độc lập và tự chủ trong quá trình học.
- Xác định được nhiệm vụ học tập dựa trên kết quả đã đạt được; biết đặt mục tiêu học tập chi tiết, cụ thể, khắc phục những hạn chế
Đánh giá và điều chỉnh kế hoạch học tập giúp hình thành phương pháp học riêng, đồng thời tìm kiếm và lựa chọn tài liệu phù hợp với mục tiêu học tập Việc ghi chép thông tin bằng các hình thức thuận lợi sẽ hỗ trợ quá trình ghi nhớ và có thể được sử dụng, bổ sung khi cần thiết.
Trong quá trình học tập, việc tự nhận diện và điều chỉnh những sai sót cũng như hạn chế của bản thân là rất quan trọng Điều này giúp người học rút ra kinh nghiệm quý báu để áp dụng vào các tình huống khác nhau Hơn nữa, khả năng tự điều chỉnh phương pháp học tập sẽ nâng cao hiệu quả học tập và phát triển bản thân.
- Biết thường xuyên tu dưỡng theo mục tiêu phấn đấu cá nhân và các giá trị công dân
Dựa vào yêu cầu về năng lực tự học và tự hoàn thiện cho học sinh THPT, chúng ta có thể xác định cấu trúc khung năng lực tự học bao gồm 4 thành tố chính và 9 biểu hiện cụ thể, như được trình bày trong bảng 1.
TT Năng lực tự học thành phần Các biểu hiện
1 Hình thành động cơ tự học 1) Hứng thú tự học
2 Xây dựng kế hoạch tự học 3) Xác định mục tiêu học tập
4) Xác định nhiệm vụ học tập
3 Thực hiện kế hoạch tự học
5) Thu thập/tìm kiếm thông tin
6) Lựa chọn và xử lí thông tin
4 Tự đánh giá và điều chỉnh
8) Nhận ra những ưu, nhược điểm của bản thân dựa trên kết quả đạt được
9) Khắc phục và điều chỉnh những sai sót, hạn chế, tự điều chỉnh cách học
Bảng 1 Cấu trúc khung năng lực tự học của học sinh THPT
Lý thuyết về xây dựng kế hoạch học tập 4
2.1 Kế hoạch và xây dựng kế hoạch học tập
Kế hoạch là một chuỗi các hoạt động và công việc được tổ chức theo một trình tự cụ thể, nhằm xác định các biện pháp hiệu quả nhất để đạt được các mục tiêu đã đề ra.
Kế hoạch học tập là một lịch trình có tổ chức, xác định thời gian và mục tiêu học tập Học sinh THPT cần thiết lập một lịch trình riêng cho việc học hàng ngày và hàng tuần Lịch trình này nên bao gồm các nhiệm vụ học tập cụ thể để đạt hiệu quả cao nhất.
1 Năng lực tự học chưa hình thành
4 Tự học chủ động, sáng tạo
Hình 1 Mức độ đánh giá năng lực tự học của học sinh THPT
5 đến việc học như hoạt động của các môn học, bài kiểm tra và kỳ thi, cũng như thời hạn cho các dự án học tập
Xây dựng kế hoạch học tập là việc thiết lập một thời gian biểu hợp lý nhằm đạt được kết quả học tập hiệu quả trong một khoảng thời gian nhất định Mỗi người học cần tạo ra một kế hoạch phù hợp với nhu cầu cá nhân, có thể điều chỉnh khi cần thiết, nhưng việc tuân thủ kế hoạch đã đề ra là rất quan trọng.
2.2 Vai trò của việc xây dựng kế hoạch học tập
Xây dựng một kế hoạch học tập hợp lý là yếu tố quan trọng giúp học sinh chủ động quản lý thời gian và nâng cao hiệu quả học tập, đặc biệt trong bối cảnh các trường học chuyển sang dạy học trực tuyến do đại dịch Covid-19 Kế hoạch học tập không chỉ giúp học sinh nâng cao ý thức kỷ luật tự giác mà còn khuyến khích quyết tâm hoàn thành việc học mà không cần sự nhắc nhở liên tục từ người khác Hơn nữa, việc này còn giúp học sinh đánh giá tiềm năng học tập của bản thân, phát triển tư duy sáng tạo và khả năng chủ động trong mọi tình huống.
Xây dựng một kế hoạch học tập rõ ràng giúp học sinh xác định mục tiêu học tập và các yêu cầu cần thiết để đạt được mục tiêu đó Khi có kế hoạch phù hợp và thực hiện nghiêm túc, học sinh sẽ vượt qua khó khăn và đạt kết quả cao trong học tập Bên cạnh đó, bản kế hoạch học tập còn truyền cảm hứng, tạo động lực và thúc đẩy tính tự giác cho mỗi học sinh.
