TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI
Tổng quan tình hình nghiên cứu
1.1.1 Các nghiên cứu nước ngoài về quản trị rủi ro tín dụng Đề tài nghiên cứu về việc quản trị rủi ro tại các Ngân hàng thương mại thực sự không phải là một đề tài nghiên cứu mới Đã có rất nhiều các nghiên cứu của nhiều tác giả khác nhau đƣa ra những vấn đề nghiên cứu về hoạt động quản trị rủi ro của các Ngân hàng thương mại khác nhau cũng như của toàn hệ thống Ngân hàng thương mại tại Việt Nam Trong quá trình nghiên cứu đề tài này, tác giả đã có sự tham khảo một số đề tài nghiên cứu, hay một số giáo trình về quản trị Ngân hàng thương mại, mỗi một tài liệu tham khảo đều mang lại cho tác giả những kiến thức quý báu, hỗ trợ trong quá trình hoàn thiện luận văn Có thể kể đến một số nghiên cứu sau
Denis và cộng sự (2007) đã chỉ ra rằng việc sử dụng dữ liệu theo tiêu chuẩn Basel II sẽ giúp quản lý rủi ro tín dụng và đảm bảo an toàn vốn hiệu quả hơn so với dữ liệu từ mô hình quản lý nội bộ của ngân hàng Tuy nhiên, việc thực hiện các tiêu chuẩn này đòi hỏi chi phí cao và các ngân hàng cần có điều kiện nhất định để tối ưu hóa việc quản lý rủi ro tín dụng, an toàn vốn và lợi nhuận Nghiên cứu của Vasile và Roxana (2010) nhấn mạnh sự cần thiết của việc tích hợp dữ liệu theo tiêu chuẩn Basel II trong các ngân hàng Phương pháp đánh giá nội bộ (IRB) theo Basel II cho phép ngân hàng xác định yêu cầu về vốn dựa trên mức độ rủi ro và các thành phần rủi ro như xác suất vỡ nợ (PD), mất vốn do vỡ nợ (LGD), rủi ro vỡ nợ (EAD) và kỳ hạn hiệu lực (EM) Thực hiện quản trị rủi ro tín dụng theo Basel II sẽ giúp các ngân hàng giảm thiểu tổn thất và nâng cao hiệu quả hoạt động, như nghiên cứu của Jonathan (2012) đã chỉ ra trong trường hợp ngân hàng nông nghiệp ở Ghana.
Quản trị rủi ro tín dụng theo tiêu chuẩn Basel II mang lại hiệu quả cao cho ngân hàng Nghiên cứu đã phát triển mô hình điểm tín dụng dựa trên dữ liệu lịch sử thanh toán, đặc điểm nhân khẩu học và các kỹ thuật thống kê tại Ngân hàng Ghân Kết quả này được xác nhận thêm qua nghiên cứu của Fadun.
Năm 2013, nghiên cứu về việc áp dụng Basel II trong quản trị rủi ro ở Ngân hàng Nigeria cho thấy Basel II là công cụ hữu ích cho các ngân hàng Tuy nhiên, việc thực hiện quản trị rủi ro theo Basel II ở Nigeria vẫn gặp một số hạn chế Để nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro tín dụng, các ngân hàng Nigeria cần cải thiện hệ thống công nghệ thông tin, mô hình dữ liệu và mô hình kinh doanh Tuy nhiên, việc áp dụng Basel II đòi hỏi chi phí lớn, do đó các ngân hàng cần chuẩn bị và cân nhắc kỹ lưỡng về chi phí trước khi triển khai.
1.1.2 Các nghiên cứu trong nước về quản trị rủi ro tín dụng
Trong nghiên cứu năm 2012 của tác giả Phan Lê Duẩn về "Nâng cao chất lượng quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Thương mại cổ phần Hàng Hải Hà Nội", đã chỉ ra lý thuyết về các rủi ro trong hoạt động tín dụng của ngân hàng thương mại Tác giả đề xuất các hoạt động quản trị mà ngân hàng có thể áp dụng để giảm thiểu rủi ro tín dụng Bằng cách áp dụng các lý thuyết này vào thực tiễn quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Hàng Hải Hà Nội, nghiên cứu đã chỉ ra những điểm mạnh và điểm yếu trong hoạt động quản trị rủi ro, từ đó đưa ra các giải pháp và kiến nghị phù hợp cho ngân hàng.
