CĂN CỨ KHÁM XÉT NGƯỜI TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ
Quy định của pháp luật tố tụng hình sự về căn cứ khám xét người
Khám người là hoạt động tố tụng hình sự được thực hiện bởi Điều tra viên khi có căn cứ cho rằng người đó có công cụ, phương tiện phạm tội hoặc tài sản liên quan đến vụ án Theo Từ điển luật học, hoạt động này chỉ được tiến hành bởi các chủ thể có thẩm quyền và phải dựa trên những căn cứ nhất định.
Khám người là quá trình tìm kiếm và kiểm tra cơ thể, trang phục, cũng như các đồ vật và phương tiện di chuyển của một cá nhân nhằm phát hiện và thu giữ công cụ, phương tiện phạm tội, tài sản liên quan đến hành vi phạm tội, hoặc các tài liệu khác có liên quan đến vụ án, theo quy định trong Giáo trình Khoa học điều tra hình sự của Đại học Luật Hà Nội.
Trường Đại học Luật Hà Nội định nghĩa khám xét người là hoạt động nhằm phát hiện và thu giữ công cụ, phương tiện phạm tội, cũng như các đồ vật, tài sản có liên quan đến hành vi phạm tội hoặc các tài liệu khác liên quan đến vụ án.
Theo Tài liệu tập huấn chuyên sâu Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 thì
Khám xét người là một biện pháp điều tra nhằm lục soát và tìm kiếm trong người, quần áo và các tài sản mang theo để phát hiện và thu thập chứng cứ liên quan đến vụ án Tài liệu này xem xét hoạt động khám xét người trong bối cảnh tố tụng hình sự, tuy nhiên, nó chỉ nêu rõ nội dung và mục đích của hoạt động mà chưa chỉ ra căn cứ pháp lý và chủ thể thực hiện khám xét.
Khám người là một hoạt động điều tra quan trọng, nhằm lục soát và tìm kiếm chứng cứ trong người, quần áo và đồ vật của bị can, bị cáo hoặc người bị bắt giữ Hoạt động này thường diễn ra trong các trường hợp phạm tội quả tang, khi đang bị truy nã, hoặc trong tình huống khẩn cấp.
1 Viện Khoa học pháp lý - Bộ Tư pháp (2006), Từ điển luật học, NXB Từ điển bách khoa – NXB Tư pháp, tr 247
2 Trường Đại học Luật Hà Nội (2005), Giáo trình Khoa học điều tra hình sự, NXB Công an nhân dân, tr 96
Bộ Công an (2016) đã cung cấp tài liệu tập huấn chuyên sâu về Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, nêu rõ quy trình khám xét người nhằm phát hiện và thu giữ các đồ vật, tài liệu liên quan đến vụ án Giáo trình luật tố tụng hình sự của Trường Đại học Luật Hà Nội giải thích rõ ràng về hoạt động khám xét người, xác định đây là một hoạt động pháp lý tố tụng hình sự, được thực hiện trên các đối tượng cụ thể và dựa trên căn cứ pháp luật Nội dung và mục đích của việc khám xét người cũng được làm rõ trong giáo trình này.
Hà Nội là không đề cập đến chủ thể tiến hành hoạt động khám xét người là ai
Khám xét người là một hoạt động có nhiều quan điểm khác nhau về cách hiểu và thực hiện, mỗi quan điểm đều mang lại những ưu điểm và hạn chế riêng Việc tổng hợp các quan điểm này giúp ta có cái nhìn đầy đủ và sâu sắc hơn về hoạt động khám xét người.
Khám xét người là hoạt động điều tra do cơ quan có thẩm quyền thực hiện nhằm lục soát và tìm kiếm trong người, quần áo và đồ vật của bị can, bị cáo, hoặc người bị bắt giữ trong các trường hợp phạm tội quả tang, đang bị truy nã, hoặc trong tình huống khẩn cấp Mục đích của việc khám xét này là phát hiện và thu giữ các đồ vật, tài liệu liên quan đến vụ án.