2.3 Các bước xây dựng kế hoạch học tập
(1) Phân tích khả năng của bản thân ở từng môn học và từng kỹ năng, để đặt ra những mục tiêu phù hợp
(2) Đánh giá điểm mạnh – yếu của bản thân, mức độ quan trọng của từng môn học
(3) Phân tích những thói quen ảnh hưởng đến việc học của bản thân
(4) Xem lại lịch học, thời gian biểu, tính toán chi phí (nếu cần) để đạt được mục tiêu
Bước 2 Xây dựng kế hoạch học tập:
(1) Tên kỹ năng/môn học
(2) Mục tiêu của bản thân
(3) Thời gian hoàn thành mục tiêu
(4) Các nhiệm vụ nhỏ cần thực hiện để đạt được mục tiêu
Bước 3 Thực hiện và chỉnh sửa:
(1) Thực hiện theo kế hoạch đã xây dựng
(2) Điều chỉnh những nội dung chưa hợp lý
(3) Đánh giá tiến độ học tập cùng kết quả đạt được.
QUY TRÌNH VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 6
Quy trình tiến hành 6
Mục đích của nghiên cứu là tìm hiểu lịch sử vấn đề, các phương pháp tiếp cận và kết quả nghiên cứu đã có, từ đó xây dựng hệ thống khái niệm, công cụ và phương pháp tiếp cận phù hợp với mục tiêu nghiên cứu.
(1) Tự học và năng lực tự học
(2) Vai trò của hoạt động tự học đối với học sinh THPT
(3) Các biểu hiện và mức độ về năng lực tự học của học sinh THPT
(4) Kế hoạch và xây dựng kế hoạch học tập
(5) Vai trò của việc xây dựng kế hoạch học tập
(6) Các bước xây dựng kế hoạch học tập
♦ Đối tượng, thời gian và địa bàn khảo sát:
(1) Đối tượng: Học sinh bậc THPT đang học tại các trường trên địa bàn huyện Krông Nô, tỉnh Đăk Nông
(2) Thời gian: Từ ngày 16/8/2021 đến ngày 26/11/2021
(3) Địa điểm: Các trường THPT trên địa bàn huyện Krông Nô
Nghiên cứu được thực hiện trên 344 học sinh từ các khối 10, 11, 12 tại các trường THPT Krông Nô, THPT Trần Phú, THPT Hùng Vương và PTDTNT THCS và THPT Krông Nô.
(1) Khảo sát thực trạng nhằm đánh giá và xếp loại năng lực tự học của học sinh
(2) Xác định những kỹ năng giúp phát triển năng lực tự học còn thiếu ở học sinh
Phân tích kết quả thực trạng giáo dục hiện nay là bước quan trọng để đề xuất giải pháp xây dựng kế hoạch học tập hiệu quả Mục tiêu là phát triển thói quen và năng lực tự học của học sinh THPT Việc này không chỉ giúp học sinh tự tin hơn trong việc tiếp thu kiến thức mà còn trang bị cho các em kỹ năng tự học cần thiết cho tương lai.
(4) Khảo sát mức độ hiệu quả của các giải pháp
♦ Các giai đoạn và nội dung khảo sát:
Giai đoạn 1 (12/9/2021 - 02/10/2021) nhằm mục đích sử dụng phiếu điều tra để khảo sát nhận thức của học sinh THPT tại huyện Krông Nô về năng lực tự học, bao gồm các biểu hiện và nguyên nhân liên quan.
Giai đoạn 2 diễn ra từ ngày 16/10/2021 đến 26/11/2021, trong đó thực hiện việc sử dụng phiếu điều tra và phỏng vấn một số học sinh để tìm hiểu sâu về nguyên nhân ảnh hưởng đến nhận thức của học sinh về năng lực tự học Nghiên cứu cũng nhằm xác định các giải pháp cụ thể mà học sinh đã áp dụng và đánh giá hiệu quả của những giải pháp đó, đồng thời tham khảo ý kiến của học sinh về các phương pháp mới được thực hiện trong đề tài.
Phương pháp nghiên cứu 7
2.1 Phương pháp thu thập và phân tích số liệu
Nghiên cứu về năng lực tự học của học sinh THPT bao gồm khái niệm, quá trình và vai trò của tự học, với tài liệu từ báo, tạp chí, sách và các trang web uy tín Qua việc phân tích các tài liệu này, chúng ta có thể đánh giá nhận thức về năng lực tự học từ nhiều khía cạnh, như hiện trạng nhận thức, biểu hiện và các yếu tố ảnh hưởng Đồng thời, đề xuất giải pháp xây dựng kế hoạch học tập sẽ giúp nâng cao nhận thức và phát triển thói quen tự học cho học sinh THPT tại huyện Krông Nô.
Liên kết và sắp xếp tài liệu lý thuyết đã thu thập là bước quan trọng để xây dựng một hệ thống lý thuyết toàn diện và sâu sắc về năng lực tự học của học sinh THPT Việc tìm hiểu các tài liệu và văn bản sẽ giúp tạo ra cái nhìn rõ ràng hơn về vấn đề này.
Hai phương pháp phân tích và tổng hợp được áp dụng trong nghiên cứu phát triển thói quen và năng lực tự học.
Do hạn chế về thời gian và tình hình thực tế, tôi đã chọn huyện Krông Nô làm địa bàn nghiên cứu, tập trung vào đối tượng là học sinh lớp 10.
