CƠ CHẾ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP THƯƠNG MẠI ASEAN VÀ CÁC CƠ CHẾ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP TRONG CÁC KHU VỰC MẬU DỊCH TỰ DO ASEAN CỘNG
Sự ra đời của cơ chế giải quyết tranh chấp thương mại ASEAN và các cơ chế giải quyết tranh chấp trong các khu vực mậu dịch tự do ASEAN cộng
chế giải quyết tranh chấp trong các khu vực mậu dịch tự do ASEAN cộng
1.1.1 Cơ chế giải quyết tranh chấp thương mại ASEAN
Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) được thành lập vào ngày 08/08/1967 tại Bangkok, Thái Lan, với 10 quốc gia thành viên gồm Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore, Thái Lan, Brunei, Việt Nam, Lào, Myanmar và Campuchia Trong 10 năm đầu, ASEAN tập trung vào các vấn đề chính trị, tăng cường hiểu biết lẫn nhau và tìm kiếm lập trường chung nhằm đảm bảo an ninh khu vực và an ninh của từng quốc gia Giai đoạn này đặc trưng bởi sự liên kết thông qua thái độ dung nhận, thương lượng và hòa giải, nhằm tránh căng thẳng giữa các quốc gia và củng cố sự ổn định trong từng nước, đặc biệt khi khu vực còn phải đối mặt với nhiều bất ổn chính trị.
Gần 38 năm tồn tại và phát triển sau đó, ASEAN đã có những thay đổi lớn, những bước phát triển vượt bậc trong quá trình liên kết và hợp tác toàn diện giữa các quốc gia trong khu vực Đông Nam Á Đặc biệt, trong lĩnh vực thương mại, kể từ Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN lần thứ tư tại Singapore vào tháng 1/1992, bằng việc ký kết hai văn kiện quan trọng là Hiệp định về chương trình thuế quan ưu đãi có hiệu lực chung (CEPT) để thực hiện khu vực mậu dịch tự do ASEAN (AFTA) và Hiệp định khung về tăng cường hợp tác kinh tế, đã đánh dấu bước tiến trong hợp tác kinh tế ASEAN Việc ký kết các văn kiện này đã đánh dấu cột mốc phát triển quan trọng của ASEAN trong tiến trình mở rộng hợp tác kinh tế giữa các quốc gia thành viên 11 Quan hệ kinh tế giữa các nước thành viên ASEAN giai đoạn này đã trở thành một trong những nội dung quan trọng của thực tiễn hoạt động của tổ chức khu vực ASEAN Ý
10 Lê Minh Tiến (2007), “Cơ chế giải quyết tranh chấp của ASEAN”, Tạp chí Luật học, số 9/2007, tr 1
Bài viết “Giới thiệu cơ chế giải quyết tranh chấp của ASEAN” nêu rõ rằng tổ chức ASEAN, ban đầu được hình thành với mục tiêu chính trị, đã dần chuyển mình thành một liên kết toàn diện tại khu vực Đông Nam Á, đặc biệt chú trọng vào lĩnh vực kinh tế và thương mại.
Sự phát triển hợp tác kinh tế - thương mại trong ASEAN đã tạo ra nhu cầu về một cơ chế giải quyết tranh chấp rõ ràng cho lĩnh vực này Để đáp ứng nhu cầu này, vào ngày 20/11/1996 tại Manila, các quốc gia thành viên ASEAN đã ký kết Nghị định thư về cơ chế giải quyết tranh chấp, đánh dấu sự ra đời của cơ chế giải quyết tranh chấp kinh tế - thương mại của ASEAN Văn kiện này đã được sửa đổi và thay thế bởi Nghị định thư về tăng cường cơ chế giải quyết tranh chấp, có hiệu lực từ ngày 29/11/2004.
1.1.2 Các cơ chế giải quyết tranh chấp trong các khu vực mậu dịch tự do ASEAN cộng
Tính đến năm 2010, Việt Nam đã tham gia 5 hiệp định thương mại tự do đa phương trong khuôn khổ ASEAN, hợp tác với các đối tác ngoài khu vực như Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ, Úc và New Zealand Điều này cho thấy Việt Nam hiện là thành viên của 5 khu vực mậu dịch tự do quan trọng, mở rộng quan hệ thương mại với các quốc gia đối tác.
