HÀNH VI KHÁCH QUAN CỦA TỘI BẮT, GIỮ HOẶC GIAM NGƯỜI TRÁI PHÁP LUẬT
Lý luận và quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về hành vi khách
Theo định nghĩa từ điển, các động từ "bắt", "giữ" và "giam" đều liên quan đến việc ngăn cản sự tự do của người khác Cụ thể, "bắt" có nghĩa là nắm giữ, không cho hoạt động tự do; "giữ" là làm cho ở nguyên một chỗ, không có sự xê dịch; còn "giam" là ràng buộc, không cho tự do Từ đó, hành vi bắt, giữ hoặc giam người được hiểu là hành vi tước đoạt sự tự do di chuyển và hoạt động của cá nhân.
Hành vi bắt, giữ hoặc giam người trái pháp luật, được gọi là tội bắt, giữ hoặc giam người trái pháp luật, là hành vi vi phạm quy định của pháp luật hiện hành về việc bắt, giữ hoặc giam người.
Tội bắt, giữ, giam người trái pháp luật là hành vi nguy hiểm cho xã hội, được quy định tại Bộ luật Hình sự Hành vi này do người có năng lực và đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự thực hiện, nhằm cản trở và tước đoạt tự do thân thể của người khác một cách bất hợp pháp Qua đó, hành vi này xâm phạm đến quyền tự do và dân chủ được Hiến pháp và pháp luật bảo vệ.
Hành vi bắt, giữ hoặc giam người trái pháp luật vi phạm quyền tự do thân thể của công dân, quyền được Hiến pháp 2013 bảo vệ Theo quy định, công dân có quyền bất khả xâm phạm về thân thể và không ai có thể bị bắt mà không có quyết định của Tòa án hoặc phê chuẩn của Viện Kiểm sát nhân dân, trừ trường hợp phạm tội quả tang Pháp luật tố tụng hình sự quy định chặt chẽ về thẩm quyền, căn cứ và trình tự, thủ tục liên quan đến việc bắt, giữ hoặc giam người để đảm bảo tính hợp pháp.
1 Nguyễn Như Ý (chủ biên), Đại Từ điển Tiếng Việt, Nxb Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh, 2010, tr 90,
Theo Điều 109 Bộ luật tố tụng hình sự 2015, có nhiều trường hợp được phép bắt người, bao gồm các tình huống cụ thể được quy định rõ ràng.
+ Thứ nhất, bắt người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp được quy định tại Điều 110 BLTTHS
Tội bắt, giữ hoặc giam người trái pháp luật bao gồm ba hành vi chính: bắt người trái pháp luật, giữ người trái pháp luật và giam người trái pháp luật Những hành vi này đều xâm phạm quyền tự do thân thể của người khác, nhưng có sự khác biệt trong hình thức thể hiện Tính trái pháp luật của các hành vi này thể hiện ở việc vi phạm trình tự, thủ tục và thẩm quyền theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS) và Luật xử lý vi phạm hành chính.
Thực tiễn điều tra, truy tố và xét xử cho thấy có nhiều trường hợp được xác định là bắt, giữ, giam người trái pháp luật Những hành vi này sẽ bị xử lý nghiêm theo quy định của pháp luật.
Hành vi bắt giữ, giam giữ người của công dân chỉ được thực hiện trong trường hợp bắt quả tang hoặc đối với người đang bị truy nã Ví dụ, A đã tự ý khống chế và giam giữ M tại nhà mình với mục đích gây sức ép buộc gia đình M phải trả nợ cho A.
Hành vi bắt, giữ, giam người của cá nhân có thẩm quyền nhưng không có căn cứ pháp lý là vi phạm nghiêm trọng Chẳng hạn, khi Thủ trưởng cơ quan điều tra cấp tỉnh quyết định bắt khẩn cấp một người mà không tuân thủ các quy định tại Điều luật liên quan, điều này sẽ dẫn đến những hệ lụy pháp lý và xâm phạm quyền con người.