Khám xét người là biện pháp cưỡng chế trong tố tụng hình sự, ảnh hưởng đến quyền con người và quyền công dân, do đó chỉ được thực hiện khi có đủ căn cứ theo quy định của pháp luật Theo Điều 192 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, việc khám xét phải tuân thủ các điều kiện và quy trình pháp lý nghiêm ngặt.
Khám xét người, chỗ ở, nơi làm việc, địa điểm và phương tiện chỉ được thực hiện khi có căn cứ rõ ràng cho thấy nơi đó có công cụ, phương tiện phạm tội, tài liệu, đồ vật, hoặc tài sản liên quan đến hành vi phạm tội, bao gồm cả dữ liệu điện tử và tài liệu khác có liên quan đến vụ án.
Khám xét chỉ được thực hiện khi có căn cứ rõ ràng cho thấy người bị khám xét có liên quan đến vụ án thông qua các nguồn chứng cứ Điều quan trọng là hiểu thế nào là "có căn cứ để nhận định" và xác định các nguồn chứng cứ liên quan, cũng như cách thức đánh giá chúng một cách chính xác.
4 Trường Đại học Luật Hà Nội (2018), Giáo trình Luật tố tụng hình sự việt nam, NXB Công an nhân dân, tr 344
Căn cứ để tiến hành khám xét người bao gồm các chứng cứ thu thập từ hoạt động điều tra như lời khai của người bị bắt, người làm chứng, và kết quả khám nghiệm hiện trường Các tài liệu chứng cứ, bao gồm biên bản, đoạn băng ghi âm, và thông tin từ quần chúng, phải được kiểm tra kỹ lưỡng trước khi ra lệnh khám xét Nếu chỉ có sự nghi ngờ mà không có chứng cứ rõ ràng, việc khám xét sẽ không được thực hiện Các chứng cứ hợp pháp này cần được đối chiếu với các tài liệu khác liên quan đến vụ án để xác định sự hiện diện của công cụ, phương tiện phạm tội, hoặc tài sản liên quan Tất cả các quan điểm về căn cứ khám xét đều nhấn mạnh rằng chứng cứ phải được thu thập một cách hợp pháp và có liên quan trực tiếp đến vụ án.
Khám xét người chỉ được thực hiện khi có căn cứ cho rằng trong người có các nguồn chứng cứ liên quan đến vụ án Những nguồn chứng cứ này có thể bao gồm:
Công cụ và phương tiện phạm tội là hai khái niệm được hiểu theo nhiều cách khác nhau Có hai quan điểm chính: quan điểm thứ nhất nhấn mạnh sự khác biệt giữa công cụ và phương tiện phạm tội, trong khi quan điểm thứ hai xem chúng như một khái niệm thống nhất Theo Giáo trình luật tố tụng hình sự Việt Nam của Trường Đại học Luật Hà Nội, công cụ phạm tội được định nghĩa là những vật dụng được sử dụng để tác động lên đối tượng của tội phạm nhằm thực hiện hành vi phạm tội.
5 Trần Văn Biên, Đinh Thế Hưng (2016), Bình luận khoa học Bộ luật tố tụng hình sự 2015 , NXB Hồng Đức, tr 197
6 Trường Đại học Luật Hà Nội (2018), tlđd (4), tr 343
Theo các tác giả Nguyễn Ngọc Anh, Phan Trung Hoài, Trần Văn Biên, Đinh Thế Hưng và Võ Khánh Vinh, công cụ và phương tiện phạm tội là những vật dụng được sử dụng trong quá trình thực hiện tội phạm Công cụ phạm tội, như dao, súng, và lưỡi lê, được sử dụng để tác động trực tiếp lên nạn nhân, trong khi phương tiện phạm tội, như xe cộ và thiết bị liên lạc, hỗ trợ cho việc thực hiện hành vi phạm tội nhưng không trực tiếp gây hại Ví dụ, thang có thể được dùng để đột nhập vào nhà, và thuốc độc có thể được sử dụng để đầu độc Các tài liệu giả mạo cũng là công cụ trong các vụ lừa đảo chiếm đoạt tài sản.