Năm 2016, tác giả Đào Lê Vân Anh trong nghiên cứu "Quản trị rủi ro ở các Ngân hàng thương mại Việt Nam" đã hệ thống hóa các lý thuyết liên quan đến hoạt động của ngân hàng thương mại và chỉ ra vai trò quan trọng của quản trị rủi ro, đặc biệt là trong bối cảnh hiệp ước Basel II Nghiên cứu cũng nêu rõ những hạn chế hiện tại trong quản trị rủi ro của các ngân hàng thương mại Việt Nam và đề xuất các biện pháp cần thiết để áp dụng hiệu quả các tiêu chuẩn của Basel II trong lĩnh vực này.
Năm 2016, tác giả Hoàng Văn Thinh trong nghiên cứu “Quản trị rủi ro tại BIDV Chi nhánh Vĩnh Phúc” đã trình bày các lý thuyết và kinh nghiệm thực tiễn quý báu về quản trị rủi ro tại các ngân hàng thương mại trong và ngoài nước Nghiên cứu này đặc biệt nhấn mạnh những kinh nghiệm từ Ngân hàng HSBC Việt Nam, Ngân hàng CiTi Bank Việt Nam và Ngân hàng Agribank chi nhánh Hà Thành, cung cấp tài liệu quan trọng cho việc xây dựng giải pháp quản trị rủi ro tín dụng tại chi nhánh BIDV Vĩnh Phúc.
Tác giả đã tham khảo nhiều tài liệu thực tiễn để hỗ trợ cho nghiên cứu, bao gồm Luật các tổ chức tín dụng và Thông tư 02/2013/TT-NHNN ngày 21/01/2013 của Thống đốc Ngân hàng Nhà Nước Ngoài ra, Quyết định 450/2014/QĐ-HĐTV-XLRR của Agribank Việt Nam, cùng với các báo cáo thường niên của Agribank và Agribank chi nhánh Thanh Hà, Hải Dương, cũng như quy trình, văn bản và chế độ chính sách do AGRIBANK ban hành, đã cung cấp thông tin quý giá Đặc biệt, báo cáo tài chính và kết quả hoạt động kinh doanh giai đoạn 2016 - 2018 của Agribank chi nhánh Thanh Hà, Hải Dương là nguồn tài liệu quan trọng giúp tác giả tập hợp số liệu cho đề tài.
Quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng thương mại là một vấn đề quan trọng, với những thay đổi qua từng giai đoạn phát triển Mặc dù có nhiều nghiên cứu về quản lý rủi ro tín dụng, nhưng chưa có nghiên cứu nào tập trung vào Ngân hàng Agribank chi nhánh Thanh Hà, Hải Dương Do đó, bài viết này sẽ kế thừa các nghiên cứu trước đó và trình bày chi tiết về quản trị rủi ro tín dụng tại ngân hàng này.
Các nghiên cứu trên đã giải quyết được một số vấn đề:
Quản trị rủi ro tín dụng là khái niệm đã được định nghĩa theo nhiều cách khác nhau, nhưng tất cả đều phản ánh những đặc điểm cơ bản của quản lý rủi ro tín dụng trong ngân hàng Nghiên cứu cũng chỉ ra các yếu tố cụ thể ảnh hưởng đến quá trình quản trị rủi ro tín dụng.
Bài viết nêu rõ thực trạng quản trị rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại (NHTM) ở Việt Nam, đồng thời chỉ ra những vấn đề còn tồn tại trong việc hoàn thiện và nâng cao chất lượng dịch vụ quản trị rủi ro tín dụng.
Các tác giả đã đề xuất những giải pháp thực tiễn nhằm nâng cao chất lượng quản trị rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại Việt Nam Mỗi nghiên cứu có cách tiếp cận và giải quyết vấn đề riêng, nhưng đều kết nối lý luận với thực tiễn để tìm ra giải pháp khoa học cho các vấn đề hiện tại.
Do tính chất thời điểm của các đề tài nghiên cứu, thông tin về các chính sách và quy định mới chưa được cập nhật và phản ánh đầy đủ trong những đề tài này.