+ Thứ hai, bắt người phạm tội quả tang;
+ Thứ ba, bắt người đang bị truy nã;
+ Thứ tư, bắt bị can, bị cáo để tạm giam;
+ Thứ năm, bắt người bị yêu cầu dẫn độ Điều 110 BLTTHS 2015 quy định:
1 Khi thuộc một trong các trường hợp khẩn cấp sau đây thì được giữ người: a) Có đủ căn cứ để xác định người đó đang chuẩn bị thực hiện tội phạm rất nghiêm trọng hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm trọng; b) Người cùng thực hiện tội phạm hoặc bị hại hoặc người có mặt tại nơi xảy ra tội phạm chính mắt nhìn thấy và xác nhận đúng là người đã thực hiện tội phạm mà xét thấy cần ngăn chặn ngay việc người đó trốn; c) Có dấu vết của tội phạm ở người hoặc tại chỗ ở hoặc nơi làm việc hoặc trên phương tiện của người bị nghi thực hiện tội phạm và xét thấy cần ngăn chặn ngay việc người đó trốn hoặc tiêu hủy chứng cứ
2 Những người sau đây có quyền ra lệnh giữ người trong trường hợp khẩn cấp: a) Thủ trưởng, Phó Thủ trưởng Cơ quan điều tra các cấp; b) Thủ trưởng đơn vị độc lập cấp trung đoàn và tương đương, Đồn trưởng Đồn biên phòng, Chỉ huy trưởng Biên phòng Cửa khẩu cảng, Chỉ huy trưởng Bộ đội biên phòng tỉnh, thành phố trực truộc trung ương, Cục trưởng Cục trinh sát biên phòng Bộ đội biên phòng, Cục trưởng Cục phòng, chống ma túy và tội phạm Bộ đội biên phòng, Đoàn trưởng Đoàn đặc nhiệm phòng, chống ma túy và tội phạm Bộ đội biên phòng; Tư lệnh vùng lực lượng Cảnh sát biển, Cục trưởng Cục Nghiệp vụ và pháp luật lực lượng Cảnh sát biển, Đoàn trưởng Đoàn đặc nhiệm phòng, chống tội phạm ma túy lực lượng Cảnh sát biển; Chi cục trưởng Chi cục Kiểm ngư vùng; c) Người chỉ huy tàu bay, tàu biển khi tàu bay, tàu biển đã rời khỏi sân bay, bến cảng
3 Trường Đại học Luật Tp.HCM (2012), Giáo trình Luật hình sự Việt Nam – Phần Các tội phạm (Quyển 1), Nxb Hồng Đức - Hội luật gia Việt Nam, tr.81
Hành vi bắt, giữ, giam người của cá nhân có thẩm quyền nhưng không tuân thủ đúng thủ tục pháp lý, như không có lệnh hoặc có lệnh nhưng không được Viện Kiểm sát phê chuẩn (trong trường hợp luật yêu cầu phê chuẩn trước khi thi hành), sẽ vi phạm quy định của pháp luật.
Trong một số trường hợp, việc bắt, giữ, giam người có thể đúng thẩm quyền và có căn cứ, nhưng nếu không tuân thủ đầy đủ thủ tục pháp lý, hành vi này vẫn được xem là trái pháp luật Tuy nhiên, nếu tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi đó là không đáng kể, thì có thể áp dụng các biện pháp xử lý khác thay vì xử lý hình sự.
Các thủ đoạn bắt, giữ và giam giữ người thường không ảnh hưởng đến việc định tội, tuy nhiên, người phạm tội thường sử dụng các biện pháp như dùng vũ lực, đe dọa bằng vũ lực, hoặc sử dụng lệnh giả của cơ quan có thẩm quyền để thực hiện hành vi phạm tội Họ cũng có thể mời nạn nhân đến trụ sở và giữ họ lại trái phép.
Trong trường hợp người phạm tội thực hiện hành vi bắt, giữ, giam người trái pháp luật cùng với các hành vi khác như sử dụng trái phép vũ khí, gây thương tích hoặc tổn hại sức khỏe cho người khác, những hành vi này có thể cấu thành các tội độc lập theo Bộ luật Hình sự Do đó, người phạm tội sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự cho những tội danh này.
Thực tiễn áp dụng
Việc xác định tội danh đối với hành vi bắt, giữ hoặc giam người trái pháp luật là rất quan trọng, đặc biệt khi một người thực hiện từ một đến ba hành vi vi phạm Điều này giúp đảm bảo rằng các hành vi vi phạm pháp luật được xử lý nghiêm minh và đúng quy định.
Theo Bộ luật Hình sự 157, việc giải quyết các vấn đề liên quan vẫn còn nhiều quan điểm khác nhau trong thực tiễn xét xử Đến nay, chưa có văn bản hướng dẫn áp dụng thống nhất nào từ Tòa án nhân dân tối cao về vấn đề này.
Trong trường hợp một hoặc nhiều người thực hiện hành vi bắt, giữ người trái pháp luật, việc "định tội" có thể được xem xét theo hai hướng: coi là một tội duy nhất hoặc hai tội riêng biệt Thực tế cho thấy, có những bản án xác định hai tội khác nhau, nhưng phần lớn các trường hợp lại được kết tội với tội danh chung là bắt giữ người trái pháp luật Sự khác biệt này dẫn đến việc các đối tượng vi phạm tương tự bị xử lý với các tội danh khác nhau, gây ra sự không thống nhất trong áp dụng pháp luật giữa các địa phương Hơn nữa, quyết định hình phạt cũng khác nhau; nếu chỉ có một tội, hình phạt sẽ được quyết định một lần, trong khi với hai tội riêng biệt, cần phải xác định hình phạt cho từng tội trước khi tổng hợp lại.