Thực tiễn áp dụng quy định pháp luật tố tụng hình sự về căn cứ khám xét người
1.2.1 Những mặt tích cực và kết quả đạt được
Thực tiễn áp dụng pháp luật cho thấy hoạt động khám xét người thường được thực hiện đúng căn cứ, giúp Cơ quan điều tra thu thập tài liệu chứng cứ quan trọng trong giải quyết vụ án hình sự Các tài liệu chứng cứ này được thu thập từ biện pháp khám xét người trong nhiều trường hợp khác nhau.
Khám xét người đã thu thập tài liệu và chứng cứ cần thiết để khởi tố vụ án hình sự và bị can Một ví dụ điển hình là vụ án Buôn bán trái phép chất ma túy liên quan đến Trần Hữu C, sinh năm 1979, cư trú tại ấp 4, xã Bình Thắng, huyện Bình Đại, tỉnh Bến Tre.
Vào khoảng 21 giờ ngày 04 tháng 1 năm 2017, tại quán karaoke Cỏ Hồng, Trần Hữu C đã bị bắt quả tang khi bán ma túy cho Nguyễn Phúc H với giá 600.000 đồng Sự việc diễn ra tại ấp Bình Hòa, thị trấn Bình Đại, huyện Bình Đại, tỉnh Bến Tre Lực lượng công an đã thu giữ thêm một túi nylon chứa ma túy từ người Trần Hữu C trong quá trình bắt giữ.
13 Khoản 1 Điều 99 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015
14 Nguyễn Hòa Bình, Những nội dung mới trong Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015, NXB Chính trị quốc gia -
Cảnh sát điều tra Công an huyện Bình Đại đã khởi tố vụ án và bị can Trần Hữu C về tội buôn bán trái phép chất ma túy, theo thông tin từ Trần Văn Biên và Đinh Thế Hưng trong tác phẩm "Bình luận khoa học Bộ luật tố tụng hình sự 2015" (2016).
Vụ án cho thấy việc khám xét người đã hỗ trợ cơ quan điều tra thu thập tài liệu và chứng cứ cần thiết, từ đó làm cơ sở để khởi tố vụ án và khởi tố bị can Trần Hữu C về tội buôn bán trái phép chất ma túy.
Trong quá trình khám xét, lực lượng chức năng đã thu giữ các tài liệu chứng cứ quan trọng để hỗ trợ cho công tác điều tra Một ví dụ điển hình là vụ án liên quan đến việc tàng trữ trái phép chất ma túy của Võ Thành P, sinh năm 1990, cư trú tại ấp Hội Trí, xã Hội Xuân, huyện Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang, cùng với các đồng phạm.
Vào khoảng 20 giờ ngày 28/6/2018, Công an huyện Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang đã kiểm tra quán karaoke Hồng Phương và phát hiện Võ Thành P cùng đồng bọn đang sử dụng ma túy Lực lượng Công an đã bắt quả tang Võ Thành P và đồng bọn về hành vi tàng trữ trái phép chất ma túy Khi khám xét, Công an phát hiện trong túi quần của Võ Thành P một vỏ gói thuốc lá HERO chứa ba bịch nylon có chứa tinh thể màu trắng, được xác định là ma túy Tiếp tục thi hành lệnh khám xét khẩn cấp tại nhà Võ Thành P, Công an còn thu giữ 07 đoạn ống nhựa hàn kín chứa chất màu trắng, cũng được xác định là ma túy.
Kết quả từ hoạt động khám xét đối với Võ Thành P đã thu thập được nhiều tài liệu chứng cứ quan trọng, tạo nền tảng vững chắc cho vụ án.
Cơ quan điều tra Công an huyện Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang tiến hành biện pháp điều tra khám xét chỗ ở đối với Võ Thành P
Khám xét người nhằm thu giữ tài sản của đối tượng phạm tội để trả lại cho nạn nhân là một hoạt động pháp lý quan trọng Những vụ án sau đây minh chứng cho quy trình này và vai trò của nó trong việc bảo vệ quyền lợi của người bị hại.