Đến thời điểm hiện tại, chưa có nghiên cứu khoa học nào phân tích một cách toàn diện về quản trị rủi ro tín dụng tại Agribank – chi nhánh Thanh Hà Hải Dương.
Cơ sở lý luận về quản trị rủi ro tín dụng Ngân hàng thương mại
1.2.1 Khái niệm và phân loại rủi ro trong hoạt động của NHTM
Rủi ro là khả năng xảy ra tổn thất trong mọi lĩnh vực của đời sống kinh tế xã hội, đặc biệt là trong tài chính Những rủi ro này có thể xuất hiện bất ngờ, gây thiệt hại lớn cho lợi nhuận và an toàn của ngân hàng Do đó, việc dự đoán, phòng ngừa và hạn chế tổn thất do rủi ro là điều mà các ngân hàng cần chú trọng đặc biệt.
Theo quan điểm truyền thống, rủi ro được hiểu là những thiệt hại, mất mát hoặc nguy hiểm, cùng với các yếu tố liên quan đến khó khăn và sự không chắc chắn có thể xảy ra đối với con người.
Theo quan điểm trung hòa, rủi ro được xem là sự bất trắc có thể đo lường, với cả hai khía cạnh tích cực và tiêu cực Mặc dù rủi ro có thể dẫn đến tổn thất và nguy hiểm, nhưng nó cũng mang lại những cơ hội Việc nghiên cứu, nhận dạng và quản trị rủi ro một cách tích cực giúp tìm ra các biện pháp phòng ngừa, hạn chế tác động tiêu cực, đồng thời khai thác những lợi ích mà rủi ro có thể mang lại.
Rủi ro trong kinh doanh xuất hiện dưới nhiều hình thức khác nhau, đặc biệt trong lĩnh vực Ngân hàng, nơi mà tính chất hoạt động làm gia tăng mức độ rủi ro Trong hoạt động của ngân hàng thương mại, có một số loại rủi ro chính cần được chú ý.
Rủi ro tín dụng là một trong những thách thức lớn nhất đối với các ngân hàng thương mại, khi tín dụng không chỉ là hoạt động chủ yếu mà còn đóng góp một tỷ lệ lớn vào tổng thu nhập và lợi nhuận của ngân hàng Mặc dù tín dụng mang lại nguồn thu quan trọng, nhưng nó cũng đi kèm với nhiều rủi ro và phức tạp, ảnh hưởng sâu sắc đến mọi lĩnh vực của nền kinh tế.
Mỗi lĩnh vực đều tiềm ẩn rủi ro ảnh hưởng đến hoạt động tín dụng của Ngân hàng thương mại Trong quá trình tín dụng, ngân hàng luôn hướng đến việc tối đa hóa lợi nhuận và tối thiểu hóa rủi ro Để đạt được mục tiêu này, các ngân hàng cần áp dụng những giải pháp hiệu quả nhằm quản lý và phòng ngừa rủi ro tín dụng.
Rủi ro lãi suất là một loại rủi ro xã hội ảnh hưởng đến hầu hết các tổ chức và cá nhân trong nền kinh tế Lãi suất được xem là chi phí vay mượn hoặc giá thuê vốn trong một khoảng thời gian nhất định Trong cơ chế thị trường, lãi suất thường xuyên biến động, điều này có thể gây ra rủi ro cho hoạt động của các ngân hàng thương mại Rủi ro lãi suất chủ yếu xuất phát từ sự biến động của yếu tố tiền tệ.
Rủi ro do thiếu vốn xảy ra khi ngân hàng không đáp ứng được nhu cầu cho vay và đầu tư, dẫn đến việc không đủ vốn để thanh toán cho người gửi tiền khi đến hạn Nguyên nhân chủ yếu là do sự không đồng nhất giữa kỳ hạn sử dụng vốn và nguồn vốn, hoặc do mất lòng tin từ khách hàng khiến họ rút tiền ồ ạt Trong tình huống này, ngân hàng gặp khó khăn trong việc huy động vốn, có thể dẫn đến thu hẹp kinh doanh và nguy cơ vỡ nợ Rủi ro còn xuất phát từ việc ngân hàng chưa thực hiện tốt công tác huy động vốn, thiếu các nguồn vốn trung và dài hạn, trong khi nhu cầu vay vốn trung dài hạn lại cao, làm mất cơ hội đầu tư vào các dự án an toàn và có lợi nhuận cao.