Cơ chế giải quyết tranh chấp thương mại trong ACFTA
Trong những năm gần đây, quan hệ kinh tế và thương mại giữa ASEAN và Trung Quốc đã có sự phát triển mạnh mẽ Từ năm 2010, các cuộc đàm phán về hợp tác kinh tế và thương mại giữa hai bên đã được hoàn tất, dẫn đến nhiều kết quả tích cực trong việc thúc đẩy hợp tác và giao thương.
Khu vực mậu dịch tự do ASEAN - Trung Quốc (ACFTA) được thành lập vào tháng 11 năm 2002 thông qua Hiệp định khung về Hợp tác Kinh tế toàn diện, đánh dấu một thỏa thuận thương mại có ý nghĩa toàn cầu Với dân số hơn 1,9 tỷ người và tổng GDP đạt 6000 tỷ USD, ACFTA trở thành một khu vực thương mại tự do năng động, trong đó Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất của ASEAN và ngược lại, ASEAN là đối tác thương mại lớn thứ tư của Trung Quốc Để cụ thể hóa Hiệp định khung, ASEAN và Trung Quốc đã ký kết bốn hiệp định quan trọng: Hiệp định về thương mại hàng hóa (2004), Hiệp định về thương mại dịch vụ (2007), Hiệp định về đầu tư (2009), và Hiệp định về cơ chế giải quyết tranh chấp (2004).
Hiệp định về cơ chế giải quyết tranh chấp, ký kết ngày 29/11/2004, điều chỉnh các vấn đề liên quan đến tranh chấp giữa các chính phủ theo Hiệp định khung về hợp tác kinh tế toàn diện giữa ASEAN và Trung Quốc Sự ra đời của hiệp định này tạo cơ sở pháp lý cho cơ chế giải quyết tranh chấp thương mại trong khu vực mậu dịch tự do ASEAN-Trung Quốc, đảm bảo hiệu quả thực thi các thỏa thuận tự do hóa thương mại và tăng cường hợp tác phát triển kinh tế giữa các quốc gia.
Cơ chế giải quyết tranh chấp thương mại trong AKFTA và AIFTA
Hiệp định về cơ chế giải quyết tranh chấp trong khuôn khổ hợp tác kinh tế toàn diện giữa ASEAN và Trung Quốc đã được ký kết nhằm cụ thể hóa các quy định và quy trình giải quyết tranh chấp, góp phần tăng cường sự hợp tác và ổn định trong mối quan hệ kinh tế giữa hai bên.
13 Theo http://asean.mofa.gov.vn/vi/nr130930205728/nr130930210355/ns131113230924/newsitem_print_preview (truy cập ngày 19/06/2015)
Hiệp định khung về hợp tác kinh tế - thương mại giữa ASEAN và Hàn Quốc, cũng như giữa ASEAN và Ấn Độ, đã dẫn đến việc ký kết các hiệp định về cơ chế giải quyết tranh chấp Cụ thể, hiệp định với Hàn Quốc được ký vào ngày 13/12/2005, nhằm cụ thể hóa quy định về tự do hóa thương mại theo hiệp định khung cùng ngày Tương tự, hiệp định với Ấn Độ được ký vào ngày 13/8/2009, nhằm thực hiện các quy định về tự do hóa thương mại theo hiệp định khung ký ngày 8/10/2003 Mục tiêu chung của hai hiệp định này là tạo cơ sở pháp lý cho việc giải quyết các tranh chấp phát sinh từ các hiệp định khung và các hiệp định liên quan giữa các chính phủ.
Cơ chế giải quyết tranh chấp thương mại trong AJFTA
Nhật Bản là một trong những đối tác quan trọng của ASEAN, với dòng vốn FDI vào ASEAN lớn thứ hai kể từ tháng 5/2009 Ý tưởng về khu vực mậu dịch tự do ASEAN – Nhật Bản đã được hình thành, khác với cách tiếp cận của ASEAN với Trung Quốc, Hàn Quốc và Ấn Độ, hai bên không đàm phán các hiệp định riêng lẻ mà thống nhất các biện pháp hợp tác trong Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện ASEAN - Nhật Bản ký kết vào ngày 7/4/2008 Hiệp định này đánh dấu sự ra đời của khu vực mậu dịch tự do ASEAN – Nhật Bản, ghi nhận các thỏa thuận hợp tác và biện pháp thúc đẩy tự do hóa thương mại trong các lĩnh vực hàng hóa, dịch vụ và đầu tư giữa hai bên.