11, 12 tại các trường THPT trên địa bàn huyện Krông Nô làm khách thể nghiên cứu
2.4 Phương pháp điều tra xã hội học (phương pháp Anket)
Khảo sát trực tuyến được thực hiện qua Google Biểu mẫu tại các trường PTDTNT THCS & THPT Krông Nô, THPT Trần Phú và THPT Hùng Vương nhằm thu thập thông tin và ý kiến từ học sinh.
(2) Khảo sát bằng hình thức phát phiếu trực tiếp đối với mẫu điều tra tại trường THPT Krông Nô
Bước 1: Xác định mẫu điều tra:
(1) Học sinh đang học tại các trường THPT trên đại bàn huyện Krông Nô
(2) Giáo viên hiện đang giảng dạy tại các trường THPT trên địa bàn huyện Krông Nô
Bước 2: Thiết kế mẫu phiếu điều tra:
Mẫu phiếu điều tra (1) dành cho học sinh gồm 20 câu hỏi, trong đó có 19 câu hỏi đóng và 1 câu hỏi mở
Mẫu phiếu điều tra (2) dành cho giáo viên gồm 4 câu hỏi, trong đó có 3 câu hỏi đóng và 1 câu hỏi mở
Mẫu phiếu điều tra (3) chung cho giáo viên và học sinh nhằm khảo sát về mức độ cần thiết và tính khả thi của các nhóm giải pháp
Bước 3: Điều tra thử: Điều tra thử 3 mẫu phiếu đã thiết kế nhằm phát hiện ra những sai sót và điều chỉnh
Bước 4: Chuẩn lại phiếu điều tra
Bước 5: Tiến hành khảo sát – thu thập phiếu điều tra
Trong giai đoạn 1, chúng tôi đã thu thập được 218 phản hồi từ học sinh và 25 phản hồi từ giáo viên tại 3 trường THPT khác nhau, cùng với 126 phiếu khảo sát của học sinh và 45 phiếu khảo sát của giáo viên từ trường THPT Krông Nô.
Trong giai đoạn 2, chúng tôi đã thu thập được 263 phản hồi từ học sinh và 17 phản hồi từ giáo viên tại 3 trường THPT khác nhau, cùng với 123 phiếu khảo sát của học sinh và 32 phiếu từ giáo viên tại trường THPT Krông Nô.
Phương pháp phỏng vấn được tiến hành qua các bước:
(2) Xây dựng hệ thống câu hỏi
(3) Chuẩn bị thiết bị phục vụ quá trình phỏng vấn
Để đánh giá tính khả thi và mức độ cần thiết của các giải pháp mới trong việc thực hiện đề tài, tôi đã áp dụng phương pháp thực nghiệm Phương pháp này được triển khai một cách cụ thể và có hệ thống nhằm thu thập dữ liệu và phân tích kết quả.
(1) Khảo sát trước tác động thông qua mẫu phiếu điều tra
(2) Tác động các giải pháp mới lên mẫu thực nghiệm
(3) Khảo sát sau tác động thông qua mẫu phiếu điều tra
(4) Đánh giá, tổng hợp, so sánh kết quả trước và sau tác động
Mẫu thực nghiệm bao gồm học sinh từ các lớp 10C2, 11B5 và 12A9 tại Trường THPT Krông Nô Tổng cộng có 349 phiếu được phát ra, trong đó 126 phiếu được thu thập trước khi có tác động và 123 phiếu được thu thập sau tác động.
2.7 Phương pháp thống kê mô tả
Tôi tiến hành thu thập và phân tích số liệu để tổng hợp các đặc trưng liên quan đến năng lực tự học của học sinh THPT tại huyện Krông Nô, nhằm phản ánh một cách tổng quát về khả năng học tập độc lập của các em.
PHÂN TÍCH DỮ LIỆU 9
Phân tích thực trạng, nguyên nhân 9
1.1 Hoạt động tự học của học sinh THPT trên địa bàn huyện Krông Nô
Tự học là yếu tố then chốt trong việc phát triển kiến thức và kỹ năng cho học sinh THPT, đặc biệt trong bối cảnh dịch bệnh Covid-19 khiến hình thức dạy học trực tuyến trở nên phổ biến Việc khuyến khích sự hứng thú trong tự học của học sinh trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết Để đánh giá mức độ hứng thú này, tôi đã đặt ra câu hỏi: “Sự hứng thú của bạn với hoạt động tự học như thế nào?” với bốn mức độ khác nhau.
Chưa có; (2) Không thường xuyên;
(3) Thường xuyên, vui vẻ; (4) Luôn hứng thú và say mê
Qua khảo sát 344 học sinh tại các trường THPT trên địa bàn huyện
Tại Krông Nô, tôi nhận thấy rằng hơn 80% học sinh chỉ có mức độ hứng thú với hoạt động tự học ở mức độ 2, trong khi số lượng học sinh thực sự đam mê và hứng thú với hoạt động tự học ở mức độ 3 rất hạn chế.
(19%) và mức độ 4 (7%) Phần lớn, học sinh chưa có các giải pháp để duy trì sự hứng thú trong quá trình tự học
Mức độ tự học của học sinh THPT tại huyện Krông tỷ lệ thuận với sự hứng thú và thời gian dành cho việc tự học Kết quả khảo sát được thể hiện qua biểu đồ 2 cho thấy rõ mối liên hệ này.