Vụ án cướp giật tài sản do Huỳnh Văn H, sinh năm 1982, cư trú tại ấp Chợ, xã Thới Lai, huyện Bình Đại, tỉnh Bến Tre thực hiện đã gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng cho cộng đồng Hành vi phạm tội này không chỉ xâm phạm quyền sở hữu tài sản của người khác mà còn ảnh hưởng đến an ninh trật tự tại địa phương Cần có biện pháp xử lý nghiêm khắc để ngăn chặn tình trạng cướp giật, bảo vệ tài sản và sự an toàn của người dân.
15 Công an huyện Bình Đại
16 Công an huyện Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang
Khoảng 5 giờ sáng ngày 12/1/2018 Huỳnh Văn H điều khiển xe mô tô chạy về phía bến đò xã Thới Lai khi đi ngang qua trạm y tế khu vực xã Thới Lai khoảng 100m thì phát hiện chị Phạm Thị Kim H sinh năm 1969 đăng kí thường trú tại ấp Sân Banh, xã Thới Lai đang bán cơm ở lề đường ĐH09 trên người có đeo một sợi dây chuyền H dừng xe trước quán và kêu chị Kim H làm 2 hộp cơm với giá 40.000 đồng Lúc này H vẫn ngồi trên xe, khi chị Kim H đưa 2 hộp cơm cho H Hải xuống xe giả vờ trả tiền cho chị Kim H rồi H bất ngờ dùng tay trái giật sợi dây chuyền của chị Kim H đang đeo trên cổ H định leo lên xe bỏ chạy chị Kim H nắm lấy áo của H kéo lại giằng co H tiếp tục chạy bộ ra hướng bến đò xã Thới Lai Chị Kim H đã truy hô “cướp, cướp” Nghe thấy vậy lực lượng quần chúng nhân dân đã đuổi theo và bắt giữ được H Tiến hành khám xét người của H khi bị bắt giữ thu được một sợi dây chuyền vàng 18k là vật chứng của vụ án 17
Qua vụ án, việc khám xét người đã thu thập được sợi dây chuyền vàng 18k, là tang vật của tội phạm, nhằm trả lại cho người bị hại, chị Phạm Thị Kim H.
Vào khoảng 12 giờ ngày 23/11/2017, Huỳnh Anh P (SN: 1990) và Nguyễn Văn H (SN: 1989), cư trú tại huyện Châu Thành, tỉnh Long An, đã thực hiện một vụ trộm cắp tài sản Khi đi qua nhà của Nguyễn Văn N tại ấp Bình Thủy, xã Hòa Khánh Đông, huyện Đức Hòa, tỉnh Long An, họ phát hiện nhà không đóng cửa chính H đứng ngoài cảnh giới trong khi P trèo qua tường rào và chui qua song sắt bảo vệ để vào nhà Tại phòng khách, P thấy chùm chìa khóa trên bàn gỗ và đã lấy để mở cổng cho H vào.
Trong quá trình lục soát và chuẩn bị tẩu thoát, hai đối tượng đã bị Nguyễn Văn N phát hiện và tri hô, dẫn đến việc quần chúng nhân dân bắt quả tang Kết quả khám xét, lực lượng chức năng đã thu giữ từ Huỳnh Anh P và Nguyễn Văn H một điện thoại di động Samsung Galaxy S8, một dây chuyền màu trắng và 8.350.000 đồng tiền mặt.
Trong vụ án này, quá trình khám xét đã thu giữ được một điện thoại di động hiệu Samsung Galaxy S8, một dây chuyền màu trắng và 8.350.000 đồng tiền mặt, tất cả đều là tài sản liên quan đến tội phạm, nhằm mục đích trả lại cho nạn nhân Nguyễn Văn N.