Nếu người phạm tội thực hiện đồng thời ba hành vi bắt, giữ và giam người trái pháp luật theo quy định của Điều 123 Bộ luật Hình sự năm 1999 (Điều 157 BLHS năm 2015), thì có thể coi họ phạm một tội duy nhất là bắt, giữ và giam người trái pháp luật, hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự cho cả ba tội danh: tội bắt người trái pháp luật, tội giữ người trái pháp luật và tội giam người trái pháp luật.
Vụ án thứ nhất và nhận xét, đánh giá:
Vào khoảng 9 giờ ngày 23/7/2017, A, do bực tức vì chị H không đến sử dụng ma túy chung, đã lấy một con dao bấm dài khoảng 20cm và điều khiển xe mô tô đến phòng trọ của chị H Tại đây, A đã leo lên gác, dùng dao đe dọa và khống chế chị H, tát vào mặt chị 2-3 cái, rồi kề dao vào cổ chị H để buộc chị phải đi theo mình đến nơi mà nhóm A đã sử dụng ma túy.
Chị H đã bị A đe dọa bằng dao khi một số bạn của chị can ngăn A nhưng không thành công Do lo sợ A gây thương tích cho mình và người khác, chị H buộc phải làm theo yêu cầu của A Sau đó, A yêu cầu chị H lên xe mô tô và chở chị đến phòng số 555 tại nhà nghỉ X trong Khu đô thị.
4 Bản án số: 250/2017/HSST ngày 15-12-2017 của TAND TP Vũng Tàu, tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu Xin xem Phụ lục số 1
D, phường Đ, Tp B gặp T Tại đây, A tiếp tục la mắng chị H còn chị H ngồi khóc kể lại toàn bộ sự việc cho T nghe lý do vì sao tối hôm trước chị không đến sử dụng ma túy với T và A được Nghe chị H trình bày, T khuyên A không được hành động như vậy Khi cả ba đang nói chuyện với nhau thì Công an phường Đ, Tp B tới kiểm tra mời về trụ sở để làm việc
Bản án số: 250/2017/HSST ngày 15-12-2017 của TAND TP Vũng Tàu, tỉnh
Bà Rịa-Vũng Tàu tuyên bố: Bị cáo A phạm tội “Bắt người trái pháp luật”
Trong vụ án này, bị cáo A chỉ bị truy tố về tội "bắt người trái pháp luật", tuy nhiên, tác giả cho rằng A còn thực hiện hành vi "giữ người trái pháp luật" khi đã dùng dao đe dọa và khống chế chị Hiếu, sau đó đưa chị đến một địa điểm cụ thể Việc A giữ chị H tại phòng nghỉ trong một khoảng thời gian nhất định cho thấy hành vi của bị cáo không chỉ dừng lại ở việc bắt giữ mà còn vi phạm thêm tội danh khác Do đó, cần xác định tội danh của bị cáo A là “Tội bắt, giữ người trái pháp luật” để phản ánh đầy đủ bản chất nguy hiểm của hành vi phạm tội.
Vụ án thứ hai và nhận xét, đánh giá:
Khoảng 7 giờ 30 phút ngày 25/4/2017 phạm nhân Phạm Minh C, mang theo ẵ lưỡi dao lam đi từ buồng giam I.4 xuống bệnh xỏ Phõn trại số 2 để xin thuốc uống Khi đến phòng thấy chị Nguyễn Thị D đang làm việc trong phòng, nên C đi vào đứng phớa sau chị D, dựng tay phải quàng siết cổ, tay trỏi dựng ẵ lưỡi dao lam dí vào cổ chị D và nói “ Nếu cán bộ la lên tôi sẽ rạch mặt cán bộ ” Do hoảng sợ nên chị D kêu lên để mọi người ứng cứu, thì bị C kéo chị D từ bàn làm việc đến trước cửa phòng nhà vệ sinh của bệnh xá để cố thủ và đòi yêu sách Ban Giám thị cho đổi
5 Bản án số: 28 /2017/HSST ngày: 24/8/2017 của TAND huyện Tân Kỳ, tỉnh Nghệ An Xin xem Phụ lục số 2
Tại trại giam, phạm nhân Đoàn Văn Ngh, y vụ tại bệnh xá, chứng kiến sự việc đã can thiệp khi phạm nhân C siết cổ và kéo chị D Nghe tiếng kêu cứu, các phạm nhân Nguyễn Văn C, Nguyễn Trọng Th, và Nguyễn Thế S đang lao động gần đó đã nhanh chóng chạy đến cứu chị D và khống chế phạm nhân C, sau đó giao cho cán bộ trại giam để điều tra làm rõ sự việc.