Rủi ro hối đoái là rủi ro phát sinh từ sự biến động của tỷ giá hối đoái Khi tỷ giá bán ra cao hơn tỷ giá mua vào, nhà kinh doanh sẽ thu được lợi nhuận; ngược lại, nếu tỷ giá mua vào cao hơn, họ sẽ chịu lỗ Sự thay đổi của tỷ giá hối đoái trực tiếp ảnh hưởng đến giá trị của ngoại hối.
Khi ngân hàng nắm giữ dư dật ngoại tệ (vị thế thị trường - net long position), việc tăng giá của ngoại tệ sẽ mang lại lợi nhuận cho ngân hàng khi thực hiện đánh giá lại Ngược lại, nếu ngoại tệ giảm giá, ngân hàng sẽ phải chịu lỗ.
Ngân hàng có thể gặp rủi ro tài chính khi ở vị thế đoản (net short position) hoặc dư dật (long position) về ngoại tệ Khi ngoại tệ tăng giá, ngân hàng sẽ lỗ nếu ở thế đoản, và ngược lại, sẽ có lãi khi ngoại tệ giảm giá Mức độ dư dật càng lớn thì rủi ro khi tỷ giá giảm càng cao, trong khi nếu ngân hàng ở thế đoản mạnh thì cũng sẽ gặp rủi ro khi tỷ giá tăng Để đánh giá tình hình lãi lỗ, người ta so sánh lỗ lãi thực tế với mức dự kiến, từ đó xác định chất lượng quản lý rủi ro tỷ giá hối đoái của ngân hàng.
Rủi ro trong thanh toán là một yếu tố quan trọng mà ngân hàng cần quản lý để đảm bảo khả năng thanh toán hiệu quả Khả năng thanh toán không chỉ bao gồm việc đáp ứng nhu cầu thanh toán hiện tại mà còn phải dự đoán và chuẩn bị cho các tình huống phát sinh trong tương lai Thiếu khả năng thanh toán có thể dẫn đến mất khả năng thanh toán nếu không được xử lý kịp thời, trong khi thừa khả năng thanh toán lại gây ra ứ đọng vốn, làm giảm lợi nhuận và thu nhập của ngân hàng Ngoài ra, rủi ro này cũng có thể phát sinh trong quá trình thanh toán, như việc ngân hàng bị lợi dụng trong thanh toán điện tử, chấp nhận chứng từ giả mạo, hoặc do nhầm lẫn và sai sót trong nghiệp vụ, dẫn đến thiệt hại cho ngân hàng.
Rủi ro thuần tuý là loại rủi ro khách quan phát sinh từ thiên tai như lụt lội, động đất, hoả hoạn, hoặc do các hành vi xấu như mất trộm, lừa đảo, tham nhũng Những rủi ro này có thể gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của ngân hàng, dẫn đến những mất mát không nhỏ cho tổ chức tài chính này.
Rủi ro mất khả năng thanh toán là một trong những rủi ro nghiêm trọng nhất đối với ngân hàng thương mại, ảnh hưởng trực tiếp đến sự sống còn của ngân hàng Hậu quả của rủi ro này có thể là thua lỗ lớn, khiến ngân hàng không đủ khả năng trả nợ cho người gửi tiền khi đến hạn hoặc không có đủ tiền mặt để đáp ứng nhu cầu rút tiền ồ ạt từ khách hàng Tình trạng này không chỉ đe dọa sự tồn tại của ngân hàng mà còn có thể dẫn đến sự sụp đổ của nhiều tổ chức tín dụng khác có liên quan.
1.2.2 Rủi ro tín dụng trong hoạt động của NHTM
1.2.2.1 Khái niệm rủi ro tín dụng
Theo Timothy W Koch, rủi ro tín dụng trong ngân hàng xuất hiện khi khách hàng không thực hiện đúng hẹn thanh toán vốn gốc và lãi theo thỏa thuận Điều này có thể dẫn đến sự biến động của thu nhập thuần và giá trị thị trường của vốn, do khách hàng không thanh toán hoặc thanh toán trễ hạn.