17 Công an huyện Bình Đại
18 Công an huyện Đức Hòa, tỉnh Long An
1.2.2 Những điểm hạn chế, vướng mắc Đồng nhất giữa căn cứ bắt người và căn cứ khám người
THẨM QUYỀN, TRÌNH TỰ, THỦ TỤC KHÁM XÉT NGƯỜI
Quy định của pháp luật tố tụng hình sự về thẩm quyền, trình tự, thủ tục khám xét người
2.1.1 Thẩm quyền ra lệnh khám xét người Để ngăn chặn việc khám xét tùy tiện, xâm phạm đến danh dự, nhân phẩm, quyền bất khả xâm phạm về thân thể, tính mạng, sức khỏe của công dân; đồng thời, để bảo đảm cho việc phát hiện kịp thời người phạm tội, việc khám xét nói chung và khám xét người nói riêng phải do những người có thẩm quyền quyết định Thẩm quyền khám xét nói chung và khám xét người nói riêng được quy định tại Điều 193 BLTTHS năm 2015:
Những người có thẩm quyền theo quy định tại khoản 1 Điều 113 của Bộ luật có quyền ra lệnh khám xét, tuy nhiên, lệnh khám xét từ những cá nhân được nêu tại khoản 2 Điều 35 và điểm a khoản 1 Điều 113 phải được Viện kiểm sát có thẩm quyền phê chuẩn trước khi thực hiện.
2 Trong trường hợp khẩn cấp, những người có thẩm quyền quy định tại khoản 2 Điều 110 của Bộ luật này có quyền ra lệnh khám xét Trong thời hạn 24 giờ kể từ khi khám xét xong, người ra lệnh khám xét phải thông báo bằng văn bản cho Viện kiểm sát cùng cấp hoặc Viện kiểm sát có thẩm quyền thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra vụ việc, vụ án
3 Trước khi tiến hành khám xét, Điều tra viên phải thông báo cho Viện kiểm sát cùng cấp về thời gian và địa điểm tiến hành khám xét để cử Kiểm sát viên kiểm sát việc khám xét, trừ trường hợp khám xét khẩn cấp Kiểm sát viên phải có mặt để kiểm sát việc khám xét Nếu Kiểm sát viên vắng mặt thì ghi rõ vào biên bản khám xét
4 Mọi trường hợp khám xét đều được lập biên bản theo quy định tại Điều
178 của Bộ luật này và đưa vào hồ sơ vụ án.”
Như vậy, chủ thể có thẩm quyền ra lệnh khám xét người gồm:
Thủ trưởng và Phó Thủ trưởng Cơ quan điều tra các cấp cần chú ý rằng lệnh khám xét phải được Viện kiểm sát có thẩm quyền phê chuẩn trước khi tiến hành thi hành.
- Viện trưởng, Phó Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân và Viện trưởng, Phó Viện trưởng Viện kiểm sát quân sự các cấp
- Chánh án, Phó Chánh án Tòa án nhân dân và Chánh án, Phó Chánh án Tòa án quân sự các cấp; Hội đồng xét xử
Người được giao nhiệm vụ thực hiện các hoạt động điều tra theo Khoản 2 Điều 35 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 phải đảm bảo rằng lệnh khám xét được Viện kiểm sát có thẩm quyền phê chuẩn trước khi tiến hành.
Bên cạnh việc quy định thẩm quyền chung về khám xét người thì BLTTHS
Theo quy định của BLTTHS 2015, trong trường hợp khẩn cấp, cần ngăn chặn ngay việc tiêu hủy chứng cứ, những người có thẩm quyền có thể ra lệnh khám xét mà không cần sự phê chuẩn của viện kiểm sát Sau khi khám xét xong, trong vòng 24 giờ, người ra lệnh phải thông báo bằng văn bản cho viện kiểm sát cùng cấp hoặc viện kiểm sát có thẩm quyền Khoản 2 Điều 110 cũng quy định rõ những chủ thể có quyền ra lệnh khám xét trong tình huống khẩn cấp.
- Thủ trưởng, Phó Thủ trưởng Cơ quan điều tra các cấp;
Thủ trưởng đơn vị độc lập cấp trung đoàn và tương đương, Đồn trưởng Đồn biên phòng, Chỉ huy trưởng Biên phòng Cửa khẩu cảng, Chỉ huy trưởng Bộ đội biên phòng tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, cùng với Cục trưởng Cục trinh sát biên phòng, đều đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý và bảo vệ an ninh biên giới quốc gia Các vị trí này không chỉ đảm bảo thực hiện các nhiệm vụ quân sự mà còn góp phần vào việc duy trì trật tự an toàn xã hội tại các khu vực biên giới và cửa khẩu.