Vào ngày 12 tháng 7 năm 2017, Viện kiểm sát nhân dân huyện T, tỉnh Nghệ An đã ban hành bản cáo trạng số 26/ KSĐT-HS, truy tố Phạm Minh C về tội "Bắt giữ người trái pháp luật" theo khoản 1, Điều 123 Bộ luật hình sự (BLHS).
Bản án số: 28 /2017/HSST ngày: 24/8/2017 của TAND huyện Tân Kỳ, tỉnh Nghệ An tuyên bố: Bị cáo Phạm Minh C phạm tội: "Bắt giữ người trái pháp luật"
Vụ án này tương tự như vụ án trước, với bị cáo có hành vi "bắt người trái pháp luật" Cụ thể, bị cáo C đã đứng sau chị D, dùng tay siết cổ và đe dọa bằng dao lam, yêu cầu chị D không la lên Đồng thời, C còn thực hiện hành vi "giữ người trái pháp luật" khi kéo chị D từ bàn làm việc đến trước cửa phòng vệ sinh, nhằm cố thủ và yêu cầu Ban Giám thị đổi Trại giam.
Trong vụ án này, bị cáo C bị xác định đã thực hiện cả hai hành vi "bắt" và "giữ" người trái pháp luật, khác với vụ án thứ nhất Do đó, cơ quan tố tụng đã tuyên bố bị cáo C phạm tội "Bắt giữ người trái pháp luật".
Vụ án thứ ba và nhận xét, đánh giá:
Vào tháng 7/2017, Nguyễn Xuân Nh đã vay mượn 10.000.000 đồng từ Nguyễn Thanh H và 15.000.000 đồng từ Nguyễn Trung Th Mặc dù H và Th đã nhiều lần yêu cầu Nh trả nợ, nhưng Nh vẫn không thực hiện nghĩa vụ trả nợ Vào khoảng 14h30’ ngày 27/10/2017, Nguyễn Thanh H đã mượn xe mô tô BKS 73V3 - 2929 của anh Nguyễn Thanh M để chở Nguyễn Trung Th.
Bản án số 15/2018/HS-ST của TAND TP Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình, ban hành ngày 14 tháng 3 năm 2018, liên quan đến việc đòi nợ của Nguyễn Xuân Nh tại TDP M Khi đến nhà Nh, người đòi nợ phát hiện Nh đang đi bộ ra ngoài.
ĐỊNH TỘI DANH TRONG TRƯỜNG HỢP HÀNH VI BẮT, GIỮ HOẶC GIAM NGƯỜI TRÁI PHÁP LUẬT NHẰM THỰC HIỆN MỘT TỘI PHẠM KHÁC
Quy định của pháp luật hình sự Việt Nam
Tội bắt, giữ hoặc giam người trái pháp luật bao gồm ba hành vi chính: bắt người trái pháp luật, giữ người trái pháp luật và giam người trái pháp luật Những hành vi này xâm phạm quyền tự do thân thể của người khác, nhưng có sự khác biệt về hình thức thể hiện Tính trái pháp luật của các hành vi này thể hiện qua việc vi phạm trình tự, thủ tục và thẩm quyền theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự và Luật xử lý vi phạm hành chính liên quan đến việc tạm giữ người.
Trong một số trường hợp, việc bắt, giữ, giam người có thể được thực hiện đúng thẩm quyền và có căn cứ, nhưng nếu không tuân thủ một số thủ tục nhất định, hành vi này vẫn bị coi là trái pháp luật Tuy nhiên, nếu tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi không đáng kể, thì thay vì xử lý hình sự, có thể áp dụng các biện pháp xử lý khác.
Các thủ đoạn bắt, giữ và giam người thường không ảnh hưởng đến việc định tội, nhưng thực tế cho thấy người phạm tội thường sử dụng các biện pháp như vũ lực, đe dọa vũ lực, hoặc lệnh giả từ cơ quan có thẩm quyền Họ cũng có thể mời nạn nhân đến trụ sở rồi giữ lại, tạo ra tình huống nguy hiểm cho người bị hại.
Trong trường hợp người phạm tội thực hiện hành vi bắt, giữ, giam người trái pháp luật kèm theo các hành vi khác như sử dụng vũ khí trái phép, gây thương tích hoặc tổn hại sức khỏe cho người khác, những hành vi này có thể cấu thành các tội độc lập theo Bộ luật Hình sự Do đó, người phạm tội sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự cho các tội danh này.
Hành vi bắt, giữ, giam người trái pháp luật không chỉ đơn thuần là một tội phạm độc lập, mà thường liên quan đến việc thực hiện các tội phạm khác Ví dụ, nếu người phạm tội bắt giữ nạn nhân và đe dọa thân nhân của họ để chiếm đoạt tài sản, thì hành vi này sẽ không được xem là tội bắt, giữ người trái pháp luật mà sẽ cấu thành tội bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản theo Điều 169 Bộ luật Hình sự.