14 Theo Dữ liệu thống kê ASEAN FDI, nguồn: Đại học Luật Hà Nội (2014), Giáo trình Luật Thương mại quốc tế, NXB Công an nhân dân, tr 813
Chương 9 quy định các điều khoản giải quyết tranh chấp, nhằm thiết lập cơ chế giải quyết hiệu quả cho các tranh chấp phát sinh từ Hiệp định.
Cơ chế giải quyết tranh chấp thương mại trong AANZFTA
Hiệp định thành lập khu vực thương mại tự do ASEAN - Úc và New Zealand, ký kết vào ngày 27/2/2009, thiết lập các quy tắc hợp tác kinh tế - thương mại giữa ASEAN, Úc và New Zealand Văn kiện này không chỉ quy định các điều khoản chung mà còn bao gồm cam kết về thương mại hàng hóa, dịch vụ và đầu tư Đặc biệt, Chương 17 của hiệp định quy định về tham vấn và giải quyết tranh chấp, nhằm đảm bảo một quy trình minh bạch, hiệu quả cho việc xử lý các vấn đề phát sinh từ hiệp định.
So sánh nội dung các cơ chế giải quyết tranh chấp ASEAN và ASEAN cộng
Khi nghiên cứu cơ chế giải quyết tranh chấp, cần lưu ý các vấn đề như cơ quan giải quyết tranh chấp, trình tự thủ tục, khung thời gian và án phí Tác giả sẽ phân tích đặc điểm của cơ chế giải quyết tranh chấp ASEAN và các cơ chế trong khu vực mậu dịch tự do ASEAN, so sánh chúng dựa trên cấu trúc chiều ngang để chỉ ra điểm chung và sự khác biệt Qua đó, sẽ có cơ sở để đánh giá và lựa chọn cơ chế giải quyết tranh chấp phù hợp trong Chương II.
15 Điều 1 Chương 17 Hiệp định thành lập khu vực thương mại tự do ASEAN - Úc và New Zealand
Cả cơ chế giải quyết tranh chấp thương mại ASEAN và cơ chế giải quyết tranh chấp trong các khu vực mậu dịch tự do ASEAN cộng đều có những điểm chung quan trọng không thể phủ nhận.
1.2.1.1 Tính mới về phương diện thực tiễn
Ra đời từ năm 1996, cơ chế giải quyết tranh chấp của ASEAN đã trải qua một quá trình học hỏi và phát triển lâu dài Các quy định của cơ chế này được đánh giá là tương tự với cơ chế giải quyết tranh chấp của WTO theo quy định trong DSU Vì vậy, cơ chế giải quyết tranh chấp của ASEAN được xem như một phiên bản thu nhỏ của cơ chế WTO.
WTO được áp dụng trong khu vực ASEAN” 17
Khác với cơ chế giải quyết tranh chấp của ASEAN, các cơ chế trong các khu vực mậu dịch tự do ASEAN cộng là những sáng kiến mới được thiết lập trong những năm gần đây, nhằm đáp ứng xu hướng tự do hóa thương mại và các hiệp định thương mại tự do Điểm chung quan trọng của sáu cơ chế giải quyết tranh chấp trong ACFTA, AKFTA, AIFTA, AJFTA, AANZFTA là tính mới về phương diện thực tiễn, vì chưa có trường hợp tranh chấp nào được đưa ra giải quyết bởi các cơ chế này, tạo ra thách thức cho việc nghiên cứu và đánh giá hiệu quả của chúng.
Cơ chế giải quyết tranh chấp của ASEAN từ khi thành lập đến nay chưa ghi nhận trường hợp nào được đưa vào hệ thống này Vì vậy, các nội dung so sánh và đánh giá giữa các cơ chế giải quyết tranh chấp trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo.
16 Phan Út Hiền (2011), “Cơ chế giải quyết tranh chấp của ASEAN”, Tạp chí Khoa học pháp lý, số 1(62), tr 53
17 Phan Út Hiền (2011), “Cơ chế giải quyết tranh chấp của ASEAN”, Tạp chí Khoa học pháp lý, số 1(62), tr 54
I don't know!
The document titled "For a More Effective and Competitive ASEAN Dispute Settlement Mechanism," accessed on June 27, 2015, discusses the regulatory framework established by various agreements and presents theoretical observations and conclusions regarding the effectiveness of dispute resolution within ASEAN.