Nhiều học sinh chỉ đạt mức 1 và 2 trong bốn mức độ tự học: (1) Chưa có ý thức tự học; (2) Có ý thức tự học nhưng không thường xuyên và thường trì hoãn Việc này cho thấy cần nâng cao nhận thức và thói quen tự học trong học sinh để họ có thể tiến bộ hơn.
Mức độ 1 Mức độ 2 Mức độ 3 Mức độ 4
Biểu đồ 1 Mức độ hứng thú với hoạt động tự học
Mức độ 2 Mức độ 3 Mức độ 4
Biểu đồ 2 Mức độ tự học
10 gian cho hoạt động tự học chưa nhiều, chỉ có 26% số học sinh tham gia khảo sát dành từ 3 giờ trở lên cho hoạt động tự học (biểu đồ 3)
Hoạt động tự học đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao kiến thức và phát triển kỹ năng cho học sinh THPT Thông qua tự học, học sinh không chỉ cải thiện khả năng tự giải quyết vấn đề mà còn phát triển tư duy và khả năng tiếp nhận thông tin Kết quả khảo sát về vai trò của hoạt động tự học đối với học sinh THPT đã được thể hiện rõ trong biểu đồ 4.
Tự học ngày nay đóng vai trò quan trọng trong việc quyết định thành công và phát triển toàn diện của con người Mặc dù học sinh THPT trên địa bàn huyện đã nhận thức được vai trò của tự học, nhưng nhận thức này vẫn chưa đầy đủ Do đó, cần triển khai các giải pháp hiệu quả để nâng cao nhận thức của học sinh về hoạt động tự học.
1.2 Năng lực tự học của học sinh THPT trên địa bàn huyện Krông Nô
♦ Đánh giá năng lực tự học
Năng lực tự học là khả năng tự giác và chủ động xác định nhiệm vụ học tập Việc đánh giá năng lực tự học giúp học sinh nhận diện và khắc phục những hạn chế của bản thân trong quá trình giải quyết nhiệm vụ học tập, đồng thời lựa chọn các phương pháp học tập hiệu quả Khảo sát thực trạng học sinh về năng lực tự học là cần thiết để cải thiện kết quả học tập.
Nâng cao kiến thức, hiệu quả học tập
Nâng cao khả năng giải quyết vấn đề
Hình thành kỹ năng, phương pháp học tập
Nâng cao khả năng tiếp nhận thông tin
Biểu đồ 4 Nhận thức về vai trò của hoạt động tự học
Biểu đồ 3 Thời gian tự học mỗi ngày
11 đánh giá năng lực tự học của học sinh THPT trên địa bàn huyện Krông Nô, tôi đã đặt các phương án trả lời cùng với các câu hỏi:
(1) Bạn đã từng đánh giá năng lực tự học của bản thân chưa?
(2) Mức độ cần thiết của việc đánh giá năng lực tự học để xây dựng kế hoạch học tập là?
(3) Theo bạn, việc đánh giá năng lực tự học của bản thân là?
Kết quả khảo sát thể hiện ở bảng 2 dưới đây:
STT Câu hỏi Lựa chọn Tỉ lệ %
1 Bạn đã từng đánh giá năng lực tự học của bản thân chưa?
Mức độ cần thiết của việc đánh giá năng lực tự học để xây dựng kế hoạch học tập là:
3 Theo bạn, việc đánh giá năng lực tự học của bản thân là:
Bảng 2 Thực trạng về đánh giá năng lực tự học của học sinh
Kết quả khảo sát ở bảng trên cho thấy, học sinh THPT trên địa bàn huyện Krông
Học sinh thường nhận thức được tầm quan trọng của việc đánh giá năng lực tự học nhưng gặp khó khăn trong việc thực hiện Việc đánh giá năng lực tự học là yếu tố quan trọng giúp học sinh xây dựng kế hoạch học tập hiệu quả Do đó, cần tìm ra các giải pháp hỗ trợ học sinh trong việc tự đánh giá năng lực học tập của chính mình.
♦ Xây dựng và thực hiện kế hoạch học tập
Xây dựng kế hoạch học tập là một kỹ năng thiết yếu giúp phát triển năng lực tự học của học sinh Một kế hoạch học tập hợp lý không chỉ nâng cao hiệu quả học tập mà còn hình thành thói quen tích cực Đáng chú ý, 66% học sinh tham gia khảo sát cho biết họ "chưa bao giờ" lập kế hoạch học tập, mặc dù phần lớn đều nhận thức được tầm quan trọng của việc này.
Các câu hỏi khảo sát được thiết kế để đánh giá thực trạng xây dựng kế hoạch học tập của học sinh, với kết quả được thống kê chi tiết trong bảng dưới đây.