Thực tiễn áp dụng
Trong thực tế, nhiều trường hợp bị cáo thực hiện hành vi bắt, giữ hoặc giam người trái pháp luật để phục vụ cho các hành vi phạm tội khác như chiếm đoạt tài sản, cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe người khác Điều này dẫn đến việc Tòa án xét xử về nhiều tội danh khác nhau Tuy nhiên, việc xác định tội danh trong những trường hợp này vẫn chưa được thống nhất.
Vụ án thứ tám và nhận xét, đánh giá:
Cuối năm 2015, Tăng Xuân N tham gia đánh bạc (xóc đĩa) cùng Đoàn Văn D và một người chưa rõ lai lịch tại chòi canh cà phê ở ngã 5 xã ĐamB’ri, thành phố Bảo Lộc Do thua cuộc, anh N đã vay tiền từ Lê Viết T để tiếp tục chơi.
T nhận nợ dùm với tổng số tiền 200.000.000đ Sau đó T đã nhiều lần đòi nhưng anh
Vào khoảng 13 giờ ngày 19/8/2016, T phát hiện N đang ngồi tại quán cà phê Hương Thảo gần ngã 5 xã Đambri, nhưng N không trả lời, không gặp mặt và không nghe điện thoại của T T đã gọi điện cho Dương Công Th để nhờ bắt N, và Th đồng ý hỗ trợ Lúc này, Th đang đi cùng Trần Viết H trên xe ô tô thuê từ chị Nguyễn Thị Như S, nên Th đề nghị H chở cả T và Th đến Đam’Bri để thực hiện kế hoạch.
H đồng ý lái xe chở Th và T sau khi họ bắt và đánh anh N tại quán cà phê Hương Thảo để đòi nợ Trong quá trình này, Th và T đã giữ anh N lại, đấm vào mắt anh và không cho anh liên lạc với ai Họ tiếp tục đe dọa và hành hung anh N trên đường đến quán cà phê Khánh Ngọc, nơi có sự tham gia của một số người khác như Nguyễn Hồng P và Phạm Tiến S Tại quán, tên Ng đã đá vào miệng anh N và hỏi về việc không trả nợ, nhưng bị T ngăn lại Mọi người đều tỏ ra lo lắng trong tình huống căng thẳng này.
Vào ngày 30/8/2017, TAND TP Bảo Lộc, tỉnh Lâm Đồng đã ban hành bản án số 66/2017/HSST, liên quan đến vụ việc mà T, Th và H đã bắt giữ anh N Sau khi hành vi bị lộ, nhóm này đã đưa anh N lên xe ô tô và lái lòng vòng trên nhiều tuyến đường tại Bảo Lộc Cuối cùng, họ chở anh N về nhà của Trần Viết H, nơi H đã chuẩn bị một giấy nhận nợ in sẵn, cùng với một hộp mực dấu màu đỏ và cây bút, để T ép buộc anh N ký vào giấy nhận nợ với số tiền 200.000.000đ.
Sau khi anh N viết giấy nhận nợ, T đã đe dọa anh N bằng cách nói rằng sẽ đưa anh đến Di Linh nếu không trả nợ Lo sợ bị đánh đập, anh N đã xin T cho gọi điện về nhà để nhờ mẹ mình, bà Đỗ Thị L, giúp đỡ T đồng ý nhưng yêu cầu anh N mở loa ngoài để theo dõi cuộc gọi Trong cuộc gọi, anh N giải thích tình huống và xin bà L cho mượn xe ô tô tải 3,5 tấn của gia đình để giao cho chủ nợ Lo lắng cho con, bà L đã đồng ý và hẹn gặp tại ngã 5 Đambri lúc 20 giờ Sau đó, T đã liên lạc với Trần Viết H1 để tìm tài xế, và H1 đã nhờ Võ Tấn T2 đến lấy xe T cũng yêu cầu H phô tô giấy nhận nợ để giao cho bà L Tuy nhiên, khi bà L không thể liên lạc được với anh N và trình báo cơ quan điều tra, T cùng H và Võ Tấn T2 đã bị phát hiện Tại cơ quan điều tra, T và H đã khai nhận toàn bộ hành vi phạm tội, trong khi bị cáo Th đã trốn và đến ngày 05/6/2017 mới ra đầu thú.
Bản án số 66/2017/HSST, ngày 30/8/2017 của TAND TP Bảo Lộc, tỉnh Lâm Đồng, đã tuyên bố các bị cáo Lê Viết T, Dương Công Th và Trần Viết H phạm tội "Bắt, giữ người trái pháp luật".