Bộ đội biên phòng và các lực lượng chức năng như Cục trưởng Cục phòng, chống ma túy và tội phạm, Đoàn trưởng Đoàn đặc nhiệm phòng, chống ma túy, Tư lệnh vùng lực lượng Cảnh sát biển, cùng Chi cục trưởng Chi cục Kiểm ngư vùng, đều đóng vai trò quan trọng trong công tác đấu tranh chống tội phạm ma túy và bảo vệ an ninh biên giới Sự phối hợp giữa các đơn vị này là cần thiết để nâng cao hiệu quả trong việc ngăn chặn và xử lý các hành vi vi phạm pháp luật liên quan đến ma túy và tội phạm trên biển.
- Người chỉ huy tàu bay, tàu biển khi tàu bay, tàu biển đã rời khỏi sân bay, bến cảng
2.1.2 Trình tự, thủ tục khám xét người
Trình tự và thủ tục khám xét là quy trình thực hiện các bước cần thiết để áp dụng biện pháp khám xét theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự Cụ thể, trình tự thủ tục khám xét người được quy định tại Điều 194 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015.
23 Trường Đại học Luật Hà Nội (2018), tlđd (4), tr 344
Khi tiến hành khám xét, người thi hành lệnh cần đọc và đưa lệnh khám xét cho người bị khám xét để họ có thể hiểu rõ Đồng thời, cần giải thích quyền và nghĩa vụ của người bị khám xét cũng như những người có mặt trong quá trình này.
Người tiến hành khám xét cần yêu cầu người bị khám xét cung cấp tài liệu và đồ vật liên quan đến vụ án Nếu người này từ chối hoặc không cung cấp đầy đủ, việc khám xét sẽ được tiến hành.
2 Việc khám xét người phải do người cùng giới thực hiện và có người khác cùng giới chứng kiến Việc khám xét không được xâm phạm đến tính mạng, sức khỏe, tài sản, danh dự, nhân phẩm của người bị khám xét
3 Có thể tiến hành khám xét người mà không cần có lệnh trong trường hợp bắt người hoặc khi có căn cứ để khẳng định người có mặt tại nơi khám xét giấu trong người vũ khí, hung khí, chứng cứ, tài liệu, đồ vật liên quan đến vụ án”
* Trình tự, thủ tục khám xét người theo lệnh
Khám xét người là quá trình lục soát, tìm kiếm tài liệu và đồ vật trên người nhằm phát hiện vật chứng liên quan đến vụ án Người bị khám xét cần hiểu rõ tính hợp pháp, lý do và quyền lợi của mình trong quá trình này Để đảm bảo khám xét diễn ra suôn sẻ, người thi hành lệnh phải đọc lệnh khám xét và giải thích quyền, nghĩa vụ cho tất cả những người có mặt Trước khi tiến hành khám xét, người thi hành lệnh nên yêu cầu người bị khám xét tự nguyện cung cấp tài liệu, đồ vật liên quan; nếu từ chối, khám xét sẽ được thực hiện Nếu người bị khám xét tự nguyện cung cấp đầy đủ, quá trình khám xét có thể được dừng lại Để đưa ra quyết định hợp lý, người thi hành lệnh cần nghiên cứu kỹ lưỡng các tình tiết liên quan trước khi tiến hành khám xét.
Thực tiễn áp dụng quy định pháp luật tố tụng hình sự về thẩm quyền, trình tự, thủ tục khám xét người
2.2.1 Thực tiễn áp dụng quy định pháp luật tố tụng hình sự về thẩm quyền khám xét người
Theo Khoản 1 Điều 102 của Hiến pháp 2013, Tòa án nhân dân là cơ quan xét xử của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện quyền tư pháp Bộ luật tố tụng hình sự 2015 quy định một số biện pháp cho Tòa án trong việc thu thập chứng cứ khi giải quyết vụ án hình sự, trong đó có việc ra lệnh khám xét người Tuy nhiên, hoạt động khám xét mang tính nghiệp vụ cao và ảnh hưởng đến quyền bất khả xâm phạm về thân thể, đòi hỏi người thực hiện phải có trình độ nghiệp vụ cao và khả năng ứng phó với các tình huống phát sinh Tòa án hiện không đủ điều kiện về phương tiện và nhân lực để thực hiện biện pháp này một cách hiệu quả, do đó, quy định về thẩm quyền ra lệnh khám xét của Chánh án và Hội đồng xét xử là không phù hợp và không khả thi trong thực tế áp dụng pháp luật.