STT Câu hỏi Lựa chọn Tỉ lệ %
1 Bạn đã từng xây dựng kế hoạch học tập cho mình chưa?
Chưa bao giờ 66 Thỉnh thoảng 34 Thường xuyên 0
2 Theo bạn, mức độ cần thiết của việc xây dựng kế hoạch học tập là:
Không cần thiết 0 Bình thường 17 Rất cần thiết 83
3 Theo bạn, việc xây dựng kế hoạch tự học của học sinh THPT hiện nay là:
Bảng 3 Thực trạng về xây dựng kế hoạch học tập của học sinh
Kết quả khảo sát cho thấy phần lớn học sinh gặp khó khăn trong việc xây dựng kế hoạch học tập, dẫn đến việc thực hiện các nhiệm vụ học tập một cách thụ động và ngẫu hứng Việc thiếu kế hoạch học tập khiến học sinh không thể hình dung rõ ràng quá trình tự học của mình Trong khi khối lượng kiến thức cần học rất lớn, thời gian và sức lực lại có hạn, do đó, học tập không có kế hoạch sẽ không đạt hiệu quả cao.
Biểu đồ 5 dưới đây cung cấp cái nhìn rõ ràng về sự so sánh giữa nhận thức của học sinh THPT tại huyện Krông Nô về tầm quan trọng của việc lập kế hoạch học tập và thực trạng thực hiện kế hoạch này.
Trong quá trình học tập, việc tự xác định mục tiêu là rất quan trọng, vì nó giúp học sinh xây dựng kế hoạch học tập hiệu quả Mục tiêu càng rõ ràng và đúng trọng tâm, việc lập kế hoạch càng trở nên dễ dàng hơn Tuy nhiên, trong số 344 học sinh tham gia khảo sát, không có ai xác định được mục tiêu học tập đầy đủ, dẫn đến khó khăn trong việc xây dựng kế hoạch học tập Thực trạng này được thể hiện rõ trong bảng 4 về việc thực hiện kế hoạch học tập của học sinh THPT tại huyện Krông Nô.
Biểu đồ 5 Thực trạng về xây dựng kế hoạch học tập của học sinh
Bạn đã từng xây dựng kế hoạch học tập chưa?
Mức độ cần thiết của việc xây dựng kế hoạch học tập:
Việc xây dựng kế hoạch tự học của học sinh THPT hiện nay:
Thường xuyên Thỉnh thoảng Chưa bao giờ
Không cần thiết Binh thường Rất cần thiết
Dễ dàng Bình thường Khó khăn
STT Câu hỏi Mức độ Lựa chọn Tỉ lệ %
Bạn có xác định được mục tiêu, nhiệm vụ học tập của mình chưa?
2 Xác định được nhưng chưa rõ ràng, cụ thể 51
3 Rõ ràng nhưng chưa xác định được trọng tâm 16
4 Đầy đủ và đúng trọng tâm 0
Mức độ thu thập/tìm kiếm thông tin để thực hiện kế hoạch tự học của bạn là:
1 Chưa xác định được loại thông tin, nguồn tài liệu tìm kiếm 21
2 Tìm kiếm được rất ít loại thông tin, nguồn tài liệu 56
Tìm kiếm được thông tin nhưng độ tin cậy nguồn tài liệu chưa cao
Tìm kiếm được thông tin có độ tin cậy cao, phù hợp với mục tiêu, nhiệm vụ học tập
Bảng 4 Thực trạng về thực hiện kế hoạch học tập của học sinh
Việc thực hiện kế hoạch học tập của học sinh phụ thuộc vào khả năng thu thập và tìm kiếm thông tin Khi học sinh có thể tìm kiếm nhiều nguồn thông tin đáng tin cậy và áp dụng phương pháp tìm kiếm phù hợp, quá trình thực hiện kế hoạch học tập sẽ trở nên dễ dàng hơn.
Phân tích số liệu từ biểu đồ 6 cho thấy rõ thực trạng xây dựng và thực hiện kế hoạch học tập của học sinh THPT tại huyện Krông.
Đề xuất giải pháp nhằm phát triển thói quen và năng lực tự học của học sinh THPT trên địa bàn huyện Krông Nô 14
2.1 Giải pháp chung và kết quả đánh giá mức độ cần thiết, tính khả thi
♦ Nhóm giải pháp hướng tới cá nhân
(1) Hình thành thói quen xây dựng kế hoạch học tập
(2) Rèn luyện kỹ năng xác định mục tiêu học tập, nội dung cần học, lên kế hoạch tự học
Để xây dựng thói quen học tập tích cực, chủ động và sáng tạo, học sinh cần nắm vững kiến thức trọng tâm của các môn học Việc học không nên diễn ra một cách máy móc hay thụ động; thay vào đó, cần tìm tòi và lựa chọn phương pháp học tập khoa học, phù hợp với bản thân để đạt hiệu quả cao nhất.
Nâng cao kỹ năng tìm kiếm và thu thập thông tin trong học tập là rất quan trọng Việc sử dụng các nguồn tài liệu trên internet và ứng dụng điện tử giúp cải thiện năng lực tự học Tận dụng tối đa các điều kiện và tiền đề khách quan trong quá trình tự học sẽ nâng cao chất lượng tiếp thu tri thức.
Để tự học hiệu quả, bạn cần nắm vững các phương pháp và kỹ thuật như: kỹ thuật nghe, ghi chép bài, đọc bài một cách hiệu quả, cách ghi nhớ thông tin, sử dụng bản đồ tư duy và áp dụng công nghệ thông tin trong quá trình tự học.