Vụ án thứ chín 13 và nhận xét, đánh giá:
Mạc Văn Kh ở Thôn An L, xã An Lâm, huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dương hiện đang nợ 2.700.000 đồng tiền cước taxi của hãng Ngọc Anh Trần Văn A, nhân viên thanh tra của hãng, được giám đốc Vũ Thị K giao nhiệm vụ thu hồi khoản nợ này A đã nhờ Lương Đình Khoa, cư trú tại số 26/167 Nguyễn Thượng Mẫn, phường Bình Hàn, thành phố Hải Dương, thông báo cho A nếu gặp Mạc Văn Kh để A có thể thu hồi nợ.
13 Bản án số: 251/2017/HSST ngày: 29/12/2017 của TAND TP HD, tỉnh HD Xin xem Phụ lục số 5
Vào khoảng 16h00 ngày 21/8/2016, anh Kh cùng với Nguyễn Trung K, có địa chỉ đăng ký nơi cư trú tại số 9/50 Canh Nông, phường Quang Trung, thành phố Hải Dương, đã nhìn thấy Kh đang ngồi uống nước tại vỉa hè đầu đường Tự Đông, phường Cẩm Thượng, thành phố Hải Dương.
Anh Kh thông báo với Kh rằng anh nợ tiền của A và đề nghị gọi A đến để giải quyết Anh Kh đã liên lạc với A, thông báo rằng anh đang ở gần nhà nghỉ Ánh Tuyết 2, phường Cẩm Thượng, thành phố Hải Dương Nghe vậy, A đã rủ Trần Văn L đi cùng.
Vũ Xuân Qu, Hoàng Văn Th, và Phạm Sỹ T đang ở nhà trọ của A tại khu Tiền Trung, phường Ái Quốc, thành phố Hải Dương, quyết định đi lên thành phố để giải quyết nợ với anh Kh Do L cảm thấy mệt nên không tham gia, nhưng tất cả mọi người đồng ý đi cùng A Qu mang theo hai thanh tuýp sắt dài khoảng 60cm màu trắng Họ đi bộ ra Quốc lộ 5 để thuê taxi, và gặp anh Phạm Xuân H, bạn của A, đang đi xe máy A rủ H đi cùng, và H đồng ý lên xe taxi của hãng Ngọc Anh do anh Trần Đăng Đoàn lái, với địa chỉ thường trú tại xóm 7, xã Việt Hồng, huyện Thanh Hà, tỉnh Hải Dương, chở họ đến nhà nghỉ Ánh Tuyết 2 Khi đến, họ dừng lại trước cửa nhà số 8.
Tại phường Cẩm Thượng, A gặp anh Kh cùng với anh K và chị Hoàng Thị Ng, bạn của Kh, khi A, T, Th và Qu xuống xe Th và Qu cầm tuýp sắt, trong khi anh H vẫn ngồi chơi điện tử trong taxi A yêu cầu Kh lên xe về Công ty để nói chuyện, nhưng Kh từ chối và nói sẽ chờ người nhà đến trả tiền A cầm một thanh gỗ dài khoảng 2m ở gốc cây bàng, đe dọa Kh và cố gắng kéo anh ra xe Khi Kh vẫn không đi, A đã đẩy Kh vào trong taxi, trong khi T dùng chân đạp Kh để thúc giục A nhờ anh Đoàn chở về nhà trọ của mình, còn anh K và chị Ngọc nhờ Kh và K tìm hiểu về nhóm A để thông báo về nợ nần.
Kh đồng ý và khi về đến phòng trọ của A, anh H ngồi chơi khoảng 5 phút rồi ra về A, Th, T và Qu đưa anh Kh vào phòng khách, trong đó T lấy 02 bát sứ, buộc anh Kh quỳ xuống và tát anh 02 cái vào mặt, trong khi Qu cầm tuýp sắt đứng sau lưng A yêu cầu L đưa giấy bút cho anh Kh để anh ghi lại các khoản nợ, bao gồm: nợ cước taxi Ngọc Anh là 2.700.000 đồng, nợ 2.100.000 đồng cho các khoản tiền khác mà A phải trả thay cho anh Kh, nợ anh H 5.000.000 đồng và nợ anh Phạm Ngọc Giao tại địa chỉ 210 Điện Biên Phủ, phường
Phạm Ngũ Lão, thành phố HD là 300.000 đồng, cắm xe máy của anh Nguyễn Minh
T (Chiến), địa chỉ khu 14 Quang Trung, phường Quang Trung, thành phố HD, đã yêu cầu bồi thường 5.700.000 đồng, bao gồm 1.000.000 đồng tiền Kh cầm điện thoại chưa trả và 5.000.000 đồng chi phí đi lại tìm anh Kh A đồng ý các khoản nợ và yêu cầu anh Kh ghi rõ số nợ tổng cộng 22 triệu đồng Do lo sợ bị nhóm A đánh, anh Kh đã viết giấy nhận nợ Khi anh Kh và anh K đến phòng trọ của A, A đã gọi điện cho chị Ngọc để xin thêm thời gian trả nợ A cũng đã đưa cho anh Kh và anh K một bản tường trình về số nợ của anh Kh để thông báo cho chị Ngọc.