Khám xét là hoạt động tìm kiếm chứng cứ, và khi phát hiện vật chứng hoặc tài liệu liên quan đến vụ án, cần tiến hành tạm giữ ngay Tuy nhiên, Điều 198 BLTTHS chỉ quy định quyền tạm giữ đồ vật cho điều tra viên, mà không đề cập đến quyền này của thẩm phán và các chủ thể khác tại Tòa án Điều này tạo ra một bất cập trong quy định về thẩm quyền ra lệnh khám xét của Tòa án, khiến cho quy định pháp luật này khó có thể được thực thi trong thực tiễn.
Quy định về thẩm quyền ra lệnh khám xét của Chánh án, Phó Chánh án Tòa án nhân dân và Tòa án quân sự các cấp không phù hợp, dẫn đến việc không được thực thi trong thực tiễn Nghiên cứu 200 bộ hồ sơ tại Tòa án nhân dân tỉnh Bến Tre cho thấy không có vụ án nào có lệnh khám xét từ các chủ thể này Theo Điều 193 BLTTHS, Viện trưởng và Phó Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân có thẩm quyền ra lệnh khám xét, nhưng Điều 198 chỉ quy định điều tra viên được tạm giữ vật chứng, không đề cập đến quyền này của Kiểm sát viên Điều này tạo ra bất cập trong quy định về thẩm quyền của Viện kiểm sát, khiến quy định không thể thực thi Ngoài ra, theo Thông tư 05/2005/TTLT-VKSTC-BCA-BQP, Viện kiểm sát chỉ có thẩm quyền thực hiện một số hoạt động điều tra nhất định, do đó quy định về thẩm quyền ra lệnh khám xét là không hợp lý, điều này cũng được xác nhận qua nghiên cứu 200 bộ hồ sơ tại Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Bến Tre.
2.2.2 Thực tiễn áp dụng quy định pháp luật tố tụng hình sự về trình tự, thủ tục khám xét người
Trong thực tiễn áp dụng pháp luật tố tụng hình sự, các cơ quan điều tra thường thực hiện đúng quy định về trình tự và thủ tục khám xét người Tuy nhiên, vẫn tồn tại một số trường hợp mà việc khám xét không tuân thủ đúng các quy định pháp luật Những vi phạm này thể hiện rõ ràng trong một số tình huống nhất định, gây ảnh hưởng đến tính hợp pháp của quá trình điều tra.
2.2.2.1 Khám xét người không có lệnh khám người
Khám xét người khi kiểm tra hành chính
Kiểm tra hành chính là hoạt động của các cơ quan nhà nước nhằm quản lý và xử lý hành vi vi phạm hành chính Hoạt động này được quy định bởi nhiều văn bản pháp luật, có thể được thực hiện đột xuất hoặc theo thông báo Đối với lực lượng Công an nhân dân, việc kiểm tra hành chính chỉ được thực hiện trong những trường hợp nhất định theo quy định của luật hành chính và không được quyền khám xét người Tuy nhiên, thực tế cho thấy lực lượng công an đã tiến hành khám xét người trong quá trình kiểm tra hành chính, vi phạm nghiêm trọng quy định của pháp luật tố tụng hình sự và xâm phạm quyền con người Một ví dụ điển hình cho tình trạng này có thể được nêu ra trong các vụ án cụ thể.
Vào khoảng 21 giờ ngày 06/11/2016, lực lượng Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy Công an Thành phố Bến Tre phối hợp với Công an Phường 8 tiến hành kiểm tra phòng số 06 của nhà nghỉ Anh Đào, nơi Nguyễn Văn G (sinh năm 1987) thuê ở Trong quá trình kiểm tra, lực lượng Công an phát hiện 05 túi nylon nghi chứa chất ma túy được giấu trong túi quần của G Cụ thể, bên phải có 03 túi và bên trái có 02 túi, tất cả đều được hàn kín bốn phía Công an đã thu giữ số tang vật này và mời Nguyễn Văn G về trụ sở làm việc.