Nâng cao ý thức và trách nhiệm trong hoạt động tự học là rất quan trọng Cần có nhận thức đúng đắn về học tập, thái độ tích cực và động cơ học tập rõ ràng Điều này bao gồm niềm tin vào bản thân, sự say mê và hứng thú trong việc trau dồi tri thức, cũng như khả năng vượt qua những khó khăn trong quá trình học tập và rèn luyện.
Hình thành thói quen và kỹ năng tự đánh giá hoạt động học tập là rất quan trọng để nhận diện những điểm mạnh và hạn chế của bản thân Điều này không chỉ giúp cá nhân hiểu rõ hơn về khả năng của mình mà còn tạo cơ sở vững chắc cho việc xây dựng kế hoạch học tập và thiết lập mục tiêu phù hợp với năng lực.
- Kết quả đánh giá được tập hợp trong bảng thống kê số liệu sau:
Rất cần thiết 85% 90% 89% 80% 93% 75% 80% Cần thiết 15% 10% 11% 20% 7% 25% 20%
Rất khả thi 71% 66% 70% 60% 92% 83% 71% Khả thi 27% 31% 29% 35% 7% 15% 22% Không khả thi 2% 3% 1% 5% 1% 2% 7% Bảng 5 Thống kê mức độ cần thiết và tính khả thi của nhóm giải pháp hướng tới cá nhân
♦ Nhóm giải pháp hướng tới trường học
(1) Nâng cao nhận thức của học sinh về tầm quan trọng của hoạt động tự học bằng nhiều hình thức và thông qua nhiều hoạt động
(2) Bổ sung nguồn tài liệu, sách tham khảo tại thư viện, tủ sách tại các lớp học
Để nâng cao chất lượng giảng dạy, cần thực hiện đổi mới phương pháp dạy học trong mỗi tiết học Chú trọng áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như dạy học nêu và giải quyết vấn đề, thảo luận nhóm, hoạt động nhóm, dạy học dự án, phương pháp vấn đáp và phương pháp đóng vai Những phương pháp này không chỉ kích thích sự tham gia của học sinh mà còn phát triển kỹ năng tư duy và khả năng làm việc nhóm.
(4) Tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh nhằm giúp học sinh hứng thú, tự giác trong học tập
Hướng dẫn học sinh phát triển năng lực tự học bao gồm việc xây dựng kế hoạch học tập hiệu quả, phương pháp đọc sách giáo khoa và tài liệu một cách khoa học, cùng với kỹ năng tìm kiếm và thu thập thông tin chính xác.
(6) Giới thiệu đến học sinh các tấm gương về tự học
- Kết quả đánh giá được tập hợp trong bảng thống kê số liệu sau:
Rất cần thiết 85% 90% 89% 80% 93% 75% Cần thiết 15% 10% 11% 20% 7% 25%
Rất khả thi 71% 66% 70% 60% 92% 83% Khả thi 27% 31% 29% 35% 7% 15% Không khả thi 2% 3% 1% 5% 1% 2%
Bảng 6 Thống kê mức độ cần thiết và tính khả thi của nhóm giải pháp hướng tới trường học
♦ Thiết lập mô hình bánh xe năng lực tự học
Qua nghiên cứu thực trạng đánh giá năng lực tự học của học sinh THPT tại huyện Krông Nô, tôi nhận thấy hầu hết học sinh đều nhận thức được tầm quan trọng của việc này nhưng chưa biết cách tự đánh giá Việc đánh giá năng lực tự học là cơ sở quan trọng để học sinh xây dựng kế hoạch học tập hiệu quả Để hỗ trợ học sinh trong việc tự đánh giá, tôi đề xuất áp dụng mô hình bánh xe năng lực tự học.
Mô hình bánh xe năng lực tự học được thiết lập dựa vào cấu trúc khung năng lực tự học 2 Mô hình này gồm bộ đôi sản phẩm:
(1) Flyer “Bảng đánh giá năng lực tự học”
(2) Bánh xe năng lực tự học
2 Bảng 1 Cấu trúc khung năng lực tự học của học sinh THPT
Học sinh sử dụng "bảng đánh giá năng lực tự học" trong Flyer để ghi số điểm tương ứng với khả năng tự học của mình vào bánh xe tự học Bằng cách nối các điểm trên bánh xe, học sinh có thể xác định mức độ tự học của bản thân dựa trên 4 tiêu chí và 9 biểu hiện khác nhau.
Hình 2 Flyer bảng đánh giá năng lực tự học Hình 3 Bánh xe năng lực tự học
Mỗi bểu hiện trong (tổng số 9 biểu hiện) tương ứng với một khía cạnh thành phần của năng lực tự học được thể hiện trên vành bánh xe:
(3) Xác định mục tiêu học tập
(4) Xác định nhiệm vụ học tập
(5) Thu thập/ tìm kiếm thông tin
(6) Lựa chọn và xử lí thông tin
(8) Nhận ra những ưu, nhược điểm của bản thân dựa trên kết quả đạt được
(9) Khắc phục hạn chế, tự điều chỉnh cách học
Học sinh có thể đánh giá khả năng tự học của mình thông qua mô hình bánh xe năng lực tự học Từ đó, họ sẽ xác định các mục tiêu và nhiệm vụ cụ thể nhằm phát triển thói quen và nâng cao năng lực tự học của bản thân.