Vào khoảng 10h ngày 22/8/2016, T yêu cầu anh Kh phải gọi điện cho người nhà mang tiền đến trả mới cho về, khiến anh Kh lo sợ Anh đã gọi cho em họ là Mạc Đức T để cầu cứu và nhờ mang tiền đến Lo lắng cho sự an toàn của anh Kh, anh T đã trình báo với cơ quan công an Đến 13h cùng ngày, nhận được thông tin, Tổ công tác của Công an thành phố Hải Dương đã bắt quả tang A.
L, Th và Qu đang có hành vi giữ anh Kh nhằm chiếm đoạt tài sản, còn T đã bỏ trốn
Kiến nghị hoàn thiện
Nghiên cứu các vụ án cho thấy việc định tội danh trong các trường hợp bị cáo thực hiện hành vi bắt, giữ hoặc giam người trái pháp luật để thực hiện tội phạm khác như chiếm đoạt tài sản, cố ý gây thương tích vẫn chưa thống nhất Việc xử lý bị cáo về tội gì, một tội hay nhiều tội, còn nhiều quan điểm và cách áp dụng khác nhau giữa các địa phương Để giải quyết vấn đề này, cần dựa trên triết học Mác – Lênin về chất lượng của sự vật, trong đó chất căn bản của một sự vật quy định sự tồn tại hay mất đi của nó, mặc dù mỗi sự vật có thể có nhiều thuộc tính khác.
Trong mối quan hệ giữa chất căn bản và chất không căn bản của sự vật, chất căn bản cần phải có sức mạnh để thu hút các chất không căn bản yếu hơn Chất căn bản không thể thu hút một chất khác mạnh tương đương hoặc mạnh hơn để trở thành chất không căn bản Nếu coi tội phạm cụ thể là một chất, thì tội phạm có mức hình phạt cao hơn sẽ được xem là mạnh hơn Dựa trên nguyên tắc này, chúng ta có thể xác định tội danh cho những hành vi phạm tội thỏa mãn nhiều cấu thành tội phạm (CTTP).
Trong trường hợp tội phạm mạnh hơn thu hút tội yếu hơn, chỉ cần xét xử về tội mạnh hơn Tội yếu sẽ trở thành tình tiết định khung hoặc dấu hiệu định tội của tội mạnh hơn Ví dụ, trong hành vi bắt giữ trái pháp luật để chiếm đoạt tài sản, tội bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản sẽ thu hút tội bắt giữ trái pháp luật thành tình tiết định tội Cụ thể, hành vi bắt giữ trái pháp luật được xem là dấu hiệu của tội "bắt cóc người khác làm con tin" Do đó, chỉ truy cứu trách nhiệm hình sự về Tội bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản (Điều 169 BLHS) mà không xử lý thêm về Tội bắt, giữ hoặc giam người trái pháp luật (Điều 157 BLHS).
Trong trường hợp một tội cụ thể không đủ mạnh để thu hút một tội khác tương đương, sẽ tiến hành xét xử về nhiều tội Ví dụ, trong vụ giết người để cướp tài sản, tội cướp và tội giết người có mức độ tương đương, do đó không thể thu hút lẫn nhau, dẫn đến việc xét xử cả hai tội: tội giết người và tội cướp tài sản.
123 BLHS) và tội cướp tài sản (Điều 168 BLHS)
Trong trường hợp người phạm tội thực hiện hành vi bắt, giữ hoặc giam người trái pháp luật để thực hiện tội phạm khác, việc xử lý sẽ được xác định dựa trên mức độ vi phạm, có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự cho một hoặc nhiều tội danh liên quan.
Khi có mối quan hệ thu hút giữa các tội phạm, chỉ cần xử lý một tội duy nhất Ví dụ, trong trường hợp bắt giữ người để đe dọa người thân nhằm chiếm đoạt tài sản, chỉ bị xử lý về tội bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản theo Điều 169 Bộ luật Hình sự.
Khi các tội phạm không có mối liên hệ chặt chẽ, việc xử lý sẽ dựa trên nguyên tắc đã phân tích: nếu một tội cụ thể không đủ sức thu hút một tội khác có mức độ tương đương, thì sẽ tiến hành xét xử theo nguyên tắc phạm nhiều tội.
Các cặp CTTP có quan hệ thu hút bao gồm hai trường hợp chính: Thứ nhất, dấu hiệu của một CTTP có tính chất như một bộ phận so với dấu hiệu của CTTP khác Thứ hai, dấu hiệu định tội của TP này lại được quy định trong dấu hiệu định khung của tội kia Để tìm hiểu thêm, bạn có thể truy cập vào http://luatsuquangthai.vn/dinh-toi-trong-truong-hop-mot-hanh-vi-thoa-man-nhieu-cau-thanh-toi-pham-15-a3id, ngày 10/6/2019.