Trong cơ chế giải quyết tranh chấp thương mại ASEAN và các khu vực mậu dịch tự do ASEAN, thủ tục tố tụng của Ban hội thẩm, Cơ quan phúc thẩm và Ủy ban trọng tài đều được thực hiện một cách bí mật, tương tự như trong WTO.
Ban Hội thẩm trong cơ chế giải quyết tranh chấp ASEAN tiến hành họp kín và giữ bí mật về nghị án cũng như tài liệu được đệ trình Ủy ban trọng tài được thành lập để xem xét tranh chấp cũng tổ chức họp kín Phiên họp giải quyết tranh chấp chỉ diễn ra khi có sự đồng ý của các bên, và có thể chỉ dựa vào tài liệu, chứng cứ do các bên cung cấp mà không cần mở phiên họp tranh luận.
Tương tự như Ban hội thẩm, hoạt động của Cơ quan phúc thẩm trong cơ chế giải quyết tranh chấp ASEAN cũng được giữ bí mật, không công khai 20
Quá trình thảo luận của Uỷ ban trọng tài trong các cơ chế giải quyết tranh chấp tại khu vực mậu dịch tự do ASEAN sẽ được giữ bí mật Các bên tranh chấp chỉ được tham gia các buổi làm việc khi được Uỷ ban trọng tài mời Các phiên xét xử sẽ được tổ chức kín, trừ khi có thỏa thuận khác từ các bên liên quan.
19 Khoản 2, 3 Mục 2 Phụ lục II Nghị định thư năm 2004
20 Khoản 9 Điều 12 Nghị định thư năm 2004
Theo các quy định tại 21 Khoản 4 Điều 9 ACFTA, khoản 3 Điều 10 AKFTA, khoản 6 Điều 13 AANZFTA, khoản 9 Phụ lục AIFTA, và khoản 8 Điều 68 AJFTA, các trọng tài viên tham gia phiên họp xét xử phải đảm bảo duy trì tính bảo mật của các thủ tục tố tụng trọng tài.
1.2.1.3 Quy định về thủ tục tham vấn, trung gian, hòa giải và thủ tục thực thi phán quyết
Quy trình giải quyết tranh chấp của ASEAN, tương tự như trong DSU của WTO, bao gồm các bước chính: (i) Tham vấn để tìm kiếm giải pháp; (ii) Thủ tục trung gian và hòa giải nhằm hòa giải các bên; (iii) Giải quyết tranh chấp tại Ban hội thẩm; (iv) Thủ tục phúc thẩm để xem xét lại quyết định; (v) Thi hành các phán quyết và khuyến nghị đã đưa ra; và (vi) Thủ tục cưỡng chế thi hành nếu cần thiết.
Trình tự và thủ tục giải quyết tranh chấp trong các khu vực tự do ASEAN được xác định qua các bước chính: (i) Tham vấn để tìm kiếm giải pháp; (ii) Trung gian hòa giải nhằm hỗ trợ các bên đạt thỏa thuận; (iii) Thành lập hội đồng trọng tài để xét xử vụ việc; (iv) Thực hiện báo cáo của hội đồng trọng tài; và (v) Bồi thường cho bên bị thiệt hại và tạm ngừng các ưu đãi liên quan.
Trình tự thủ tục giải quyết tranh chấp của ASEAN và các khu vực tự do ASEAN cộng có nhiều điểm tương đồng, bao gồm các bước như tham vấn, trung gian hòa giải và quy trình thực thi, cưỡng chế thi hành phán quyết.
Quy định về thủ tục tham vấn, dàn xếp, hòa giải hoặc trung gian hòa giải
Cơ chế giải quyết tranh chấp trong ASEAN và các khu vực mậu dịch tự do bao gồm các thủ tục tham vấn, dàn xếp, hòa giải và trung gian hòa giải Những hình thức này là biện pháp bổ trợ mà các bên có thể áp dụng trước hoặc trong quá trình giải quyết tranh chấp qua các thủ tục chính thức Mục tiêu của các biện pháp này là tạo điều kiện cho các bên trao đổi và thương lượng, nhằm ngăn chặn tranh chấp trở nên nghiêm trọng hơn.
22 Khoản 4 Điều 9 ACFTA, khoản 11 Phụ lục AKFTA, khoản 6 Điều 13 AANZFTA, khoản 9 Phụ lục AIFTA, khoản 8 Điều 68 AJFTA