Mô hình bánh xe năng lực tự học là công cụ đơn giản và dễ sử dụng cho học sinh THPT, cho phép họ đánh giá năng lực tự học của bản thân chỉ trong 5 đến 10 phút Để có kết quả chính xác, học sinh cần thực hiện việc đánh giá một cách nghiêm túc và tự nhận thức rõ về khả năng học tập của mình.
17 có kỹ năng trong việc xác định các mức điểm tương ứng và phải trung thực với việc đánh giá đó
♦ Thiết kế “Sổ kế hoạch 30 ngày tự học”
Việc xây dựng kế hoạch học tập sẽ trở nên dễ dàng hơn cho học sinh khi có trong tay cuốn “Sổ kế hoạch 30 ngày tự học”, được thiết kế đặc biệt để hỗ trợ học sinh THPT phát triển thói quen và năng lực tự học Cuốn sổ này bao gồm 4 phần chính, giúp học sinh tổ chức và theo dõi tiến trình học tập một cách hiệu quả.
Cách sử dụng sổ bao gồm các bước cụ thể như sau:
Bước 1 Chuẩn bị cuốn “Sổ kế hoạch 30 ngày tự học”
Để sử dụng cuốn sổ một cách hiệu quả, học sinh cần nắm vững nội dung phần "Chìa khóa thành công", nơi cung cấp tư duy, công cụ và phương pháp để đề ra mục tiêu, lập kế hoạch, thực hiện và đánh giá kết quả Hơn nữa, học sinh cũng sẽ tự đánh giá năng lực tự học của mình thông qua mô hình "bánh xe năng lực tự học".
Bước 1 Thiết lập mục tiêu tháng và tuần theo lộ trình, đồng thời ghi ra các giải pháp để hoàn thành mục tiêu
Bước 2 Lập kế hoạch học tập theo từng tuần, từng ngày, đồng thời rèn luyện thói quen đánh giá công việc này theo nguyên tắc 80/20
Bước 3 Tổng kết từng tuần, từng ngày theo từng đầu mục để cảm nhận sự thay đổi, đồng thời điều chỉnh cách làm việc sao cho hiệu quả hơn
Bước 4 Vẽ lại “bánh xe năng lực tự học” sau 30 ngày sử dụng sổ và đưa ra các yêu cầu cải tiến cho chặng đường 30 ngày tiếp theo
Sổ kế hoạch 30 ngày tự học
Trong bước 5, hãy tổng kết lại sau 30 ngày thực hiện, theo dõi các mục tiêu đã đạt được Đồng thời, đánh giá sự thay đổi trong các thói quen xấu và sự phát triển của các thói quen tốt.
Kết thúc kế hoạch 30 ngày tự học, học sinh cần ghi lại cảm nhận và lập kế hoạch cho 30 ngày tiếp theo Cuốn “Sổ kế hoạch 30 ngày tự học” nổi bật với các biểu mẫu thông minh, logic và sinh động, giúp học sinh dễ dàng xây dựng kế hoạch học tập Việc phát huy tinh thần tự học và tổ chức kế hoạch là yếu tố quan trọng để đạt kết quả cao trong học tập Chỉ cần 5 đến 7 phút mỗi ngày, cuốn sổ hỗ trợ học sinh lập kế hoạch học tập tháng, kế hoạch tuần và đánh giá hiệu quả học tập hàng ngày.
♦ Xây dựng kế hoạch học tập trên ứng dụng Notion
Kết quả đạt được 21
Do thời gian nghiên cứu hạn chế và điều kiện thực nghiệm khó khăn, tôi chỉ thực hiện các giải pháp cụ thể tại trường THPT Krông.
Trong hơn 2 tháng thực hiện, kết quả điều tra trước và sau tác động cho thấy các giải pháp cụ thể đã mang lại kết quả khả quan Sự thay đổi rõ rệt giữa các kết quả thực nghiệm trước và sau tác động được thể hiện một cách cụ thể.
Biểu đồ thống kê sự tiến bộ trong nhận thức và hành động tự học của học sinh trường THPT Krông Nô Trước tác động, chỉ 5% học sinh dành từ 5 giờ trở lên cho việc tự học mỗi ngày, nhưng sau tác động, con số này đã tăng lên 39% Phương pháp “Tự kiểm tra, đánh giá quá trình tự học” cũng ghi nhận sự tăng trưởng đáng kể, đạt 47% Sự phát triển thói quen và năng lực tự học thể hiện qua việc nâng cao ý thức về tự học, thói quen lập kế hoạch học tập và tự đánh giá năng lực Các giải pháp áp dụng đã giúp học sinh dễ dàng hơn trong việc đánh giá năng lực tự học và xây dựng kế hoạch học tập.