Hành vi bắt, giữ, giam người trái pháp luật thường liên quan đến mục đích thực hiện tội phạm khác, như chiếm đoạt tài sản hoặc gây thương tích cho người khác Nhiều bị cáo đã bị xử lý về nhiều tội danh do thực hiện các hành vi này để phục vụ cho mục đích phạm tội Tuy nhiên, việc xác định tội danh trong những trường hợp này chưa được thống nhất, dẫn đến sự khác biệt trong cách xử lý giữa các địa phương, với nhiều quan điểm và cách thức áp dụng khác nhau.
Tác giả đề xuất rằng, khi người phạm tội thực hiện hành vi bắt, giữ hoặc giam người trái phép để thực hiện tội phạm khác, việc xử lý sẽ được xác định dựa trên một hoặc nhiều tội danh.
- Nếu giữa các tội phạm có mối quan hệ thu hút thì chỉ xử lý về một tội
Nếu các tội phạm không có mối quan hệ thu hút, việc xử lý sẽ dựa trên nguyên tắc: nếu một tội cụ thể không đủ mạnh để thu hút tội khác tương đương, sẽ tiến hành xét xử theo nguyên tắc phạm nhiều tội.
Hiến pháp và pháp luật Việt Nam khẳng định rõ ràng rằng quyền và tự do của công dân luôn được tôn trọng và bảo vệ Những quyền này được thể hiện rõ ràng trong Hiến pháp, tài liệu pháp lý cao nhất của Nhà nước, phản ánh bản chất của Nhà nước vì dân Mọi hành vi xâm phạm quyền lợi của công dân đều bị xử lý nghiêm khắc, đặc biệt là tội bắt, giữ hoặc giam người trái pháp luật, một loại tội phạm phổ biến Tuy nhiên, việc áp dụng pháp luật trong trường hợp này gặp nhiều khó khăn, không chỉ ở khía cạnh lập pháp mà còn trong thực tiễn, vì việc áp dụng sai có thể xâm phạm quyền tự do của công dân, trong khi không áp dụng có thể dẫn đến việc bỏ lọt tội phạm.
Vướng mắc chính trong việc xác định hành vi khách quan của tội phạm liên quan đến việc định tội danh cho các hành vi bắt, giữ hoặc giam người trái pháp luật theo Điều 157 Bộ luật Hình sự Hiện nay, vẫn chưa có quy định rõ ràng về thời gian mà một người thực hiện các hành vi này mới bị coi là phạm tội, dẫn đến nhiều quan điểm khác nhau trong các vụ án Để thống nhất trong việc định tội danh, tác giả đề xuất: nếu chỉ có hành vi bắt người trái pháp luật, tội danh sẽ là “bắt người trái pháp luật”; nếu có hành vi bắt và giữ nhưng không giam, tội danh sẽ là “bắt, giữ người trái pháp luật”; nếu có hành vi bắt và giam nhưng không giữ, tội danh sẽ là “bắt, giam người trái pháp luật”; và nếu có cả ba hành vi, tội danh sẽ là “bắt, giữ và giam người trái pháp luật”.
Tác giả kiến nghị rằng cần có văn bản hướng dẫn chính thức từ Toà án nhân dân tối cao về việc "không phân biệt thời gian bao lâu" trong hành vi khách quan của tội phạm liên quan đến việc “giữ” hoặc “giam” người.
Vướng mắc thứ hai liên quan đến việc xác định tội danh trong trường hợp người thực hiện hành vi bắt, giữ, giam người trái pháp luật để thực hiện tội phạm khác Thực tiễn cho thấy sự không thống nhất trong việc xử lý bị cáo, với nhiều quan điểm và cách áp dụng khác nhau ở các địa phương Để giải quyết vấn đề này, tác giả đã đề xuất những kiến nghị nhằm thống nhất định tội danh trong các trường hợp tương tự.
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
2 Bộ luật hình sự 1999, (Số: 15/1999/QH10) ngày 21/12/1999
3 Bộ luật hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017), (Số: 01/VBHN-VPQH) ngày
4 Bộ luật tố tụng hình sự 2015, (Số: 100/2015/QH13), ngày 27/11/2015
5 Ban Chỉ đạo thi hành Bộ luật Hình sự (2000), Tài liệu Tập huấn chuyên sâu về
Bộ luật Hình sự năm 1999, Nhà in Bộ Công an Hà Nội
6 Bình luận khoa học Bộ luật Hình sự 1999 - Phần các tội phạm (2001), Nxb Công an nhân dân, HàNội