Trong vụ án này, lực lượng Công an đã tiến hành khám xét người của Nguyễn Văn G trong quá trình kiểm tra hành chính mà không có lệnh khám xét Hành động này vi phạm quy định của luật tố tụng hình sự về trình tự thủ tục khám xét, đồng thời xâm phạm quyền bất khả xâm phạm về thân thể của Nguyễn Văn G.
Khám xét người khi đang đi tuần tra
Tuần tra là hoạt động của lực lượng Cảnh sát điều tra tội phạm nhằm ngăn chặn và phát hiện tội phạm Mặc dù lực lượng tuần tra không có quyền khám xét người, nhưng thực tế cho thấy có trường hợp lạm dụng quyền hạn này Một ví dụ điển hình là vụ án liên quan đến việc khám xét người mà không có lệnh.
Vào khoảng 08 giờ ngày 07/03/2016, lực lượng Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy Công an Thành phố Bến Tre phát hiện Phan Thị Bích H điều khiển xe máy chở Triệu Phước A có biểu hiện nghi vấn Sau khi yêu cầu dừng xe, công an đã tiến hành khám xét và phát hiện trong túi quần của Triệu Phước A có một mảnh giấy nhỏ chứa một túi nylon hàn kín bên trong, nghi là ma túy Lực lượng Công an đã thu giữ tang vật và mời hai đối tượng về trụ sở để làm việc.
Trong vụ án này, lực lượng Công an đã tiến hành khám xét người của Triệu Phước A trong quá trình tuần tra mà không có lệnh khám xét Hành động này vi phạm quy định pháp luật liên quan đến việc khám xét người.
24 Công an Thành phố Bến Tre
Công an Thành phố Bến Tre đã thực hiện các thủ tục khám xét người theo quy định của luật tố tụng hình sự, nhưng điều này đã xâm phạm đến quyền bất khả xâm phạm về thân thể của Triệu Phước A.
2.2.2.2 Biên bản khám xét người không phù hợp và trái quy định của pháp luật
Biên bản khám xét người không độc lập với biên bản bắt người
Bắt người và khám xét người là hai biện pháp độc lập, yêu cầu lập biên bản riêng cho mỗi hoạt động Tuy nhiên, trong thực tiễn, khi bắt người phạm tội quả tang hoặc bị can để tạm giam, cơ quan điều tra thường tiến hành khám xét và lập một biên bản chung cho cả hai hoạt động Nghiên cứu cho thấy biên bản bắt người thường bao gồm một phần ghi nhận hoạt động khám xét, dẫn đến việc áp dụng mẫu biên bản chung trong các vụ án thực tiễn.
Hoạt động khám xét người không được phản ánh bằng biên bản
Thực tiễn áp dụng pháp luật cho thấy khi bắt người, đặc biệt là trong trường hợp khẩn cấp, cơ quan điều tra thường tiến hành khám xét Tuy nhiên, biên bản bắt giữ người trong trường hợp khẩn cấp lại không ghi rõ nội dung khám xét và thiếu biên bản riêng về việc này Một ví dụ điển hình là vụ án Trần Quốc H liên quan đến trộm cắp tài sản xảy ra vào ngày 24/1/2017 tại Phường 3, Thành phố Bến Tre, tỉnh Bến Tre.
Cơ quan cảnh sát điều tra Công an Thành phố Bến Tre đã ra lệnh bắt khẩn cấp đối với Trần Quốc H Trong quá trình thi hành lệnh bắt và khám xét, Trần Quốc H đã bị giữ để phục vụ công tác điều tra.
Cơ quan cảnh sát điều tra Công an Thành phố Bến Tre đã lập biên bản về vụ bắt người và các đồ vật tài liệu bị phát hiện và tạm giữ Tuy nhiên, biên bản không ghi nhận hoạt động khám xét người, mặc dù thực tế hoạt động này vẫn diễn ra.
Người chứng kiến không đúng theo quy định của pháp luật