Các giải pháp cụ thể đã được áp dụng gồm:
(1) Thiết lập mô hình bánh xe năng lực tự học
(2) Thiết kế “Sổ kế hoạch 30 ngày tự học”
(3) Xây dựng kế hoạch học tập trên ứng dụng Notion
(4) Biên tập cuốn “Cẩm nang phát triển năng lực tự học cho học sinh THPT”
(5) Biên tập cuốn “Sổ tay hỗ trợ hoạt động tự học dành cho học sinh THPT”
Thời gian tự học 5 giờ trở lên/ngày
Thường xuyên kiểm tra, đánh giá quá trình tự học
Thường xuyên ý thức việc tự học
Dễ dàng đánh giá năng lực tự học
Xây dựng kế hoạch tự học dễ dàng
Trước tác động Sau tác động
Biểu đồ 7 So sánh trước và sau tác động
Để đánh giá hiệu quả của các giải pháp đã được áp dụng, tôi đã thực hiện việc đánh giá mức độ cần thiết và tính khả thi Kết quả của quá trình này được thể hiện qua biểu đồ dưới đây.
Tại trường THPT Krông Nô, các giải pháp cụ thể đã được áp dụng và bước đầu cho thấy những đánh giá khả quan, tích cực Kết quả khảo sát được thể hiện qua biểu đồ 8, là cơ sở quan trọng để đánh giá hiệu quả của từng giải pháp đã triển khai.
♦ Thiết lập mô hình bánh xe năng lực tự học
Học sinh trường THPT Krông Nô ban đầu gặp khó khăn trong việc tự đánh giá năng lực tự học Tuy nhiên, sau khi áp dụng mô hình bánh xe năng lực tự học, các em đã có khả năng tự đánh giá năng lực của bản thân Không chỉ học sinh tự nhận thức được khả năng học tập của mình, mà giáo viên cũng có thể đánh giá thông qua các biểu hiện năng lực tự học của học sinh, từ đó cung cấp hướng dẫn và hỗ trợ cho các em trong quá trình tự học.
Kết quả khảo sát cho thấy mô hình bánh xe năng lực tự học được đánh giá cao về tính khả thi và sự cần thiết Mô hình này không chỉ dễ dàng mở rộng mà còn giúp đánh giá năng lực học sinh một cách thuận lợi và hiệu quả.
♦ Thiết kế “Sổ kế hoạch 30 ngày tự học”
"Sổ kế hoạch 30 ngày tự học" đã thu hút sự quan tâm của nhiều học sinh THPT Krông Nô nhờ vào thiết kế khoa học và tính khả thi cao Cuốn sổ này không chỉ là một công cụ hữu ích mà còn là người bạn đồng hành giúp học sinh chinh phục mục tiêu học tập hiệu quả.
Giải pháp 1 Giải pháp 2 Giải pháp 3 Giải pháp 4 Giải pháp 5
Không cần thiết Bình thường Cần thiết Không khả thi Khả thi Rất khả thi
Biểu đồ 8 Mức độ cần thiết và tính khả thi của nhóm giải pháp cụ thể
♦ Xây dựng kế hoạch học tập trên ứng dụng Notion
Ứng dụng Notion đã chứng tỏ hiệu quả trong việc hỗ trợ học sinh xây dựng kế hoạch học tập, đặc biệt tại huyện Krông Nô Hầu hết học sinh đều tỏ ra hào hứng với giải pháp này, với hơn 70% trong số họ đánh giá cao tính "cần thiết" của nó.
♦ Biên tập cuốn “Cẩm nang phát triển năng lực tự học của học sinh THPT”
Thông qua việc nghiên cứu nhận thức của học sinh THPT tại huyện Krông Nô về năng lực tự học, tôi đã phát triển ý tưởng biên soạn “Cẩm nang phát triển năng lực tự học của học sinh THPT” Cuốn cẩm nang này nhằm giúp học sinh nhận thức rõ vai trò của hoạt động tự học, từ đó xây dựng kế hoạch và lựa chọn phương pháp học tập phù hợp với bản thân.
Cuốn cẩm nang tự học này giống như một quyển sổ tay bỏ túi, giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về năng lực tự học và lợi ích của việc lập kế hoạch học tập Nó cung cấp các phương pháp học tập hiệu quả và những chia sẻ hữu ích khác về tự học Đặc biệt, cuốn cẩm nang đã được in 30 bản và tặng cho 4 thư viện của các trường THPT tại huyện Krông.
Nô (mỗi thư viện 5 bản) Đánh giá về mức độ cần thiếu và tính khả thi của giải pháp này thu được kết quả khá cao
♦ Biên tập cuốn “Sổ tay hỗ trợ hoạt động tự học dành cho học sinh THPT”
Sản phẩm được giới thiệu tại trường THPT Krông Nô đã nhận được phản hồi tích cực từ học sinh về cả hình thức và nội dung Để bắt đầu, tôi đã áp dụng sản phẩm này cho 10 học sinh gặp khó khăn trong việc tìm kiếm các ứng dụng, trang web và video hỗ trợ cho quá trình tự học của mình.
Sau một thời gian sử dụng, Hải Minh, học sinh lớp 11B1, đã chia sẻ kinh nghiệm và tự đánh giá hiệu quả của cuốn sổ tay Theo Hải Minh, "Các trang web, ứng dụng và video được tổng hợp trong sổ tay giúp tìm kiếm tài liệu nhanh chóng hơn, từ đó hỗ trợ tích cực cho quá trình tự học."
